27 januari 2016 door Jan van Ingen Schenau
Dwangmatig handenwassen, tellen, verzamelen, ordenen... Wat betekent dat voor kinderen, en voor ouders?
Een aantal jaar geleden was ik op een OCD-congres in Manchester. Jongelui liepen er rond in witte T-shirts met in dikke letters 'OCD': Obsessive Compulsive Disorder. Ze zullen ongetwijfeld een dwangstoornis hebben gehad, maar dat was niet van hun vrolijke gezichten af te lezen. In een lotgenotencontact met hun ouders kwamen echter de emoties achter de schijnbaar vrolijke gezichten naar boven. Van opgewektheid was in deze groep geen sprake; eerder van een diepe bezorgdheid over de ziekte van hun kind, maar vooral ook bezorgdheid over de toekomst. Kan het kind zich later wel redden? Zal het nog een beetje gelukkig zijn?
De International OCD Foundation heeft een zeer informatieve website. Hier is onder meer te lezen dat er alleen al in de Verenigde Staten meer dan één miljoen kinderen lijden aan OCD. Vertaald naar Nederland, zou dat voor ons land neerkomen op ruim 50.000 kinderen. De gemiddelde leeftijd waarop de ziekte begint, is rond de 10 jaar.
In het lotgenotencontact kwam duidelijk naar voren dat veel ouders van een kind met OCD zich alleen voelen staan en hun gevoelens niet goed met vrienden kunnen delen. Contact met andere ouders van een kind met OCD is niet eenvoudig te regelen. De afstanden zijn vaak groot en het initiatief ligt veelal bij de ouders zelf. Ook tussen ouders onderling is er niet altijd voldoende steun. Door onwetendheid kunnen over en weer verwijten ontstaan. Een vrouw vertelde mij dat de dwangstoornis die haar dochtertje op vierjarige leeftijd ontwikkelde volgens haar man een gevolg was van haar manier van opvoeden. Een onterecht verwijt, dat weer aanleiding gaf tot extra spanningen tussen de ouders.
De moeder worstelde met nóg een probleem. Hoe ga je om met de dwang van je kind?
Binnen het gezin kunnen kinderen soms heel sturend zijn om hun 'dwangzin' te krijgen. Het niet voldoen aan de eisen van een kind met smetvrees dat urenlang wil douchen of de kleren keer op keer op een bepaalde manier gewassen wil hebben, leidt vaak tot spanning en grote ruzies. Als haar dochtertje, inmiddels negen jaar oud, vraagt wat haar moeder net gezegd heeft, weet ze dat het beter is om de woorden niet te herhalen; niet toe te geven aan de dwang. De wanhopige moeder: "Maar wat moet je? Soms spartelt ze van angst. Ze begrijpt het niet als ik haar geen antwoord geef. Soms verzin ik maar gewoon iets, zodat ze weer rustig wordt."
Een andere vraag waar veel ouders mee worstelden, is: (hoe) licht je de school in over de ziekte van je kind? Vaak is OCD 'top secret'; niemand mag het weten. En als de ouders dan toch de stap naar school willen zetten, wil hun kind dit zelf niet altijd.
Eén ouder omschreef treffend hoe er op school met de OCD werd omgegaan: "Iedereen wist het, maar het bleef topgeheim." In één geval was het zo geregeld dat het kind, wanneer het een situatie niet meer aan kon, een rode kaart omhoog stak en de klas verliet. Bij een ander kind was afgesproken dat het bij een paniekaanval juist in de klas bleef zitten. Iedereen ging dan door met de dagelijkse gang van zaken en na een tijdje zakte de paniek weer. Op het schoolplein vroeg daarna niemand wat er was gebeurd.
Fred Penzel, psycholoog gespecialiseerd in OCD en dé expert van het congres, gaf aan dat dwang het leven voor een kind extreem moeilijk maakt. Het toegeven aan de symptomen is tijdrovend, waardoor er minder tijd overblijft voor vrije tijd en huiswerk. 's Ochtends begint de eerste proef vaak al bij het opstaan en aankleden. Gebeurt dit vlekkeloos, dan ziet de dag er nog wel zonnig uit, maar worden de rituelen niet goed uitgevoerd, dan begint alles weer van voren af aan. Geen wonder dat dwangpatiënten vaak te laat komen.
Voor het naar bed gaan moeten weer opnieuw bepaalde rituelen worden uitgevoerd. Stress en stressgerelateerde lichamelijke klachten zoals hoofdpijn en maagklachten liggen dan ook voortdurend op de loer.
Kinderen met dwangklachten begrijpen vaak niet wat hen overkomt. Volwassenen met een dwangstoornis kunnen hun dwangmatige gedachten veelal onderscheiden van normale gedachten. Kinderen kunnen dat vaak nog niet en hebben soms het gevoel gek te worden als ze hun vreemde rituelen moeten uitvoeren. Ze kunnen zich zo schamen dat ze lang niet altijd open durven te zijn naar hun ouders en proberen de dwang verborgen te houden.
Hoe kunt u in zo'n geval als ouder mogelijke symptomen van OCD herkennen? Let hiervoor op de volgende signalen (verdeeld in 'dwanggedachten' en 'dwanghandelingen').
Besmetting - Een overdreven bezorgdheid voor besmetting, ziekte of ziektekiemen.
Jezelf of anderen bezeren - Irrationele angst om een auto-ongeluk te veroorzaken, of een ander te bezeren met een scherp mes.
Symmetrie - De behoefte om dingen symmetrisch neer te leggen.
Twijfel - Ervan overtuigd zijn dat iemand niet gedaan heeft wat hij zou moeten doen.
Getallen - Fixatie op specifieke getallen. Taken een specifiek aantal keren uitvoeren, ongeacht enige logica of zin.
Religie - Preoccupatie met religieuze zaken zoals leven na de dood, sterven of moraal.
Verzameldwang - Verzamelen van nutteloze of zinloze dingen zoals oude kranten.
Seksuele thema's - Obsessieve gedachten over seks.
Wassen en schoonmaken - Handen wassen totdat ze rood zien. Tanden poetsen totdat het tandvlees bloedt.
Controleren - Steeds weer controleren of de deur op slot is.
Symmetrie - Sokken moeten bij beide benen even hoog zijn en manchetten even lang.
Tellen - De stappen tellen bij het lopen. Een taak een specifiek aantal keren herhalen.
Herhalen/overdoen - Een aantal keren een taak herhalen totdat het 'goed voelt'.
Verzameldwang - Weigeren om lege blikjes of kauwgompapiertjes weg te gooien.
Bidden - Eindeloze herhaling van gebeden of liederen.
Als je kind enige van de bovengenoemde symptomen vertoont, let dan op het volgende:
Een dwangstoornis is niemands fout. U en uw kind zijn slachtoffer van een nare aandoening, waarvan de oorzaak vermoedelijk in het brein ligt. Het heeft niets te maken met uw manier van opvoeden.
Het belangrijkste dat u kunt doen tegen de dwangstoornis is: niet toegeven aan de dwang van uw kind, ondanks dat uw kind dit vraagt en u gevoelsmatig wellicht de indruk heeft daarmee uw kind te helpen. Toegeven aan de dwang is niet echt 'helpen' maar geeft de OCD juist meer macht. Met een deskundige behandeling op het gebied van dwangstoornissen en uw ondersteuning zijn de symptomen vaak tot draaglijke proporties terug te brengen. En hoeft de OCD het geluk van uw kind niet langer in de weg te staan.
