Yes: pijnbestrijding bij de bevalling mag tegenwoordig ook in nl
Deze kop vandaag in NRC:
Drie keer zoveel ruggenprikken bij bevallingen
Wat heb ik hier een discussies over gevoerd in 1997. Wat was ik kwaad dat ik zo hard moest knokken om pijnbestrijding te krijgen (en nee, ik heb hem niet gehad). Sommige berichten zijn echt fijn om te zien. Andere niet trouwens (dat de kinderopvangtoeslag voor de hoogste inkomens juist beter wordt).
Door onze redacteur
ANTOINETTE REERINK
Den Haag, 25 sept.
Pijnbestrijding tijdens het baren neemt in Nederland spectaculair toe. Het gebruik van de ruggenprik is bij ziekenhuisbevallingen in zes jaar verdrievoudigd. Ook de populariteit van de ‘morfinepomp’ die de baringspijn reduceert, is sterk gegroeid. De cijfers laten zien dat Nederland afstand aan het nemen is van het aloude idee dat pijn nu eenmaal hoort hoort bij het baren. In andere westerse landen is pijnstilling al lange tijd heel gewoon.
De gynaecologische groeicijfers, vastgelegd in de zogeheten Perinatale Registratie Nederland, betreffen alle ziekenhuisbevallingen zonder geplande keizersnede. Van alle vrouwen die in het ziekenhuis bevallen krijgt immiddels de helft een vorm van pijnstilling. Tien jaar geleden was dat slechts een derde.
„Het gebruik van de ruggenprik neemt spectaculair toe”, zegt gynaecoloog en Utrechts hoogleraar verloskunde Arie Franx. „Vroeger was pijnstilling tijdens het baren iets dat vermeden moest worden. Dat denken verdwijnt snel.” Franx spreekt van „een omslag”.
Het gebruik van de ruggenprik in ziekenhuizen lag jaren lang op zo’n 7 procent. Maar vanaf 2003 is er een gestage groei zichtbaar. In 2009 is het percentage verdrievoudigd tot 22 procent. De laatste maanden lijkt de pijnstilling een nog grotere vlucht te nemen. Dat komt volgens deskundigen mede door een nieuwe richtlijn van gynaecologen, verloskundigen en anesthesiologen, uit eind 2008. Daarin staat dat barende vrouwen altijd een ruggenprik moeten kunnen krijgen als de pijn hun te veel wordt. Het is dus niet langer de zorgverlener, maar de vrouw die beslist hoe zij bevalt.
Nu moet er dag en nacht een anesthesist paraat zijn om de prik te geven. Vroeger was er geen duidelijkheid of er een medische reden (indicatie) nodig was voor een ruggenprik. In het ene ziekenhuis kreeg je de prik makkelijker dan het andere. De richtlijn luidde een omwenteling in de Nederlandse bevalcultuur in.
Een ander manier van pijnbestrijding tijdens de bevalling heeft ook een grote groei doorgemaakt in Nederland; de pijnstillingspomp. De zwangere vrouw dient zich daarbij zelf een morfine-achtige stof (Remifentanil) toe. In 2009 werd deze vorm van pijnbestrijding bijna net zo veel gebruikt als de ruggenprik. De groei van de pomp en de ruggenprik zal in de komende jaren blijven toenemen, verwachten deskundigen.
In 2009 waren er vijf ziekenhuizen van de 97 waar zwangere vrouwen geen ruggenprik konden krijgen. Het gaat om kleine ziekenhuizen in plattelandsgebieden.
Grofweg eenderde van de vrouwen in Nederland bevalt thuis. Dat aantal is nergens in de westerse wereld zo hoog. Wie thuis bevalt, moet het zonder pijnstilling doen. De Nederlandse traditie om kinderen thuis te baren staat onder druk. Niet alleen door de grotere vraag naar pijnbestrijding maar ook door discussies over de veiligheid van het thuis baren.
Tihama
Wat fijn
voor alle zwangeren en toekomstige zwangeren (waaronder hopelijk ooit mijn dochter en/of schoondochters)!!! Wat jammer dat het in 1998 en 2003 nog not done was.....snik...
O nee
Izar.
"Alleen waarom voeg je in een bijzinnetje nog toe dat je het zelf niet hebt gehad?
Het lijkt bijna alsof het toch iets is wat je eigenlijk niet zou moeten hebben. "
Ik bedoelde dat door de situatie het bij mij niet (meer) mogelijk was. En als er toen in aanvang normaler mee omgegaan zou zijn, zou ik hopelijk een stuk minder pijnlijke bevalling gehad hebben. Ik had het heel graag wel willen hebben.
Tihama
Cobi ja zoiets
indd is er wel Cobi, het heeft statistisch bewezen gevolgen voor de baby.
Maar in de landen waar tang en keizersnede hoger liggen zijn de problematische gevolgen die we in NL hebben na te lang door gaan (al dan niet met pijnstilling) weer lager.
Nou ja en zo zijn er van allerlei dingen die je niet in cijfers kan uitdrukken maar die wel veel zeggen over de werkelijke gang van zaken. Zo weet niemand exact hoeveel kinderen gehandicapt raken door de vacuumpomp terwijl dat ding veel gebruikt wordt in Nl.
Overigens bij de laatste keizersnede kon ik morfine krijgen, kon ik zelf op een knopje drukken wat ik geprobeerd heb maar ik merkte niets, ooit in een vrolijk verleden poppers gesnoven, daar merkte ik ook niets van, mijn hersens zijn blijkbaar zo ver heen van nature dat ik niets doe op die middelen. Werkelijk, ik heb meerdere keren op dat knopje gedrukt maar voelde niets. Dus die verpleegkundigen maar zeggen, je hebt morfine hoor !!!, drugsdealers.
Nou
"Ik zelf heb weinig recht van spreken, twee keer een keizersnee gehad en in die gevallen is pijnbestrijding gelukkig geen punt van discussie."
Nou, dit gaat pas op wanneer ze gaan snijden. Al die martelende uren/dagen voordat ze tot die keizersnee besluiten doen ze niet aan pijnbestrijding.
jaymza
Goede ontwikkeling
Ik vind het een hele goede ontwikkeling. Ik weet nog hoe moeilijk het was bij mijn oudste om een ruggenprik te krijgen. Mijn verzoek werd min of meer afgewezen door de verloskundige en uiteindelijk is het er niet meer van gekomen omdat ik al te veel ontsluiting had. Nu was het niet zo'n hele zware bevalling dus zonder heb ik het ook wel gered maar ik had het toch fijn gevonden om pijnbestrijding te krijgen. Bij mijn andere bevallingen heb ik wel een ruggenprik gehad. Ik ben blij dat het steeds makkelijker zal worden om pijnbestrijding te krijgen zonder enig veroordeling van artsen en verloskundigen. Vooral die laatsten overigens want ik heb het idee dat gynaecologen sowieso positiever staan tegenover pijnbestrijding.
Ik sluit met toch aan....
Ik ben toch ook wel kritisch,net als Cobi.Ik vind het goed dat het voorhanden is,maar ik zou het jammer vinden als het standaard wordt.Het kan leiden tot meer kunstbevallingen en keizersnedes,hetgeen toch een zware buikoperatie blijft.
Nadelige gevolgen
Ik ben ook kritisch ivm met nadelige gevolgen voor de baby, en trouwens ook voor de moeder. Een keizersnede geeft meer risico's dan een natuurlijke bevalling. Prima dat de mogelijkheid er is, want de ene bevalling is de andere niet en pijngrenzen zijn ook niet bij iedereen gelijk, maar enige terughoudendheid is volgens mij niet verkeerd.
Nou sorry dames
maar ik ben er van overtuigd dat er ook heel veel bevallingen NIET in een KS eindigen als er pijnbestrijding gegeven wordt, omdat veel vrouwen al zo uitgeput zijn door de weeen (waaronder mijn eigen persontje) dat de persweeen niet meer te doen zijn....Ik kan geen garanties geven, maar wellicht dat in ieder geval 1 van mijn bevallingen natuurlijk was verlopen als ze naar me geluisterd hadden en pijnbestrijding gegeven hadden....
Er zijn geen nadelige gevolgen voor de baby bij een ruggenprik overigens, die komt niet bij de baby aan....
Ook
Ik ben ook met cobi en Bastet. Ik vind niet dat pijnbestrijding standaard moet worden.
Maar ik denk dat het wel mogelijk moet zijn het te krijgen als je het echt wilt en er een punt van maakt.
Zelf ben ik 'natuurlijk' bevallen (hoewel 1 keer in het ziekenhuis) en ik ben achteraf heel blij dat ik alles gevoeld heb. Alles, dus ook de pijn. Die ik overigens niet zozeer als pijnlijk heb ervaren veel meer als overdonderendd krachtig.
Da's mijn persoonlijke beleving, en ik ken genoeg voorbeelden van vrouwen die daar heel anders over denken. Het is dus ook geen pleidooi van mij om iedereen er maar rucksichtslos doorheen te laten gaan.
Maar wat had ik gedaan als het me van tevoren was aangeboden? Als je nog niet weet wat je te wachten staat. Ik denk dat ik ook was gaan roken als het pakje binnen handbereik had gelegen, dat ik meer en eerder was gaan drinken als er altijd een glas voor mijn neus had gestaan. En dat is wellicht een heel Calvinistische opvatting van mij, maar zo zit ik wel in elkaar 
Bovendien ben ik ook niet ongevoelig voor het argument dat je geen pijnbestrijding kunt krijgen zonder dat de baby dat ook binnenkrijgt. Dus als het niet hoeft, dan liever niet.
En Sinilind, onderzoeken wat de schadelijkheid van pijnbestrijding is, is bijna net zo onmogelijk als onderzoeken wat de voordelen van borstvoeding zijn. Dat kun je haast niet onderzoeken. Je kunt niet hetzelfde kind een keer met een keer zonder pijnbestrijding ter wereld laten komen en de verschillen meten. Zelfs op groepsniveau kun je het niet vergelijken, want mensen die wel/niet kiezen voor pijnbestrijding doen dat vanuit verschillende achtergronden, en diezelfde achtergronden zouden de verschillen ook kunnen verklaren. En je kunt moeilijk experimenteel onderzoek doen: groepen random verdelen en aanwijzen, jij wel en jij geen pijnbestrijding. (Of is dat ooit gebeurd??). Dus je kunt onmogelijk gefundeerd zeggen: 'de gevolgen zullen wel meevallen, want in andere landen zullen ze het wel onderzocht hebben'. Dat valt niet te zeggen.
Bij mij gaat het trouwens bij de tandarts ook zo. Tot voor kort kreeg ik nooit een verdoving als ik bijvoorbeeld een vulling moest. Dat was even vervelend en dan was het klaar. Twee weken geleden moest er bij mij een vulling vervangen worden. Zegt die tandarts ineens: Wil je misschien een verdoving? Nee hoor, zei ik. Weet je het zeker? De vulling zit wel diep, en dat zou gevoelig kunnen worden. Echt waar? Nou, weet je wat, doe dan toch maar. Dus had ik een verdoving. 's Middags moest ik weer lesgeven en ik had de hele middag een dikke mond (niet echt, maar voor m'n gevoel). Zeer vervelend vond ik dat. Had ik die verdoving maar niet genomen.
Maar ik ben dus niet in staat om dat van te voren te beoordelen. De gedachte dat het misschien wel pijn zou kunnen doen, stuurt mijn besluit. Terwijl ik uit ervaring weet dat die pijn (in mijn geval) helemaal niet erg is.
En nogmaals: ik wil deze houding niet aan anderen opdringen. Ik vind ook dat er een reële keuze zou moeten zijn. Maar voor mij persoonlijk is het beter als pijnbestrijding pas na twee of drie drempels (of zo) een optie wordt.
Margje
Vorige week bevallen
van nummer 3 met een ruggeprik. Het zwakte bij mij wel af, maar zodra de vliezen werden gebroken deed het net zo'n pijn dan bij de andere kinderen. Een ruggeprik helpt niet bij iedereen en is zeker niet altijd pijnvrij. Je voelt vaak de druk van de weeen nog. En zodra je tegen einde ontsluiting zit zetten ze de medicatie stop en voel je de persweeen even duidelijk dan zonder pijnbestrijding.
Ik vond het geweldig. Bij mijn bevallingen zijn de weeen ontzettend heftig en wel zo dat ik mezelf op slot zet, en dus de ontsluiting veel langer duurt dan zou hoeven. Je raakt dan uitgeput en half in paniek omdat je jezelf niet rustig meer krijgt.
Inderdaad het zou niet standaard moeten zijn, maar je moet wel de keuze hebben. Niemand kan voor een ander bepalen wanneer het teveel wordt!
Gr Lied.
Nasha 1st
Dat is niet waar. Ook de middelen die bij een ruggeprik gebruikt worden, komen bij de baby terecht.
Tirza
Te doen
Of pijn wel of niet te doen is kan je nooit over oordelen bij een ander. Ik vind het zelf helemaal onnodig om pijn te lijden. Bij de tandarts laat ik me trouwens ook verdoven. Ik hou niet zo van pijn. Bij mijn oudste had ik dus geen ruggenprik gehad en het was echt niet zo verschrikkelijk om zonder die ruggenprik te bevallen maar toch had ik het liever wel gehad. Ik vond die pijn nou eenmaal niet prettig en ik heb het idee dat ik de bevalling fijner beleefd zou hebben als ik wel een ruggenprik had gehad.
Negatieve gevolgen voor de baby zullen wel mee vallen want in heel veel landen is de ruggenprik bijna standaard en dat gaat vaak om landen met soms zelfs betere medische zorg dan Nederland. Ik heb laatst trouwens gelezen dat de babysterfte in Nederland heel hoog is. Dat heeft misschien niks te maken met de ruggenprik maar het lage ruggenprik gebruik voorkomt dat ook niet.
Als de babysterfte door de ruggenprik zou stijgen zou men in landen als Frankrijk, België, Italië en de VS vast terughoudender zijn met de ruggenprik.
Ik vond mijn bevallingen met ruggenprik fijner. Ik was bewuster er bij en meer ontspannen. Ik had meer aandacht voor mijn omgeving en was ook veel rustiger.
Een bevalling was een keizersnee dus die reken ik niet mee want dat was wel een rampbevalling maar als ik mijn gewone bevalling zonder ruggenprik vergelijk met mijn gewone bevalling met ruggenprik vond ik dat laatste prettiger.
Ik ben dus echt blij dat het nu in Nederland makkelijker is geworden voor vrouwen om ook als ze geen moeilijke bevalling hebben wel gewoon een ruggenprik te kunnen krijgen. Ik snap gewoon niet dat iemand zin in veel pijn heeft als dat ook voorkomen kan worden.
Babysterfte is verschillend gedefinieerd (sera)
Dat er in Nederland een hogere babysterfte zou zijn is niet zonder meer waar. Dit heeft onder meer te maken met hoe je babysterfte definieert: wanneer is een kind nog een baby? In Nederland wordt dat ruimer gerekend dan in andere landen. Dus hebben we een hoger babysterftecijfer. (We hebben echter een lager kindersterftecijfer).
Dus die discussie heeft er in elk geval helemaal niets mee te maken.
Margje
Te doen
Wat je vaak in landen ziet waar het heel normaal is,dat er lacherig gedaan wordt als je geen pijnstilling wilt.En dat men je probeert over te halen,of al een prik wil zetten voor je er erg in hebt.Dat zie ik niet graag gebeuren.De keus,ala,maar niet dat het een standaard wordt.Dat je moet gaan zeuren om zonder pijnstilling te bevallen,bijvoorbeeld,lijkt me vreselijk.
Maar bastet
Nu is het dus vaak andersom. Dat je echt 100 x moet vragen om pijnbestrijding en dat er lacherig over wordt gedaan als je het wilt. Ik vind dat pijnbestrijding normaler en geaccepteerder zou moeten worden zodat niemand zich schuldig voelt of minderwaardig als ze wel voor pijnbestrijding kiezen. Precies zoals jij de situatie beschrijft is het nu vaak voor mensen die wel voor pijnbestrijding kiezen. Ik zou willen dat het systeem neutraler is en dat iedereen die pijnbestrijding wil dat gewoon kan krijgen zonder enig impliciet of expliciet waarde oordeel zoals nu vaak wel het geval is.
Margje
De perinatale sterfte (want het gaat ook om sterfte voor en na de bevalling) is hier wel hoger dan in andere landen. Dat wordt inmiddels ook niet meer ontkend door verloskundigen en gynaecologen en dermate serieus genomen door de overheid dat er ondanks de alomtegenwoordige bezuinigingen extra budget komt voor obstetrisch onderzoek.
Lezen
De richtlijn van de NVOG. Daarin staat o.a.
"Sectio Caesarea: Er was geen significant verschil tussen de epiduraal- en controlegroep met betrekking tot de incidentie van sectio caesarea (RR 1,07 95% BI 0,93 tot 1,23 20 studies, N=6534)."
Niet geschreven voor leken, maar ik denk dat hij redelijk leesbaar is voor de doorgewinterde OO'er.
http://www.nvog.nl/upload/files/definitief-richtlijn-pijnbehandeling-bij-de-partus_def-091208.pdf
Aandacht
"Ik had meer aandacht voor mijn omgeving"
Meer aandacht voor m'n omgeving is juist tijdens de bevalling iets waar ik niet heel vele behoefte heb. Laat iedereen, inclusief mijzelf, maar alle aandacht op mij richten, dat heb ik dan wel verdiend. 
Nogmaals sera
Ik schrijf duidelijk: prima als er keus is.
Ik pleit dus niet voor de problemen die vrouwen nu ondervinden die pijnstilling willen.Ik wil alleen niet dat het moeilijk wordt voor vrouwen die het niet willen.
Bastet
Eens met iedereen (haha)
Ik ken vrouwen die een trauma hebben overgehouden aan een zware bevalling waarbij een soort kenau-vroedvrouw onder middeleeuwse voorwendselen weigerde om zelfs maar minimale pijnbestrijding te verschaffen.
Ik ken ook vrouwen (meer dan de bovenste categorie) die hun bevalling pijnlijk-maar-goed-te-doen vonden (zonder pijnbestrijding dus).
Het moet allebei kunnen: pijnbestrijding waar nodig/gewenst, 'normaal' bevallen waar mogelijk/gewenst. Wel deel ik de vragen over de effecten van die pijnbestrijding op de baby, kan me niet voorstellen dat een baby *wel* last heeft van een sigaret of een glas wijn en *niet* van een ruggenprik. Het gaat in alle gevallen toch om iets wat in de bloedbaan van de moeder terechtkomt. Wat Sera zegt, kan ik niet helemaal invoelen (en dat ligt waarschijnlijk aan mij): "...het was echt niet zo verschrikkelijk om zonder die ruggenprik te bevallen maar toch had ik het liever wel gehad. Ik vond die pijn nou eenmaal niet prettig en ik heb het idee dat ik de bevalling fijner beleefd zou hebben als ik wel een ruggenprik had gehad."
Ik denk zomaar dat er niet veel rondlopen die wat voor soort pijn dan ook *wel* prettig vinden, maar waarom moet je een bevalling 'fijn beleven'? Het is geen bruiloft. Het is iets waar je doorheen moet, en dat kan (gelukkig) in veel gevallen natuurlijk en zonder pijnbestrijding. Die fijne beleving komt achteraf, als je je kind in je armen houdt en alles achter de rug is. Toch? Maar misschien is dit ook wel heel middeleeuws?
Groetjes
Massi
Over die babysterfte
Ik heb pas twee (niet gerelateerde) dingen gelezen over de hoge babysterfte in Nederland. Ten eerste: het zou vaker voorkomen bij de geboorte van kinderen die met IVF verwekt zijn, en ten tweede: het zou te maken hebben met allochtone neef-nicht-huwelijken waarbij vaker baby's met afwijkingen worden geboren. Iemand enig idee of er iets van klopt?
Groetjes
Massi
Massi
Ik kan het niet staven met boeiende links en grafieken,maar ik heb dit ook vaak gelezen inderdaad.
bastet
Massi nissa
Ja dat vind ik inderdaad een beetje middeleeuws 
Ik weet dat heel veel vrouwen er anders over denken maar ik heb nooit begrepen waarom bij een bevalling pijn hebben opeens wel normaal is en als niet zo erg wordt gezien terwijl elke andere medische handeling wel verdooft wordt. Normaal als ik het ziekenhuis een behandeling moet ondergaan wordt mij regelmatig gevraagd of ik meer pijnstillers wil en of ik wel pijn heb. Nooit heeft een dokter mij gezegd zoals de verloskundige dat wel heeft gedaan dat pijn iets is wat nodig is voor een goede bevalling en dat pijn iets is waar je maar door heen moet en dat het erbij hoort. Ik snap inderdaad niet echt waarom bij een bevalling pijn hebben als normaal wordt gezien als er prima technieken bestaan om het te vermijden. Als ik pijn kan vermijden dan doe ik het. Natuurlijk mag iedereen zelf weten wat ze doen en ik vind ook zeker niet dat het verplicht moet zijn maar ik zou wel willen dat het als normaler gezien wordt. Niet alleen voor vrouwen die een afschuwelijke zware bevalling hebben maar ook voor vrouwen die een normale bevalling hebben maar zoals ik toch graag pijnbestrijding willen gewoon omdat ze geen zin in die pijn hebben.
Oude discussie massi
de hoge babysterfte is al jaren een topic in NL, en het ene na het andere artikel is hier besproken (zoek maar in het archief onder mijn nick dan kom je meerendeel wel tegen).
En als je dan alles gelezen hebt dan komt er iets uit wat niets te maken heeft met ivf of allochtonen of oude moeders. Het systeem van bevallen in NL hapert, dit geven gynaecologen ook al tijden aan.
Er is heel veel over geschreven.
Bastet
Bastet:"Wat je vaak in landen ziet waar het heel normaal is,dat er lacherig gedaan wordt als je geen pijnstilling wilt."
Dat is mijn ervaring niet. Ik vond juist dat ik tijdens mijn laatse UK bevalling veel serieuzer werd genomen dan tijdens mijn Nederlandse bevallingen.
Toevoeging
beetje persoonlijk maar ik heb mij afgelopen jaren, sinds de geboorte van mijn oudste, redelijk bezig gehouden met alle info rondom pijnbestrijding, sterfte rond de geboorte etc. En ik kwam er achter dat de situatie complexer is dan een discussie over a. gevolgen voor de baby negatief/positief en b. de gevolgen voor de moeder c. gevolgen voor 'bevallen in NL'. Het gebrek aan specialisten in de nacht cq. inzetten van onvoldoende ervaren artsen bij complexe bevalling, het gebrek aan anesthesisten in de nacht waardoor spoedsectio's langer moeten wachten en dit risico's brengen voor de gezondheid van baby en kind zijn allemaal punten die in zo'n discussie ook erbij gehaald moeten worden. Dit is afgelopen jaren wel gebeurd, die draadjes zijn terug te vinden.
Afgelopen tijd merk ik dat ik dit aan het los laten ben, wat ik positief vindt omdat ik blijkbaar een groot deel verwerkt heb. Vandaar dat ik geen behoefte heb om de artikelen en de cijfers er bij te halen. Dus excuses voor de wel heel sumiere reactie van mij hier boven, anyway het is allemaal in het archief terug te lezen.
Correctie
baby en kind, moet zijn: baby en moeder.
Sera en manda
Heel simpel: er is een groot verschil tussen een wortelkanaal en een normaal verlopende bevalling. Bij een bevalling is een kind betrokken. De pijnbestrijdingsdrugs komen ook bij dat kind binnen. Duidelijk toch? Begrijp me niet verkeerd, wat moet, dat moet. Kan het niet zonder, dan moet het met pijnbestrijding. Ik ben heel blij dat dat tegenwoordig bestaat EN steeds meer geaccepteerd wordt, en dat (zo lees ik hierboven) de beslissing bij de moeder komt te liggen. Ik heb teveel horrorverhalen gehoord waarbij de moeder achteraf gewoon gelijk had.
Maar ik vind het een vreemd idee om tijdens een bevalling iets te nemen wat je niet echt nodig hebt en slecht voor je baby kan zijn, gewoon omdat je een fijnere ervaring wilt. Voor de baby is het vast een fijnere ervaring om geen troep binnen te krijgen als de omstandigheden dat toelaten.
En ik ben in sommige dingen best ouderwets, geef ik meteen toe .
Manda, ik geloof je als je zegt dat er in de ziekenhuizen te weinig deskundig personeel is bij nacht- en weekendbevallingen, en dat dat invloed heeft op de babysterftecijfers. Maar waarom sterven er dan eigenlijk niet meer moeders? Vroeger stierven vrouwen bij bosjes in het kraambed door onvoldoende medische zorg. Waarom treft dit probleem dan nu vooral de baby's en blijkbaar niet de moeders? Heb jij enig idee?
Groetjes
Massi
Maternale sterfte
Die is in Nederland ook hoger dan in de meeste EU landen. Dat hij niet meer zo hoog is als vroeger komt vooral doordat kraamvrouwenkoorts door beter hygiëne amper nog voorkomt. Verder zijn er nu meer mogelijkheden om hevige bloedingen te stoppen (en bestaan er bloedtransfusies) en kan er bijvoorbeeld ingeleid worden bij zwangerschapsvergiftiging.
Heeeej manda (o.t.)
Ik had ook al zo'n gevoel, deze slaan we gewoon over.
Toch?
Heeeeeerlijk. Mens wat hebben wij achter ons liggen.
