De eerste 4 jaar van een kind

Interessant

Een kind wordt geboren met hersenen die nog on-af zijn. Na 6 maanden zijn de hersenen voor 50% klaar. Tussen 4 en 6 jaar zitten we op 90%. De hersenen gaan daarna nog door met ontwikkelen, maar pas rond het twintigste jaar zit de ontwikkeling op 100%.

Dit betekent dat in de eerste 4-6 jaar ontzettend veel ontwikkeling plaatsvindt. Er worden aan de lopende band verbindingen gelegd tussen bepaalde hersencellen. Sommige gebieden krijgen heel veel hersencellen, terwijl andere ongebruikte gebieden 'opgeruimd' worden. Voor ieder mens is de programmering weer anders. Zie ook http://nl.wikipedia.org/wiki/Hechting_(psychologie) voor meer uitleg over wat er emotioneel aan programmering belangrijk is.

Bij hersencellen geldt : 'use it of loose it'.
In de jaren erna gaan de hersenen grote opruiming houden. Een kind van 6 kan zich bijv. nog wel heel veel herinneren van toen hij 3 was. Maar tegen de tijd dat het kind 12 is, zijn die jongste herinneringen 'overschreven'. Wat dat betreft is het echt leuk om een kind van 7 de herinneringen aan 'vroeger' op te laten schrijven.

Het is dus zo dat hetgeen je meemaakt, bepaalt hoe de programmering in de hersenen vastgelegd wordt, terwijl je je niet actief kunt herinneren wát er gebeurd is.

Tihama

Erg belangrijk

ook al heb ik (en vele mede-geadopteerden) slechts een paar hele vage herinneringen van die eerste 3 jaar, in die 3 jaar zijn er dingen gebeurd die de rest van mijn leven nog doorspelen. Er is iets in het kerngevoel wat kapot is.

Gebrek aan liefde, gevoel van veiligheid en geborgenheid is iets wat een kind vormt, het vormt zelfs de hersenen. Als je als baby, dreumes, peuter daar gebrek aan hebt gehad maakt je bepaalde stoffen niet aan.

Dat staat nog los van het voedselgebrek die schade heeft aangebracht, zij het bij mij minimaal, maar ik heb als kind ontzettend veel buikpijn gehad etc.

Basisgevoel van veiligheid

Ontstaat vooral in de eerste twee jaar van het kind. Als er problemen zijn ontstaan tijdens de hechtingperiode, heeft dat altijd een grote invloed op de verdere ontwikkeling.

http://www.vvoc.be/hechting.htm

Gr Dropke

Niet alleen hechting natuurlijk

als je als baby bang bent dan moet je getroost worden met lichaamswarmte. Als je dat niet krijgt dan gaat er iets kapot in dat instinctmatige wat mensenkinderen hebben, dat stofje wordt niet aangemaakt en zal dus later niet goed werken in vergelijkbare situaties van grote stress in relaties bijvoorbeeld.

het is niet zo simpel als alleen hechting.

Manda rijn

Heb je de link wel gelezen ? Die was zo uigebreid dat ik er een link bij gezet heb. Doe ik normaal niet, maar er zit wel verschil tussen verschillende facetten van hechting. Jij noemt nu de lichamelijke. En is dus wel gewoon de hechting. Ik vind het wel een interessante discussie, maar juist door problemen hier met 1 van de kids met de hechting...emotioneel en lichamelijk weet ik dat het erg belangrijk is. En de hechting is dus niet simpel !

Dropke

Dropke

ben jij adoptiemoeder dan ?

Niet geheel belangeloos

Mijn vraag was enerzijds ook uit interesse, maar anderzijds ook omdat ik me een beetje zorgen maak over een praktijk voorbeeld.

Mijn oudste dochter (17) past regelmatig op bij een familie bij ons in de straat. 2 kinderen hebben ze, een meisje van 5 en een meisje van 3. Laat ik voorop stellen: deze mensen houden ongetwijfeld erg veel van hun kinderen! Alleen, met name zij is nogal ongeduldig. De jongste is een pittige dame als ik mijn dochter moet geloven (en ik zie het zelf natuurlijk ook wel). Moeder heeft weinig geduld en schiet dus regelmatig uit haar slof. Niet slaan (hooguit soms een tikje tegen de luier) maar wel flink haar stem verheffen. Schreeuwen noemt mijn dochter het. Als het kind niet snel genoeg doet wat zij vraagt dan begint ze dus best wel te schreeuwen, of soms het meiske bij haar arm pakken en de gang in zwieren, of bij d'r oortjes pakken. Nogmaals, geen paniekerige dingen ofzo hoor, maar toen ik dus zo vaak hoorde dat de eerste jaren zo belangrijk zijn voor het verdere karakter, begon ik me dus serieus af te vragen of dat geschreeuw schade aan kan richten voor het kind op latere leeftijd.

tegen de oudste gebeurd dat overigens veel minder. Die heeft die ondeugende, drammerige fase natuurlijk al gehad. En ik wil nogmaals zeggen; de kinderen worden ook dood geknuffelt etc. hoor.Een hechtings probleem zal er dus niet onstaan. Het is dus ook niet zo dat ze heel de dag afgesnauwd wordt (worden). Maar als ze stout zijn / niet luisteren dus wel. Wat denken jullie, zie ik beren op de weg, of bestaat hier een kans dat dit later emotionele wrakjes worden?

Groeten Woppie

Ik herken mezelf er in

is dit heel erg ?

Ik kan momenteel al een week of 2 a 3 slecht met dochter door 1 deur, ik word aan alle kanten getest en ik moet bijna dagelijks de grenzen bepalen en bewaken. Op een waarschuwing op rustige toon zegt zij bijvoorbeeld "wat nou" en ik vind haar onuitstaanbaar brutaal en opstandig en dwars. En dan word ik dus boos en trek haar aan haar arm de gang op. Hysterisch hard schreeuwen komt niet voor, wel hoor ik mezelf wel eens te hard.

EN NU LUISTEREN JIJ, HEEL SNEL ! of zoiets als
OPHOUDEN met dat VRESELIJKE GEDRAG, anders word ik ECHT HEEL BOOS OP JOU !

Ik denk dat de buren (van een heel rustig peutertje van 2,5) ook wel eens zoiets zullen denken... terwijl ik echt heel erg mijn best doe ;-( Maar ik verlies mezelf ook dus wel eens in het verbale.

Nou..

Het lijkt me niet goed voor kinderen wanneer hun ouders hen alleen maar op luidruchtige wijze terecht wijzen. Maar kom op hé.. niemand is perfect hoor! We hebben allemaal wel eens een periode waarin we wat minder kunnen hebben.
Dus Manda Rijn, ik denk niet dat ze bij jou emotionele schade oplopen hoor. Ze leren hoogstens dat mama ook gewoon maar een mens is waarbij de koek soms ook op raakt. En het feit dat je dus stilstaat bij wat je doet/gedaan hebt geeft aan dat het voor jou niet vanzelfsprekend is op zo'n manier te reageren. Dat zul je dus vast ook wel aan je kinderen meegeven. Je wekt in elk geval niet de illusie dat je perfect bent. Dus zal je kind later waarschijnlijk ook minder gefrustreerd zijn als het merkt dat het zelf ook niet perfect is.
Hihi.. zo praat ik t dan weer goed voor mezelf. Want het is zooo herkenbaar. Ik val ook wel s uit hoor. Ben zwanger en heb op t moment best een kort lontje. Maar als ik het idee heb dat ik me moet verontschuldigen, dan zal ik dat als eerste tegen de kids doen.
Yeps.. deze mama zegt ook wel s sorry tegen haar kids
Fem

Hechting

Mijn vriendin was een 'foutje' en de moeder wilde niks met haar te maken hebben na de geboorte. Na de geboorte is ze naar de grootouders gegaan en daar een tijdje gebleven. Haar hele leven heeft ze hier last van. Ze drinkt veel alcohol, blowt veel en nog meer dingen die ik hier niet zal zeggen.
Ze heeft nooit moederliefde gekregen en daardoor bodemloos.
Vooral het eerste jaar is belangrijk voor hechtingsontwikkeling daarom is het ook niet goed om een baby voor het eerste jaar in een kdv te doen.

Juno

"Vooral het eerste jaar is belangrijk voor hechtingsontwikkeling daarom is het ook niet goed om een baby voor het eerste jaar in een kdv te doen."

Ik wil dat graag even in een onderzoek zien. Zou namelijk ook betekenen dat ouders die elkaar afwisselen qua zorg en een dag opa en oma hebben als oppas ook bodemloze kinderen produceren.

Nogmaals, het ligt niet allemaal alleen aan die hechting. De vraag is of die vriendin van Juno heel erg anders in elkaar had gezeten als ze wat meer liefde had gekregen. Dit laatste probeer ik voor mezelf wel eens duidelijk te krijgen, wat is cultuur en wat is natuur in mijn gedragingen.

Moederliefde

Moederliefde is het balangrijkste voor een baby en natuurlijk kan een opa oma of kdv leidster nooit diezelfde moederliefde geven.

He heerlijk juno

wat een mooie ongefundeerde bullshit opmerking weer Zoals Manda al zei, mogen we ook de onderzoeken die jouw beweringen staven inzien?
Groet, Terpi

En papa ook niet dan?

Juno?

En toch....

Heeft juno wel een beetje gelijk,het eerste jaar is het erg belangrijk dat een kind zich kan hechten,maar of het nu de moeder,vader,of iemand anders is ,dat maakt niet uit.
En ook kinderen die naar een kdv gaan kunnen zich hechten aan hun ouders.

Nuancering (ipv juno), ietwat lang

wat hechting precies is, kunnen we helaas nog altijd niet omschrijven domweg omdat we nog niet de middelen hebben om het te meten. Sterke emotionele banden ontstaan omdat baby's worden geknuffeld en gestreeld. Het vasthouden en aanraken zorgt voor die band. Baby's raken dus ook gehecht aan vaders of adoptieouders of verzorgers omdat die hen ook vasthouden en knuffelen.
Kinderen hebben een warme en stabiele omgeving nodig om intieme relaties op te kunnen bouwen met de mensen om hen heen, dat ontstaat niet binnen een paar weken, daar gaan jaren overheen. Tussen ouders en geadopteerde kinderen kan daarom ook een hechte band ontstaan.

Genoeg onderzoeken laten zien dat interactie met anderen invloed heeft op het stressniveau van kinderen. Er is een onderzoek waarbij baby's van 9 maanden bij een onbekende oppas werden gebracht, was de oppas lief en speelde ze met de baby's dan was er weinig aan de hand. Werd de baby genegeerd dan zag je een duidelijke toename van het cortisolhormoon, kortom stress.

Hoe en of een kind reageert is erg afhankelijk van heel veel factoren. Temperament is een duidelijke factor (aangetoond in onderzoek), die ligt in de basis. Maar naarmate kinderen ouder worden, worden ervaringen uit het verleden steeds belangrijker. Als een kind een gezonde relatie heeft met een verzorger! dan is er een veilige basis om te leren omgaan met gebeurtenissen die niet leuk zijn en is er een basis om zelf in zekere mate te leren om 'terug te veren'.

Hechting en gehecht zijn, twee verschillende dingen

Er is een verschil tussen een kind wat gehecht is aan zijn ouders en veilig gehecht zijn. Een kind kan heel veel van zijn (adoptie)ouders houden (eraan gehecht zijn), en toch onveilig gehecht zijn.
Volgens Bowlby, een van de meest bekende mensen die hechting hebben bestudeerd, kan een kind zich hechten aan ik meen tot 3 basisfiguren. Dit hoeft niet per se de moeder te zijn. Het belangrijkste is dat er liefdevol en met invoelingsvermogen, sensitief, op een kind gereageert wordt. Dat het leert dat er wordt voldaan aan zijn lichamelijke en emotionele behoeftes ).
Qua kinderopvang kan het wel als opa en oma ook meedoen, maar liever niet de ene dag naar oma, de andere dag naar de andere en de derde dag naar een kdv.
De attachment theorie van Bowlby is al ouder en omstreden door zijn onderzoeksmethode maar heeft nog steeds veel aanhangers.
Wat ik weet uit de theorie over kdv's is dat het beter is om een baby in ieder geval niet tussen de 9 en 14 maanden te laten starten ivm de eerste eenkennigheids periode.
Om Juno te vragen om artikelen over de slechte invloed van kdv's op baby's vind ik bijna naief. Daar zijn zoveel (tegenstrijdige) artikelen over, daar hoef je niet lang voor te googlen.
Roos

Mieke

Nah ja, wat is dat nu weer voor domme opmerking.
Dus jij bent full time moeder en slaat je kind regelmatig? Dat men jou serieus neemt wat betreft borstvoeding advies.............zegt genoeg.
En kom nou niet met dat ik een troll etc ben want JIJ begint met uitlokken.

Slaan?

Sorry Mieke maar ik heb de postings van Juno terug gelezen, maar lees nergens iets over slaan. Mbt moederliefde, ik kan me er wel iets bij voorstellen dat bijna niets dat kan vervangen hoor. Ik heb nog nooit voor enig ander kind zoveel gevoeld als voor mijn eigen kind als ik eerlijk ben. Ik heb dus ook met andersmans kinderen niet het geduld en begrip dat ik met mijn eigen kind heb. Als ik wel eens lees in het onderdeel kinderopvang lees ik ook wel eens klachten over hoe negatief een leidster over een kind is. In mijn ogen is dit niet goed voor het kind. Een leidster van een KDV kan nooit zoveel van het kind houden als de moeder. Of het schadelijk is voor een kind als het per week enkele uren bij iemand doorbrengt die niet van hem/haar houdt zoals de moeder of vader, maar wel goed voor het kind zorgt, dat is een andere vraag en dus niet duidelijk, ik vermoed dat dat wel mee zal vallen. Wat betreft opa's en oma's, ja daarover heb ik geen flauw idee. Ik ben nog geen oma, dus ik kan niet oordelen in het verschil in gevoel tov je eigen kind of tov je kleinkind. Ik hoop dat ooit te mogen ervaren. Als ik naar mijn eigen opa en oma kijk of naar mijn (schoon) ouders tov onze kinderen voel ik die onvoorwaardelijke liefde wel. Maar als ik dan wel eens lees in relatieproblemen dan krijg ik de indruk dat er heel wat opa's en oma's zijn die daar anders in zijn.
Toen mijn dochter 1,5 was was ze aan haar keelamandelen geholpen. Persoonlijk vind ik dat een kind bij moeder of vader hoort als het ziek is. Echter ik moest naar de creamtie van mijn opa. Mijn schoonmoeder is toen bij haar gebleven. Ik voelde mij daar gerust bij, omdat ik voel dat oma net zoveel van haar houdt. Persoonlijk denk ik dus om op de opmerking van Juno terug te komen dat opa en oma wel ouders kunnen vervangen, maar KDV-leidsters niet. Waarmee ik dus niet bedoel dat je je kind niet naar een KDV moet brengen, want dat gaat slechts om enkele uren.

Hillary, juno

De opmerking over slaan staat niet in deze draad, maar is een verwijzing naar Juno's opmerking in de rubriek Basisschool, waarin ze stelt: "Hier zijn kids totaal screwed up omdat ze nooit 'nee' hebben gehoord, altiijd alles fantastisch doen en nooit gecorrigeerd worden. Ze zijn totaal verloren.Een tik of een klap af en toe kan helemaal geen kwaad als niks anders helpt. Maar tegenwoordig is alles al snel kindermishandeling dankzij de politieke correctheid!"

Bedankt, maar.....

Iedereen bedankt voor zijn input tot dusver. Maar......ik heb eigenlijk nog niet echt een antwoord op mijn vraag of ik me zorgen moet maken over de kinderen waarover ik het had in mijn posting?

Buiten dat vind ik het wel een interresante discussie. Mijn eigen kinderen zijn ook altijd 1 dag in de week naar het KDV gegaan, en de andere dag paste opa en oma op. Of ze daardoor niet goed gehecht zijn? Ik weet het niet. Het zijn 2 leuke meiden. Het is in nederland helaas nog steeds zo dat we maar 16 weken zwangerschaps verlof krijgen, en helaas geen jaar. Niet iedereen (waaronder ikzelf) is in de gelegenheid het 1e jaar bij het kind te blijven, helaas. Weinig keus dus. Ik heb mijn meiden wel altijd veel geknuffeld etc. en toch wilde ze als peuters altijd dat papa alles deed als die in de buurt was. Dan was het papa voor en papa na. Ook als ze huilde wilde ze liever door papa of oma (als die er was) getroost worden. Hoe valt dat dan te verklaren?
Kinderen horen toch zo naar de moeder te trekken?
Overigens is het allemaal goed gekomen, maar ik ben daar dus wel benieuwd naar?!

Groeten Woppie

Moederliefde

Voor het geven van moederliefde hoef je als moeder niet continue in de aanwezigheid (fysiek) van je kind te zijn. Bij een gezonde hechting heeft het kind vertrouwen in de moeder en voelt het de liefde, ook al is ze niet in zicht.

Dat moeder altijd weer terug komt om het kind op te halen laat liefde zien, bevestiging, en vertrouwen wordt opgebouwd. Er vanuit gaande dat moeder en vader het kind bij een lieve en zorgzame oppas achterlaten. Vanuit liefde uitgezocht. Bovendien leert het kind een bredere wereld kennen. Vanuit de liefde wil je je kind dat als moeder toch gunnen.

Pippie

Kinderdagverblijven en hechting

Toen ik zwanger was van mijn oudste en overwoog gebruik te gaan maken van een KDV heb ik contact gezocht met de universiteit van Leiden, vakgroep gezinspsychologie. Ik heb hen gebeld en gevraagd of er onderzoek bekend was over de effecten van kinderdagverblijven op dit gebied.
Ik kreeg een erg vriendelijke mevrouw aan de lijn, die mij niet alleen vertelde dat er geen probleem was, maar ook bereid was me een aantal onderzoeksrapporten op te sturen waarin dit wetenschappelijk vastgesteld was.Ik heb die rapporten gelezen.

Het belangrijkste ten aanzien van hechting is dat een kind geen wisselingen van verzorgers krijgt. Daarmee wordt dan niet bedoeld dat alle dagen van de week dezelfde verzorgers er moeten zijn, maar dat er niet vaak mensen echt verdwijnen. Dus eerst 3 maanden de een, dan 3 maanden de ander etc. Kinderen kunnen zich aan veel verschillende personen hechten, maar ze kunnen er slecht tegen als iemand die ze zijn gaan vertrouwen opeens in het niets verdwijnt.

Ik heb daarom bij het uitzoeken van ons KDV vooral gekeken naar het personeelsverloop. Misschien hebben we geluk gehad, maar op ons eerste KDV heeft onze zoon 2 jaar lang geen enkele leidsterwisseling gehad. Na onze verhuizing hebben zowel zoon als dochter tot hun 7e (BSO was geintegreerd met KDV) dezelfde leidsters gehad. Beide KDV's had ik inderdaad gescreend op verloop. Enerzijds vanwege de hechting, anderzijds omdat een laag personeelsverloop ook veel zegt over de kwaliteit van een KDV.

Verder is het interessant om te weten wat Louis Tavecchio (hoogleraar Kinderopvang aan de Uva) en Rien IJzendoorn (hoogleraar Kinderopvang aan de Universiteit van Leiden) zeggen over meerdere verzorgers. Natuurlijk onderschrijven ze het verloopsverhaal. Maar ten aanzien van meerdere verzorgers stellen zij dat het juist goed is voor een kind om niet uitsluitend door vader en/of moeder opgevoed en opgevangen te worden.

Ieder mens heeft een set karaktertrekken, waardoor hij/zij op verschillende manieren leert en communiceert. Dat hebben ouders en dat hebben kinderen. Het is een utopie om te denken dat de sets waarmee de ouders communiceren naadloos aansluiten op de sets waarmee kinderen leren. Door kinderen te laten leren van meerdere volwassenen geef je ze de kans om ook andere manieren van communiceren te ontvangen dan de set waarmee hun eigen ouders zijn toegerust.

Overigens maken zij zich ook zorgen over de algehele kwaliteit in de kinderopvang, want daar schort helaas nogal eens wat aan. Maar dat is een andere discussie. Goede kinderopvang is prima voor kinderen, slechte kinderopvang niet. En dat is een andere stelling dan 'kinderopvang is slecht'.

Tihama

Maar woppie

je vraag in de openingsposting is denk ik nu wel beantwoord toch ?

Wat je er verder mee moet, tja zolang het niet echt de spuitgaten uitloopt en die moeder niet bij alles aan het schreeuwen is moet je je er niet mee bemoeien denk ik.

Woppie de oppaskinderen van je dochter

Zoals je het beschrijft klinkt het niet als ideaal maar uit ervaring weet ik ook dat het er zo in heel veel gezinnen aan toe gaat. Of de kids er iets aan over houden is van heel veel dingen afhankelijk, in dat opzicht heeft Manda wel een punt door te verwijzen naar de discussie.
Wat nu de ideal opvoeding is, daar zijn we eigenlijk nog niet over uit (gelukkig maar anders zou ik geen studie en werk hebben gehad .
Tihama verwijst naar de universiteit van Leiden, in Nijmegen is juist de prof tegen kdv's. Kies je smaak uit, zou je kunnen zeggen zeker als jet het graag wat zwart/wit stelt brengt.
Mijn studenten lezen in het eerste jaar Rita Kohnstamm: een kleine ontwikkelingspsychologie, het jonge kind. Misschien ook iets voor jou om te lezen?

Mieke en sancy

Ik wil niet zeuren, maar volgens mij is het niet de bedoeling discussies/postings uit andere draadjes te verwerken in een draad over een ander onderwerp.
Groet,
Jujube

Mieke

Jij haalt er een (door jouw verzonnen) posting bij dus waarom zou ik de borstvoeding er niet biij mogen halen???
En dank je wel dat je mij beschuldigd van regelmatig slaan van mijn kind.
Nogmaals, jij noemt jezelf 'borstvoeding deskundige'..........wauw.

Riksen-walraven

Ik heb Riksen-Walraven idd niet genoemd. Helaas is in de media vooral haar kritiek uitgelicht en zoals dat zo vaak gaat in de media: zo ongenuanceerd mogelijk. Zie http://www.vandemaker.nl/ncko_drupal/files/pdf/oratieriksenwalraven.pdf voor haar oratie.
Ik licht even dit stukje tekst uit haar oratie:
"En voor ‘gewone’ kinderen, zonder extra risico’s? Maakt de kwaliteit van de opvang voor hen ook nog wat uit? Inderdaad, ook voor deze kinderen maakt de waliteit
van de opvang verschil voor hun ontwikkeling. Bij hen kan een goede kwaliteit van opvang buitenshuis nog iets toevoegen aan hun ontwikkeling. Het bezoeken van
een goed kinderdagverblijf, zo blijkt uit onderzoek, kan langdurige positieve effecten hebben op de sociale en persoonlijkheidsontwikkeling van kinderen, en op hun
taalontwikkeling en schoolprestaties (Andersson, 1989, 1992; Howes, 1990). Een onderzoek in Canada (Hausfather, Toharia, LaRoche & Engelsmann, 1997) illustreert heel mooi de beslissende rol die kwaliteit speelt in de vraag of kinderopvang positieve of negatieve effecten heeft. Hier werden excellente kindercentra vergeleken met kindercentra van lage kwaliteit.Voor de lagere-kwaliteitscentra gold dat je
er als kind het beste maar zo min mogelijk kunt vertoeven: naarmate kinderen er langer verbleven hadden, lieten ze meer negatief sociaal gedrag zien. Stress in het gezin droeg daar nog eens extra aan bij. Maar voor de excellente centra gold ‘hoe langer, hoe beter’: naarmate kinderen er eerder gestart waren en er meer tijd hadden doorgebracht, vertoonden zij meer positief sociaal gedrag."

Ook hier onderschrijft ze dus de stelling van zowel IJzendoorn als Tavecchio.
Ze is vooral in het nieuws gekomen omdat ze een politiek ongewelvallige boodschap bracht: de kwaliteit deugt niet. Hoewel ik op dat moment eigenlijk ook niet echt blij was met de boodschap, heeft ze wel gelijk met de kwaliteitsopmerking.

Ook dit is interessant: in de oratie van Tavecchio
gaat hij in op de oratie van Riksen Walraven: zie http://www.aup.nl/do.php?a=show_visitor_book&isbn=9056292498, pag 18-22
En IJzendoorn geeft zijn mening over een van de eerdere onderzoeken van Riksen-Walraven: http://www.pedagogiek-online.nl/publish/articles/000199/article.pdf

Overigens: inmiddels publiceren ze met zijn drieën. De unanieme mening is dat de kwaliteit van kinderopvang niet voldoende is (de goede niet te na gesproken) en dat daar nog steeds dringend verbetering moet komen.

Ik volg zelf overigens tegenwoordig de discussies slechts aan de zijlijn. Mijn kinderen zijn inmiddels 11 en 7 en alleen de jongste maakt nog een heel klein beetje gebruik van de BSO. Ze hebben zich prima ontwikkeld. Of dit nu dankzij of ondanks KDV is zal ik nooit weten.

En Pelle: heb je hier even genoeg leesvoer aan?

Tihama