7 mei 2010 door Nadia Eversteijn

Hoe zorg ik dat mijn tweetalige kind gaat praten tegen volwassenen? (4½ jr)

Onze zoon (4½ jaar) wil niet praten met volwassenen. Hij negeert mensen die tegen hem praten, knikt of schudt niet, zegt geen dank je wel, etc. Met leeftijdgenoten is er geen probleem, maar zelfs tegen de juf op school praat hij niet (na 6 maanden).

Hij wordt tweetalig opgevoed vanaf dat hij 2½ is. Thuis spreken we Nederlands, maar op school [de vraagsteller woont in Maleisië - red.] wordt Engels gesproken. Met onze huishoudelijke hulp spreekt hij ook Engels, maar alleen als wij het niet horen. Met vriendjes ook Engels, (of Nederlands als ze Nederlands zijn).

Beide talen spreekt hij op een goed niveau (volgens mij). Als ik hem vraag waarom hij niet wil praten, zegt hij dat hij verlegen is. Maar na één bezoek aan een logopediste (in verband met slissen), 'besloot' hij ineens dat hij wel met opa en oma kon praten.

Belonen werkt niet, streng toespreken ook niet. Is dit echt verlegenheid, koppigheid, onzekerheid door de twee talen? Wat kan ik hieraan doen, of moet het vanzelf overgaan?

Peuter

Hoe vertel je je kind dat opa of oma dood is?

Antwoord

Bij uw zoontje lijkt er sprake te zijn van selectief mutisme. Het woord mutisme is verwant aan het Engelse mute, oftewel stil. Hij is dus selectief stil, oftewel: stil in sommige situaties.

Op Ouders Online is hierover al heel wat gepubliceerd. Zie bijvoorbeeld:

• Onze dochter is extreem verlegen en praat niet tegen vreemden. Wat kunnen we daaraan doen? van onze kinder-psychiater Annelou de Vries;
• Als verlegenheid tot zwijgen leidt - een overzichtsartikel waarin de huidige stand van het onderzoek wordt beschreven.

Ik kan u aanraden die artikelen te lezen, omdat ze een heel duidelijk beeld schetsen van de problematiek en wat eraan te doen valt. Maar het zijn wel algemene artikelen, waarin niet specifiek wordt ingegaan op selectief mutisme bij een meertalige opvoeding. Op dat laatste aspect zal ik nu wat dieper ingaan.

Bijna 3 keer zoveel

Selectief mutisme komt voor bij zo'n 0,7 procent van alle kinderen. Bij kinderen uit immigranten-families (die vaak meertalig opgroeien) is dat ongeveer 2 procent. Dat is dus bijna drie keer zoveel.

Hoe zou je kunnen verklaren dat meertalige kinderen vaker last hebben van selectief mutisme dan eentalige kinderen? Dr. Elisa Shipon-Blum zegt daarover (op www.selectivemutism.org):

De meeste tweetalige kinderen die selectief mutisme ontwikkelen, zijn van nature teruggetrokken qua temperament. Mogelijk ontwikkelen ze selectief mutisme als gevolg van hun sociale voorzichtigheid en timiditeit, in een poging zichzelf te beschermen tegen angstige gevoelens die ontstaan in de 'minder vertrouwde' taalomgeving.

Met andere woorden: meertalige kinderen vinden die situaties beangstigend waarin niet de thuistaal wordt gesproken, maar de omgevingstaal (zoals op de crèche, op school of in de winkel). Daarom praten ze liever niet in die situaties.

Geen één-op-één-relatie

Er bestaat echter geen één-op-één-relatie tussen de taal die iemand spreekt en het (onbewuste) 'besluit' van het kind om wel of niet tegen diegene te praten. U had dat zelf al gemerkt. Uw zoontje spreekt de omgevingstaal – Engels – immers wel tegen leeftijdsgenoten, en ook tegen de huishoudelijke hulp.

Maar ook het omgekeerde kan gebeuren. Het kind kan dus ook stil blijven tegenover mensen die juist wél de thuistaal spreken. Dr. Shipon-Blum:

De spreekangst die ontwikkeld is, kan vrij gemakkelijk overslaan op de thuistaal. Dit scenario zie ik zelfs meestal. Bovendien is het vrij gebruikelijk dat het kind, als het naar het land van herkomst reist, daar volledig stil blijft! [...] Een kind dat selectief stil is in beide talen, vormt een grotere uitdaging dan een kind dat alleen selectief stil is in de nieuwe taal, waarvan het minder zeker is.

Als ik het goed begrijp heeft uw zoontje ook enigszins last van selectief mutisme in beide talen, maar is dit beperkt omdat hij tegenwoordig wel met opa en oma wil praten.

Wat kun je doen?

U vroeg – heel begrijpelijk – wat u aan de situatie kunt doen. Ik denk dat het vooral de kunst is om een evenwicht te vinden tussen enerzijds het accepteren van uw zoons spreekangst, en anderzijds het ontmoedigen van die angst. Dus: spreek hem liever niet bestraffend toe, maar geef ook geen antwoord vóór hem als een volwassene iets aan uw zoon vraagt.

Daarnaast heeft u misschien baat bij de praktische tips van dr. Shipon-Blum om het spreken van uw zoon op school te bevorderen:

• ga wat eerder naar school en ga wat later naar huis, als er weinig mensen aanwezig zijn;
• sta uw kind toe om de taal te spreken die hij wil, en met wie hij wil. Zo leert hij zichzelf te zien als een 'spreker' op school;
• geef eventueel een kleine beloning voor Engels spreken op school, zoals stickertjes;
• probeer met uw zoon te onderhandelen (een beetje geven en nemen dus), als hij nog steeds geen Engels wil praten op school. Spreek bijvoorbeeld af dat jullie 2 dagen per week onderling Engels praten zolang jullie tegelijk op school zijn, en 3 dagen de thuistaal;
• vraag aan de juf of het mogelijk is dat uw zoon af en toe wat tijd alleen met haar doorbrengt, zonder dat er andere kinderen bij zijn (die extra sociale druk teweeg brengen);
• laat uw zoon Engels leren aan u, bijvoorbeeld met werkboekjes of spelletjes. Zolang hij er maar plezier in heeft, is het goed.

Waarschuwing

Nog één waarschuwing tot slot. Mocht u meer gaan lezen over dit onderwerp, dan zal het u opvallen dat een verstoorde (of te afhankelijke) ouder-kind-relatie een vaak genoemde oorzaak van selectief mutisme is. Ik raad u aan om dat met een flinke korrel zout te nemen.

Op zich is het natuurlijk prima om als ouders kritisch naar je eigen opvoedmethodes te kijken, maar mocht u door de literatuur een gevoel krijgen van: "Oh jee, misschien doe ik wel alles fout," dan is daar niemand bij gebaat. Vooral uw zoon niet.

Veel sterkte en succes gewenst!