30 mei 2003 door Ward van Alphen
Mijn dochtertje (5½ jaar) heeft een overdreven gevoel voor rechtvaardigheid. Bijvoorbeeld bij het spelen van een gezelschapsspelletje: als een ander kindje een fout maakt, of voor zijn beurt gaat, begint ze enorm te krijsen (het lijkt op paniek). Dit gebeurt ook in de klas, als een ander kindje niet doet wat de juf gezegd heeft. Of thuis, als haar broertje niet doet wat zij gezegd heeft, of wat ik gezegd heb. Ze is dan bovendien moeilijk te benaderen.
Dit probleem speelt al heel lang en ik probeer er met haar over te praten, maar dat is heel moeilijk. Om haar in zo'n situatie te benaderen, moet ik haar beetpakken of zélf gaan schreeuwen (geen goed voorbeeld).
Hoe pak ik dit aan? Ik begin een beetje wanhopig te worden, vooral ook omdat het een probleem vormt op school.
Extra info: ze is nogal intelligent (is nooit getest, maar kon al voor haar 4e jaar lezen) en snel angstig, zelfs van de TV of een boek). Verder is ze erg gehoorzaam.
Tja, een moeilijke vraag, omdat ik nog niet zo'n helder beeld heb van uw dochter. Toch zal ik proberen om er wat nuttigs over te zeggen, omdat we regelmatig vragen krijgen over dit onderwerp.
Sommige slimme kinderen raken verstrikt in hun eigen slimheid. Ze zijn bijvoorbeeld geneigd zich bezig te houden met zaken die ze emotioneel nog niet kunnen plaatsen, zoals het lezen van boeken of het volgen van TV-programma's die ze qua angst-niveau nog niet aankunnen.
Ook de omgang met rechtvaardigheid hoort daarbij. Er is immers een verschil tussen rechtvaardigheidsgevoel op zich (een idee hebben over wat wel en niet deugt) en de manier waarop je daar emotioneel mee omgaat. Dit zou een verklaring kunnen vormen voor de paniek-reactie van uw dochter.
Daarnaast kunnen slimme kinderen door hun slimheid de omgeving verleiden om ze als 'ouder dan hun kalenderleeftijd' te benaderen. Soms komt het dan zo ver, dat de omgeving gewoon vergeet om tijdig grenzen aan te geven ("Stop met dit gedrag") en dat men een benadering kiest die eigenlijk meer geschikt is voor oudere kinderen (met veel uitleg geven, en vragen waarom een kind iets gedaan heeft). Zo te zien geldt dit ook voor u, omdat u zegt dat u er veel over probeert te praten.
Wat dat betreft zou het probleem dan meer bij u dan bij uw dochter liggen, omdat u dingen van haar verwacht die ze nog niet machtig is.
Het probleem dat u schetst, kan ook te maken hebben met het zelfgevoel van uw dochter, oftewel het besef van wie en wat ze is. U zegt dat het probleem al heel lang speelt (hoe lang?). Zou het te maken kunnen hebben met de omslag die ze moet maken in haar zelfgevoel?
De omslag waar ik op doel, is de verandering die op een gegeven moment optreedt in de manier waarop kleine kinderen zichzelf en hun positie ten opzichte van de buitenwereld ervaren. Peuters zijn vaak nog erg op zichzelf gericht, maar naarmate ze ouder worden en in de kleuterleeftijd komen, gaan ze meer met anderen delen. Ze gaan ook merken dat de wereld niet van hen is.
Kleuters kunnen weliswaar nog steeds tegen situaties oplopen waarin ze ervaren dat de wereld niet van hen is (zoals bij uw dochter, die flipt wanneer het spel niet volgens haar regels wordt gespeeld) maar ze zijn gaandeweg steeds beter in staat om daarmee om te gaan. Ze ontdekken steeds meer de lol van het omgaan met anderen.
Het zou iets met de angstige kant van uw dochter te maken kunnen hebben dat dit laatste niet goed lukt. In dat geval is het van belang om haar te ondersteunen in haar kwetsbaarheid, zodat haar zelfgevoel toeneemt en ze minder 'aan het oude hoeft vast te houden'.
Eigenlijk is er nóg iets aan de hand met dat zelfgevoel. Door zo te keer te gaan tegen andere kinderen, over wat ze wel en niet mogen, gaat uw kind eigenlijk op uw stoel (of die van de juffrouw) zitten. Als zij haar broertje aanspreekt op iets wat hij wel of niet mag doen, dan neemt zij het van u over. En als zoiets op school gebeurt, dan doet ze iets wat de juf behoort te doen.
Ook dit soort dingen ligt op het gebied van het zelfgevoel. Uw dochter neemt een positie in die haar niet toekomt, misschien onbewust juist omdat ze zich op andere gebieden zo kwetsbaar voelt. Het zou haar manier kunnen zijn van 'groeien', 'bij de volwassenen willen horen'.
Je gunt een kind dat het zich groot genoeg kan voelen bij volwassenen. Maar ook dat een kind kind durft te zijn, en zich niet verslikt in de stap die het meent te moeten maken.
Misschien dat u en de juf uw dochter duidelijk kunnen maken hoe het is als een ander kind iets van háár gedrag zou zeggen, en dat het misschien beter is dat kinderen elkaar steunen in plaats van afkammen.
U vertelt dat uw dochter een jonger broertje heeft. Ook dat kan een verklaring zijn voor haar gedrag.
Het krijgen van een jonger broertje of zusje is voor sommige kinderen een mijlpaal, omdat ze dan geconfronteerd worden met het feit dat ze niet de enigen zijn. Maar ja, dat is ook een reëel aspect van het leven, en een kind moet hiermee leren omgaan.
Als het goed is, raakt het oudste kind op zo'n moment niet de liefde van zijn ouders kwijt, en krijgt het – zoals eerder gezegd – ook betekenisvolle contacten erbij. Maar dan moet je wel leren dat zo'n jonger broertje of zusje gerespecteerd moet worden, ook al doet het soms dingen die je zelf nooit zou doen...
Ook zijn er kinderen die verder heel slim zijn, maar zich moeilijk kunnen uitdrukken, of moeite hebben met overzicht houden over situaties.
Gebeurt er dan iets onverwachts, dan raken ze soms echt in paniek, of weten ze niet hoe ze de gevoelens die er dan ontstaan in woorden moeten uitdrukken.
Zonder nu meteen te willen suggereren dat er iets mis is met uw kind, is het toch goed om u nog te wijzen op de mogelijkheid van 'een probleem in het autistisch spectrum'. Dat heeft ook verder niets te maken met de intelligentie van uw kind; Albert Einstein had waarschijnlijk Asperger, wat ook in het autistisch spectrum zit.
Kinderen met bepaalde contact-problemen – oftewel iets in het autistisch spectrum – hebben soms ook moeite op het gebied van rechtvaardigheid. Of liever gezegd: ze missen de flexibiliteit en het sociale inzicht om te bedenken dat ze een probleem dat op een gegeven moment ontstaat bij de ander moeten laten. Ze blijven dan hangen op het feit dat 'hun' wereld even op zijn kop staat.
Dit zijn echter wel vaak kinderen die meestal ook op andere gebieden problemen hebben, en bijvoorbeeld erg van vastigheid houden. Ouders van dit soort kinderen ondervinden vaak problemen als ze afwijken van gewoonten en regels: van hun kind mag dat dan niet, omdat het veel angst oplevert. Dat hoor ik bij u niet zo terug, omdat u zegt dat ze erg gehoorzaam is.
Al met al: een moeilijke vraag, maar wel heel boeiend. Ik hoop dat er elementen in mijn verhaal zitten waar u iets aan heeft.
