8 juli 2005 door Joanna Sandberg
Mijn dochter (9 jaar) is heel angstig geworden nadat ik vorig jaar een plotselinge hartstilstand heb gehad. Gelukkig is het met mij nu goed, maar ze gaat nu angstig worden dat ik of haar vader dood kunnen gaan, of zij zelf, of haar broer.
Voorheen zei ik altijd: "Natuurlijk ga ik nog niet dood", maar na deze gebeurtenis is dat antwoord natuurlijk niet meer op zijn plaats. Ik probeer haar erover te laten vertellen over haar ervaringen en angsten, maar antwoord op de vraag waarom we dood moeten gaan, of wat gebeurt er als je dood gaat, heb ik niet voor haar. En ik wil haar ook niet voor de gek houden met iets waar ik zelf ook geen antwoord op heb.
Hoe kan ik hier het beste mee omgaan? Ik neem haar angsten heel serieus, maar wil ze ook niet verergeren of te zwaar maken. Kan ik hiermee naar een kinderpsycholoog, of zijn er andere mensen die ons hiermee kunnen helpen?
U vertelde niet hoe de angsten van uw dochter zich precies uiten, maar op zich is het een normale en begrijpelijke reactie om na zo'n gebeurtenis intensief met de dood bezig te zijn (en om daar bang van te worden). Het gaat dus om de mate van haar angst. Vindt u die té sterk voor wat er gebeurd is?
Een praktische methode om te bepalen of zulke angsten al dan niet 'te sterk' zijn, is om te kijken naar het gedrag. Is er bijvoorbeeld sprake van:
Als u weinig herkent van de bovenstaande kenmerken, dus als uw dochter niet of nauwelijks wordt belemmerd in haar dagelijkse doen en laten, dan kunt u het volgens mij zonder kinderpsycholoog af.
U neemt haar angsten serieus, en u laat haar vertellen over haar ervaring en gevoelens. Dat is prima. En erg veel meer kunt u eigenlijk ook niet doen. Want net als elk ander mens kunt ook u geen antwoord geven op de vraag waarom we dood gaan. Uw dochter moet gaan leren – zoals iedereen – dat er gewoon geen antwoord op die vraag is. Zij moet gaan leren om met de onzekerheid van het leven te leren leven, wat wel een hele klus is natuurlijk.
Op deze leeftijd beginnen kinderen sowieso serieus na te denken over de dood. Rond 9 jaar begrijpen ze dat dood ook echt 'dood' is, en dat dat betekent dat je iemand nooit meer ziet. De periode van het magisch denken, waarin alles mogelijk is wat je maar kunt bedenken (van pratende kikkers tot prinsen die dode prinsessen wakker kussen), is nu definitief afgelopen.
Veel kinderen worden in deze periode even wat angstiger, doordat ze zich gaan realiseren dat de mensen waar ze van houden (moeder, vader, broers en zusjes, etc.) dood kunnen gaan.
Uw dochter verkeert dus in een ontwikkelingsfase waarin ze sowieso al wat angstiger voor de dood zou zijn geworden. Maar door uw plotselinge hartstilstand zijn die 'gewone' angsten enorm versterkt. Ten eerste omdat ze nu aan den lijve heeft ondervonden dat iemand waar ze heel veel van houdt, daadwerkelijk opeens dood zou kunnen gaan. En ten tweede omdat het zo snel ging. Als een ernstige zaak opeens plaats vindt, zonder aankondiging, verhoogt dat namelijk het gevoel van onveiligheid.
Gelukkig gaat het weer goed met u, maar haar angst is reëel gebleken.
U kunt uw dochter helpen door – zoals u al doet – open en eerlijk over de dood te praten. Betrek er ook anderen bij, zoals uw man, eventueel haar broer (ik weet niet hoe oud die is) en misschien ook andere kinderen.
Licht ook haar leerkracht in, zodat die weet waar uw dochter mee bezig is en als dat nodig is ook in kan gaan op haar vragen, of gewoon soms met haar kan praten over de dood.
Laat uw dochter ook weten dat het in zekere zin normaal is dat ze met de dood bezig is en angstig is geworden.
Op grond van datgene wat u vertelde, denk ik niet dat u haar angsten verergert of te zwaar maakt. U neemt haar serieus en dat is zó belangrijk.
Ik neem aan dat u aan haar ziet of merkt dat ze angstig is, en dat u er dan op ingaat. Dat is een goede aanpak. Dus niet trekken, maar kijken wat ze nodig heeft. Soms is het al genoeg om haar gevoel, haar angst, alleen maar te benoemen.
Het is goed als ze van u hoort dat u ook niet weet wat dood zijn is, want dat weet niemand. Zo leert ze leert dat ook volwassenen niet op alles een antwoord hebben. Dat hoort bij het ouder worden.
Vaak worden kinderen ook angstiger omdat ze gebrek hebben aan kennis, waarna ze de leemte met hun eigen fantasie gaan invullen. Dat kan de angsten verergeren.
Juist daarom is het belangrijk dat u de dingen goed uitlegt, zodat zij bijvoorbeeld gaat begrijpen wat er precies met uw hart aan de hand was, en hoe het nu gaat. Kennis en uitleg verlaagt dus ook de angst.
Probeer in ieder geval haar dagelijkse leven (en dat van uw gezin) zo normaal mogelijk voort te zetten. Dus: gewoon naar school gaan (ook al is ze bang), naar vriendinnen toegaan, taakjes doen, blijven sporten, muziek maken, clubjes bezoeken, etc.
Let goed op dat ze niet de neiging krijgt om dingen (of plaatsen, of mensen, of wat dan ook) te gaan vermijden. Vermijding werkt namelijk versterkend op de angst.
Het is goed dat ze afgeleid wordt, en dat ze leert dat het leven doorgaat. Maar overdrijf het niet. Leuke dingen doen is prima, zolang ze maar niet sterk afwijken van wat u normaal al deed. Ga dus niet opeens overdreven naar pretparken of zo.
Indien uw dochter verder normaal functioneert, dan zullen haar angsten geleidelijk afnemen.
Uiteindelijk komt het erop neer dat zij met uw hulp moet gaan leren om zélf haar angsten te gaan beheersen.
