28 juni 2002 door Jeroen Aarssen
Kan mijn dochter van 2½ jaar alsnog haar 'vadertaal' leren? En hoe kunnen we dat het beste aanpakken als zij hiertegen weerstand lijkt te hebben?
Onze dochter heeft een Nederlands-talige moeder en een Turks-talige vader, die weinig Nederlands spreekt. Onze voertaal – als ouders – is Turks.
Toen ze ongeveer 1½ jaar oud was, zijn we apart gaan wonen. Onze dochter ziet haar vader ongeveer 1 à anderhalve dag per week, maar verkeert verder nauwelijks in een omgeving waar Turks wordt gesproken.
In het Nederlands is haar taalontwikkeling zeer goed. Ze vertelt hele verhalen in volledige zinnen en haar woordenschat is groot. Maar in het Turks heeft zij nooit iets anders gezegd dan "anne" (mama) en "bak" (Kijk), maar dit was wel toen we nog samenwoonden. Helaas heeft haar vader een tijd lang ook een soort Nederlands/Turks met haar gesproken. Inmiddels kan hij haar echter niet meer volgen in het Nederlands.
Sinds een paar maanden proberen wij beiden het Turks opnieuw te introduceren. Haar vader probeert in de tijd die hij alleen met haar doorbrengt zoveel mogelijk Turks met haar te spreken en tijdens gezamenlijke activiteiten (zoals maaltijden) proberen we allebei zoveel mogelijk Turks met haar te spreken. Helaas blijven deze pogingen nogal steken in 'zoveel mogelijk', omdat het veel weerstand bij mijn dochter lijkt op te wekken, en haar – wellicht door niet volledig consequent te zijn – alleen maar in verwarring brengt.
Op een aantal simpele standaard-zinnetjes na, reageert ze meestal pas als iets in het Nederlands voor haar herhaald wordt. Ze wordt boos als er Turks met haar gesproken wordt.
Soms lijkt het wel of ze het idee heeft dat er een spelletje met haar gespeeld wordt, dat ze eigenlijk niet zo leuk vindt. Dit komt ook tot uiting als haar vader haar voorleest. We hebben een aantal Turkse kinderboeken (de "papa-boeken" noemt ze die) maar als hij bijvoorbeeld een plaatje in een boek in het Turks benoemt, dan antwoordt ze bijna standaard: "Nee dit is een ... in het Nederlands". Leest hij een tekstje zoals het er staat in het Turks, dan zegt ze: "Papa, je moet voorlezen!" (in het Nederlands).
Of we hier nu uit moeten concluderen dat ze het echt helemaal niet begrijpt, is ons eigenlijk niet duidelijk.
Vraag: denkt u dat het in onze situatie nog mogelijk is om onze dochter ook de Turkse taal aan te leren? En zo ja, hoe zouden we dat dan het beste kunnen aanpakken? Zijn hier bijvoorbeeld specifieke methodes of ondersteunende materialen voor ontwikkeld die haar vader zou kunnen gebruiken?
En wat voor rol kan ik, als de Nederlandstalige (maar ook redelijk goed Turks sprekende moeder) hierin spelen? Heeft het zin om als ik met haar alleen ben bij bepaalde activiteiten Turks met haar te spreken, of is het juist beter om dit niet te doen?
Uw dochter kan echt nog wel (beter) Turks leren, maar als er sprake is van weerstand, moet u het wel voorzichtig aanpakken. Dwang werkt niet!
De ongelijkheid die er bestaat in haar beheersing van het Nederlands en het Turks is niet zomaar weg te werken. Ze heeft waarschijnlijk meer Nederlands dan Turks gehoord, ook al omdat haar vader een soort Nederlands-Turks met haar sprak. Dat is ongetwijfeld met de beste bedoelingen gebeurd, maar nu zit
hij met het probleem dat hij nauwelijks meer met zijn dochter kan communiceren.
Als hij nu "opeens" alleen maar Turks gaat praten, verandert voor haar de situatie. Misschien beschouwt ze het tot op zekere hoogte als een spelletje, dat haar vader geen Nederlands meer gebruikt. Maar dat is dan wel een spelletje dat zij niet leuk vindt, waar ze niet aan mee wil doen.
De weerstand die ze laat zien, heeft echter ook een positieve kant: ze is zich kennelijk toch wel een beetje bewust dat Turks en Nederlands verschillende talen zijn. Misschien helpt het als u dat ook aan haar uitlegt.
Probeer duidelijk te maken dat haar vader nu eenmaal een andere taal spreekt dan u en dat hij haar soms niet kan verstaan. Zo zal ze leren inzien dat Turks spreken een functie heeft en nuttig kan zijn, met name voor de communicatie met haar vader, en de communicatie met Turkse familieleden.
Over "inconsequent gedrag" hoeft u zich geen zorgen te maken. Als uw Turks het toelaat, is het geen probleem als u haar af en toe voorleest of toespreekt in het Turks.
Het kan zelfs positief werken (voor haar identiteit als Nederlands-Turks tweetalig kind) wanneer ze merkt dat u beide talen goed beheerst; u bent dan een voorbeeld voor haar.
Er is niet veel ondersteunend materiaal voor deze leeftijdsgroep, maar ik wil u één verwijzing niet onthouden: het "Opstap Opnieuw programma". Dit is eigenlijk een tweejarig stimuleringsprogramma voor gezinnen in achterstandssituaties met kinderen in de leeftijd van 4 tot 6 jaar. Door een groot aantal activiteiten (met boekjes) oriënteren kinderen zich spelenderwijs op lezen en schrijven.
Van Opstap Opnieuw is ook een Turkse versie beschikbaar (met als achterliggend idee dat ouders vaak beter ondersteuning kunnen bieden in hun eigen taal). De taal-activiteiten zijn – tot op zekere hoogte – geschikt voor uw situatie.
Meer informatie over Opstap Opnieuw kunt u krijgen bij de Averroès stichting. Zie
http://www.averroes.nl/programmas/opnieuw.htm
Meer informatie over de effecten van Opstap Opnieuw vindt u in een artikel op Bredeschool.net. Zie
http://www.bredeschool.net/p060.htm.
Ik wens u veel succes!
