26 oktober 2015
Hoe kan er identiteitsdiefstal optreden bij kinderen? Wat is daar zo erg aan, hoe kun je het voorkomen, en wat kun je doen als het echt is misgegaan?
Begin deze maand was het weer raak: Lysanne Holkamp bestelde kaartjes voor het Amsterdam Dance Event via Facebook. Om die snel te krijgen, moest ze een kopie van haar paspoort mailen. "Vier dagen later kwam ik erachter dat iemand mijn naam misbruikte op Facebook en met mijn naam een account had aangemaakt," vertelt Lysanne. Vervolgens werden er allerlei andere gegadigden opgelicht via dat nep-account. Ze maakten geld over voor kaartjes, maar kregen die niet. Terwijl ze wél het kopietje-paspoort hadden gekregen, wat toch tamelijk vertrouwenwekkend was. De NOS berichtte erover. (Zie: Die mensen denken dat ze door mij zijn opgelicht.)
De NOS meldde ook dat je in dit soort situaties weinig steun krijgt van 'de instanties': "Lysanne ging naar het politiebureau om aangifte te doen van oplichting en identiteitsfraude. Maar heeft het gevoel dat ze tegen een muur aanloopt. De politie, de banken, maar ook bedrijven als Facebook werken niet altijd efficiënt samen om nieuwe fraudegevallen te voorkomen, blijkt uit onderzoek van de NOS."
Het ging hier om twee verschillende dingen: eerst identiteits-diefstal (waarbij iemand anders zich voordeed als Lysanne Holkamp, met een nep-account op Facebook, gevolgd door het verzenden van haar kopietje-paspoort) en daarna ook identiteits-fraude, waarbij er mensen daadwerkelijk opgelicht werden.
Identiteits-diefstal, dus zonder dat er nog andere nare dingen gebeurd zijn, is eigenlijk pas sinds kort een strafbaar feit op zich. Het kan nu bestraft worden met 5 jaar gevangenisstraf. Artikel 231b van het Wetboek van Strafrecht bestaat pas een jaar. Vandaar dat er tot nu toe nog weinig gebruik van is gemaakt. Identiteits-fraude, dus als er met de valse identiteit (andere) strafbare feiten gepleegd worden, bestaat wettelijk gezien al langer. Omdat oplichting etc. gewoon fraude is.
Over identiteitsdiefstal bij kinderen bestaan geen cijfers. Ten eerste omdat identiteitsdiefstal tot voor kort domweg niet strafbaar was. Ten tweede omdat de cijfers niet eenvoudig uit het aangifte-systeem van de politie zijn te halen, aangezien identiteitsdiefstal vaak samenhangt met andere strafbare feiten. En ten derde omdat de gegevens verspreid zijn over allerlei verschillende instanties, variërend van de politie tot online meldings-sites. Bovendien worden een heleboel gevallen niet eens gemeld natuurlijk.
Van identiteitsfraude zijn wel cijfers bekend. Onder andere via de Fraudehelpdesk. Daarbij gaat het om honderdduizenden gevallen per jaar. Het aantal gevallen van identiteitsdiefstal zal waarschijnlijk nóg hoger zijn.
Begin december 2013 kondigde De Kinderombudsman een onderzoek aan naar 'online identiteitsroof' maar dat onderzoek is er helaas nooit gekomen. Een woordvoerster van de Kinderombudsman meldde ons dat er "andere prioriteiten" waren.
Identiteitsdiefstal bij kinderen en jongeren kan globaal de volgende vormen aannemen:
1. Nep-accounts (zoals van het bovengenoemde dance-meisje) worden regelmatig aangemaakt, zo blijkt uit onze eigen research. We vroegen het aan de medewerkers van Bureau Jeugd & Media, die dagelijks op scholen komen. Sommigen herkenden het totaal niet, maar anderen juist wel.
Bij het dance-meisje Lysanne Holkamp ging het om kaartjes-fraude, maar nep-accounts kunnen ook gebruikt worden om te pesten. Een bekend voorbeeld is het geval Freek (uit 2013), waarbij een 13-jarige jongen totaal kapot werd gemaakt. Er werd een nep-profiel aangemaakt, en uit zijn naam werden er nare dingen en bewerkte portretfoto's op internet gezet.
2. Account-hacking, oftewel de controle overnemen over het account van iemand anders, gebeurt vaak bij jongere kinderen. Bijvoorbeeld kinderen die deelnemen aan online community's als Habbo, RuneScape, of MovieStarPlanet. We weten dat vanwege ons werk voor Mediaopvoeding.nl, waar veel van dat soort gevallen binnenkomen.
Het basisprincipe is simpel: je kind krijgt een aanbod voor gratis spullen of punten, van een gebruiker die zogenaamd wil stoppen. Je hoeft alleen nog maar even je inloggegevens (username en password) door te geven, zodat degene die wil stoppen zijn of haar spullen of punten op het account van je kind kan droppen. Waarna het account van je kind volledig wordt leeggeroofd. Weg meubeltjes, wapens, punten, enzovoorts.
Account-hacking kan ook gebeuren op social media (zoals Facebook, Twitter of Instagram). In dat geval gaat het niet om het stelen van meubeltjes, wapens of punten, maar om het plaatsen of verzenden van (rare) berichten of foto's, onder de naam van je kind. De werkwijze is hetzelfde als bij Habbo etc.: het account wordt gehackt doordat je kind zijn of haar password heeft afgestaan. De medewerkers van Bureau Jeugd & Media noemden dit heel vaak. Vooral op basisscholen is het delen van passwords schering en inslag.
3. Bestellingen of aankopen doen op naam van kinderen komt wel voor, maar waarschijnlijk niet heel vaak. Het belangrijkste wat er voor nodig is, is namelijk een creditcard of een iDeal-account, en kinderen hebben meestal geen creditcards of iDeal-accounts. Maar áls het gebeurt, is dat wel heel vervelend, omdat het bijna onmogelijk is om te bewijzen dat je kind niet degene was die de aankoop gedaan heeft.
4. Handelen uit naam van iemand anders komt af en toe voor bij meiden die een beauty- of lifestyle-blog bijhouden. Mascha Feoktistova (van www.beautygloss.nl) heeft bijvoorbeeld een keer aangifte gedaan omdat iemand uit haar naam afspraken maakte met haar volgers. Wat ook in deze categorie valt (al gebeurt het niet online maar op straat), is het verschijnsel van de muilezels en katvangers. Tieners lenen dan hun bankpasje uit aan een onbekende, die er vervolgens crimineel geld mee witwast.
Van de overheid valt weinig te verwachten. Naar aanleiding van het geval Lysanne Holkamp (zie boven) werden er Kamervragen gesteld, maar die leverden niets op. Minister van der Steur (Veiligheid en Justitie) vindt het niet nodig om meer te doen dan er nu al gebeurt.
Wat ook niet helpt, is de strijd tussen de verschillende ministeries. Zo presenteerde het Ministerie van Binnenlandse Zaken kortgeleden een handige app waarmee je kunt voorkomen dat gevoelige persoonsgegevens (zoals je BSN-nummer) in handen van onbevoegden vallen. Applaus! Terwijl het Ministerie van Financiën met zijn IB 47-formulier juist zoveel mogelijk BSN-nummers openbaar probeert te krijgen. De verplichting voor IB-ondernemers (waaronder ZZP-ers) om hun BSN-nummer te vermelden op alle facturen, is van dezelfde treurigheid. Duimen naar beneden.
1. Het belangrijkste advies is om je persoonsgegevens zoveel mogelijk voor jezelf te houden en niet uit handen te geven (dus ook niet op internet te zetten). Zoals: naam, adres, woonplaats, telefoonnummer, e-mail adres, Burgerservicenummer, foto's van jezelf, etc.
2. Geef in ieder geval nooit je wachtwoorden aan anderen. Vooral op basisscholen bestaat de neiging om wachtwoorden uit te wisselen met klasgenoten. Doe dat nooit!
3. Voor wat oudere tieners: leen nooit je bankpasje uit aan onbekenden, die zeggen dat ze het nodig hebben om tijdelijk geld op je rekening te storten (met een paar honderd euro als beloning voor het uitlenen). Het gaat altijd om crimineel geld en je komt er ontzettend mee in de nesten. (Zie verder: Zorg dat uw kind geen katvanger wordt.)
4. Om te bewijzen wie je bent, moet je soms je paspoort of je ID laten zien. Dat is okee, maar zorg dat er geen kopie wordt gemaakt, en geef (of verzend) ook zelf geen kopie. Als dat toch moet, bijvoorbeeld als je online een telefoonabonnement wilt afsluiten, streep dan je Burgerservicenummer door, zodat het onleesbaar wordt, en zet duidelijk met pen of viltstift de volgende dingen op de kopie:
- het woord KOPIE
- waarvoor de kopie bedoeld is
- de huidige datum
Of gebruik de KopieID-app van het Ministerie van Binnenlandse Zaken:
- iOS-versie downloaden via de Apple App Store
- Android-versie downloaden via de Google Play Store
- Mobiele Windows-versie downloaden via de Windows Phone Store
5. Bewaar nooit een (gescande) kopie van je paspoort of ID op je computer of op je mobiele telefoon.
6. Bekijk met je kind de mentor-les over identiteitsdiefstal, op Mentorlessen.nl. Of stel voor aan school om het in de klas te doen.
Als iemand zich op internet als je kind voordoet, ga dan als volgt te werk:
1. Houd het hoofd koel, en benader je kind zo rustig mogelijk. Zeg dat je blij bent dat hij of zij het verteld heeft, en probeer daadkrachtig en niet overspannen te handelen. Voorkom paniek; je kind heeft er baat bij als je zelfvertrouwen uitstraalt.
2. Verzamel zo veel mogelijk bewijsmateriaal, zoals e-mails, chat-logs en screenshots.
3. Probeer zo snel mogelijk de beelden en ander kwetsend materiaal verwijderd te krijgen. Het is ingewikkeld, onduidelijk en intimiderend, maar er zijn mogelijkheden. Daarvoor is een document met instructies (voor Twitter, Facebook en YouTube) beschikbaar.
4. Weet je wie de dader is en woont die in de buurt, stap dan naar de politie en overleg met de wijkagent om de aanstichter aan te spreken op zijn online gedrag.
5. Loopt het probleem uit de hand, en krijg je onvoldoende hulp van de internetbedrijven, doe dan aangifte. Dat kan gewoon op het politiebureau. Mocht dit niet lukken, neem dan contact op met Vraaghetdepolitie.nl.
6. Vraag zo nodig aanvullend advies via Meldknop.nl. Je kind kan daar ook zelf terecht.
7. Zit er een seksueel tintje aan het gepest, neem dan contact op met Helpwanted.nl (een afdeling van het Meldpunt Kinderporno).
8. Als er geld in het spel is, neem dan contact op met Fraudehelpdesk.nl.
9. Wees alert op signalen die erop kunnen wijzen dat je kind echt lijdt, en dat het de gebeurtenissen niet zelfstandig kan verwerken (zoals: afwijkend gedrag, slecht slapen, teruglopende schoolresultaten, etc.). Neem contact op met school om samen in de gaten te houden hoe het gaat. Schakel zo nodig via de huisarts psychische hulp in. Dat kan ook na een tijdje nog zin hebben.
10. Voor meer informatie over kinderen en media (en het stellen van vragen): ga naar Mediaopvoeding.nl.
Als iemand zich op sociale media als je kind voordoet, kun je dat als volgt rapporteren:
