1 november 2002 door Mieke Beers

Wanneer moet een kind echt goed verstaanbaar kunnen spreken?

Onze dochter van bijna 3 (2 jaar en 8 maanden) praat op dit moment in vier-woord-zinnen. Voor anderen dan onszelf is ze echter niet goed verstaanbaar.

Een L wordt vaak een J. Ze zegt bijvoorbeeld "jamp" in plaats van "lamp". En een K wordt soms een P: "koffie" wordt bijvoorbeeld "poffie". Maar ook de R kan wegvallen: "trots" wordt "tots".

Als ze een zin maakt, dan klinkt dat een beetje als abracadabra. Ze doorloopt duidelijk alle normale stadia in de taalontwikkeling, dus op zich lijkt ons dat niet zorgelijk.

Maar die slechte uitspraak, moeten we daar op deze leeftijd al iets mee doen? Logopedie bijvoorbeeld? Of kunnen we het rustig nog even afwachten? Wanneer moet een kind echt goed verstaanbaar kunnen spreken?

Slapen

Slaapt je baby slecht? Misschien komt het wel door een slaapregressie. Dit kun je doen!

Antwoord

Het valt mij regelmatig op dat veel ouders denken dat hun kinderen van de ene dag op de andere vlekkeloos Nederlands zouden moeten spreken. Terwijl leren praten een leerproces is, net als alle andere leerprocessen. Met alle fouten vandien. Waarom zou je er meteen een logopedist of een andere deskundige bij moeten halen, als er fouten gemaakt worden tijdens het leerproces?

Sterker nog: het leren van een taal is niet één leerproces, maar meerdere leerprocessen naast elkaar. Dat maakt het nóg onwaarschijnlijker dat het allemaal ineens goed zou gaan.

Hieronder zal ik uitleggen wat voor leerprocessen er allemaal een rol spelen bij het leren van taal. In feite houdt al dat leren nooit op, maar de basisregels zijn pas bij een jaar of 4 à 5 aangeleerd.

Regels

Een taal bestaat niet alleen uit woorden, maar ook uit allerlei soorten regels:

• syntactische regels waarmee je zinnen kunt opbouwen uit woorden (zoals: "Jan loopt op straat" om een bevestigende zin te maken, of "Loopt Jan op straat?" om een vraagzin te maken);
• semantische regels om de betekenis van een zin te bepalen (zoals "Jan leert Piet lopen", hetgeen betekent dat Piet leert lopen, en niet Jan);
• morfologische regels waarmee je woorden kunt opbouwen uit woorddelen (bijvoorbeeld "werk" + "te" om de verledentijdsvorm "werkte" te maken);
• fonologische regels voor de toegestane klanken in woorden (naast "loop" zou "ploo" kunnen bestaan in het Nederlands, maar "lpoo" niet);
• en
  pragmatische regels voor het gebruiken van taal (waardoor je weet dat het niet voldoende is om "ja" te zeggen als iemand vraagt "Wil je even het zout aangeven?", zonder het zoutvaatje daadwerkelijk aan te reiken).

De eerste vier jaar

In de eerste vier levensjaren leren kinderen al deze verschillende soorten taalregels naast elkaar. Binnen iedere soort regels is de volgorde waarin de desbetreffende regels geleerd worden in grote lijnen hetzelfde voor alle kinderen. Ook tussen de verschillende soorten regels is de volgorde van verwerving in grote lijnen gelijk. En wanneer kinderen twee woorden in één uiting gaan gebruiken, leren ze tegelijkertijd ook de meest voorkomende regels over de klanken van het Nederlands.

Uw dochter – van nog geen 3 – is dit stadium van tweewoord-uitingen al voorbij, maar ze zal nog lang niet alle regels voor de woordvolgorde (syntaxis) en de woordvorming (morfologie) verworven hebben. Ook heeft ze nog steeds niet alle regels voor het gebruik van klanken en klankpatronen (fonologie) verworven.

Foute klanken

Zolang een kind het leerproces van de fonologische regels nog niet heeft voltooid, zullen er foutieve vervangingen van klanken optreden (conform de voorbeelden die u gaf). Maar: naarmate het kind meer regels over klanken verwerft, zullen de vervangingen steeds verder verdwijnen.

Sommige vervangingen zullen eerder verdwijnen dan andere. In normale kindertaal zijn overigens ook de vervangingen regelmatig, evenals de volgorde waarin deze weer verdwijnen.

Gebruikelijke vervangingen

U noemt verschillende vervangingen. Onder andere: een L die een J wordt (
jamp in plaats van
lamp), en een combinatie van twee medeklinkers die gereduceerd wordt tot één medeklinker (
trots wordt
tots).

Dat zijn allemaal vervangingen van klanken die zelfs na het vierde jaar nog kunnen voorkomen!

Assimilatie

De vervanging van de K door een P (
koffie wordt
poffie), is het gevolg van
assimilatie. Dat wil zeggen: de K verschuift in de richting van de P, omdat de P een labiale klank (lipklank) is, net als de F. De K past zich dus aan aan de F, en wordt daardoor een P.

Assimilaties komen voor tot ongeveer het derde jaar. De voorbeelden van uw dochter – van nog geen 3 – laten dus een normaal ontwikkelingspatroon zien voor haar leeftijd.

Onverstaanbaar?

Dat u desondanks het gevoel heeft dat u (of uw omgeving) uw dochter niet goed verstaat, kan komen doordat zij op alle taalgebieden nog regels aan het leren is en daardoor met allerlei 'foute' uitingen komt.

Het lijkt alsof zij met haar syntactische regels (zinnen maken uit woorden) al verder is in de ontwikkeling dan met haar fonologische regels (woorden maken uit klanken). Hierdoor kan ze al langere zinnen maken, maar heeft ze daar nog onvoldoende klanken en klankcombinaties voor, wat de verstaanbaarheid niet ten goede komt.

Wanneer uw dochter in de komende tijd meer fonologische regels zal verwerven, zal zij langzamerhand ook beter verstaanbaar worden.