18 maart 2011 door Willem van der Bend
Ons zoontje is 8 jaar en heeft ASS. Dit is vorig jaar vastgesteld. Hij heeft een normale intelligentie, maar heeft problemen met sociale vaardigheden. Hij kan bijvoorbeeld zelden rustig een gesprek voeren. Wel kan hij uren geboeid voor de TV of de PC zitten, omdat dat dingen zijn die hem geweldig interesseren.
Ik heb op internet gelezen dat Ritalin een middel is dat toegediend wordt aan zulke kinderen, maar wat doet dat eigenlijk met hun lichaam? Wat gebeurt er als je er naderhand mee stopt? En zijn er eventueel bijwerkingen? Een kind in onze omgeving nam vroeger ook Ritalin, en is kleiner, lichter en zwakker dan zijn leeftijdgenootjes.
Wat hoopt men met Ritalin eigenlijk te bereiken? Is dat om zo'n kind gewoon rustig te houden, en kun je hetzelfde bereiken als je het kind zou kunnen opvoeden in een zeer rustige omgeving?
Goede vraag! De algemene gedachte is immers dat er voor stoornissen in het autistische spectrum – kortweg ASS – geen medicatie bestaat, en dat Ritalin gebruikt wordt bij ADHD. Maar in de praktijk ligt het toch wel iets ingewikkelder. De scheidslijn tussen autisme en ADHD is namelijk minder scherp dan de meeste mensen denken.
U vertelde dat uw zoontje helemaal op kan gaan in tv-kijken en computeren. Dat past inderdaad bij ASS. Maar bij ADHD komt dit ook voor; dan heet het 'hyperfocus'. Dit is een specifiek geval van een algemener verschijnsel, namelijk dat sommige symptomen van ASS ook symptomen zijn van ADHD. Er is dus overlap tussen die twee stoornissen.
Voorbeelden van overlap tussen ASS en ADHD zijn:
Het is dus lastig om te zeggen welk kenmerk bij welke aandoening hoort. Want als je een of meer van die verschijnselen ziet, waar heb je dan mee te maken? ASS of ADHD? Dat weet je niet.
Daarnaast is het zo dat zowel kinderen met ASS, áls kinderen met ADHD, veel baat hebben bij structuur en voorspelbaarheid. Dat maakt het dus ook al niet veel duidelijker. (Overigens zijn er natuurlijk ook symptomen die alleen passen bij ASS en niet bij ADHD, en omgekeerd. Anders zou het geen zin hebben om van verschillende aandoeningen te spreken.)
Vooral belangrijk is de zogenaamde lijdensdruk. Dus: waar lijdt het kind onder, en wat kun je daaraan doen?
Als uw zoon amper een gesprek kan voeren (of volgen) waar hij wel belang bij heeft, dan kan hij daardoor in de problemen komen. Het kan bijvoorbeeld zijn dat hij op school onder zijn kunnen presteert, door opdrachten niet goed te horen. Of dat hij snel in aanvaring komt met leeftijdsgenoten, omdat hij niet goed met ze kan communiceren. Of dat er thuis conflicten ontstaan, omdat hij niet doet wat u zegt. (Niet omdat hij opstandig of tegendraads is, maar omdat hij gewoon niet kon volgen wat u bedoelde.)
In dit soort gevallen kan het zinvol zijn om te laten onderzoeken of er naast ASS voldoende kenmerken aanwezig zijn om van ADHD te kunnen spreken (inclusief de bijbehorende behandeling).
Als er (ook) ADHD gediagnosticeerd wordt, dan is het van belang om goed te kijken naar de omgevingsfactoren, die het beeld van ADHD kunnen verergeren. Voor zover mogelijk kun je dan proberen om de impact hiervan te verminderen.
Het kan bijvoorbeeld gaan om een kind van gescheiden ouders, waarbij het kind afwisselend bij beide ouders woont. Als de ouders niet dezelfde regels hanteren, dan kan dat bij een kind met ADHD tot meer en ernstiger symptomen leiden.
Ander voorbeeld. Een kind met ADHD (en ASS) kan vier juffen of meesters per week hebben. Dat is al lastig voor een kind zónder ADHD, maar nog meer voor een kind mét ADHD.
U heeft volkomen gelijk dat opvoeden in een rustige omgeving heel zinvol kan zijn. Iemand met ADHD heeft over het algemeen meer moeite met het verwerken van prikkels, en vangt er vaak ook meer op. In een rustige omgeving zullen meestal minder prikkels zijn en zal zo iemand dus minder snel overprikkeld raken.
Maar ja, hoe bereik je dat? Vaak is het gewoon niet haalbaar. En niet alleen omdat de omstandigheden nu eenmaal zijn zoals ze zijn, maar ook vanwege het kind zelf. Het lastige is namelijk dat iemand met ADHD juist vaak een grotere zucht naar prikkels heeft, en die dus zelf gaat opzoeken. Kinderen met ADHD kunnen bijvoorbeeld extra veel gevaarlijk gedrag vertonen, of spannende dingen opzoeken.
Zodra de omgevingsfactoren zo goed als mogelijk op orde zijn gebracht, kun je kijken of methylfenidaat (dat is de werkzame stof in produkten als Ritalin en Concerta, etc.) kan helpen om de ernst van de symptomen te verminderen.
In principe heeft methylfenidaat geen bijzondere bijwerkingen, en áls ze er zijn, verdwijnen ze bij het staken van de medicatie. We hebben dit onderwerp eerder behandeld in: Wat zijn de bijwerkingen van middelen als Ritalin en Concerta?
Het enige wat in dat artikel niet wordt beschreven, is de groeivertraging die u signaleerde. Een paar jaar geleden was dat een issue, maar vervolgonderzoek liet zien dat dit niet zorgelijk en niet ernstig is.
Het doel van methylfenidaat is om de kenmerken van ADHD te verminderen. Daarbij kan het gaan om:
Het ondervinden van dit soort succes-ervaringen kan op zich al heel prettig zijn. Maar minstens zo belangrijk is dat het missen van dit soort succes-ervaringen een negatief effect kan hebben op de ontwikkeling en het zelfbeeld, met alle gevolgen van dien.
Als het gedurende langere tijd goed gaat met een Ritalin-gebruiker, kan het zijn dat diegene zelf ontdekt heeft hoe hij of zij het beste met de handicap om kan gaan. Er wordt dan ook geadviseerd om in ieder geval één keer per jaar te kijken of de dosering verlaagd kan worden, of dat de medicatie zelfs volledig gestaakt kan worden.
Tenslotte is het belangrijk om te weten dat er meerdere varianten van methylfenidaat bestaan (die kort of lang kunnen werken), en dat je er ook voor kunt kiezen om de inname te staken in het weekend of tijdens vakanties (als er minder prikkels aanwezig zijn, en er minder van de persoon gevraagd wordt).
Succes ermee!
