20 mei 2005 door Aleid Grijpma
Mijn dochter van bijna 11 wil op dieet; ze vindt zichzelf "een tikkeltje te dik". Haar eetgewoontes zijn veranderd sinds zij 2 maanden geleden bijna gestikt is in een stuk droog brood. Ze eet nu hele kleine hapjes, kauwt daar ontzettend lang op, en eet dus sowieso minder. Als ik hier een opmerking over maak, zegt ze dat ze moeite met slikken heeft.
We zijn een maand geleden naar de arts geweest en toen vertelde ze mij in de wachtkamer dat het waarschijnlijk psychisch is. Dat het niet werkelijk pijn doet, maar dat ze soms aan dat "stikken" denkt, en dan angst heeft.
Wanneer ze er niet aan denkt, eet ze gewoon. De arts heeft ook niets gevonden en zei dat dit "gedrag over lijnen" veel voorkomt bij jonge meisjes. Is dat zo?
Dat "psychische" is volgens mij over, maar ze wil weten wat een normaal gewicht is bij haar lengte. Ze is 152 cm en weegt 42 kilo. Dit is toch een goed gemiddelde?
Een moeder uit Griekenland
Uw dochter lijkt op een internaliserende manier te reageren op stress. Daarmee bedoel ik dat zij kennelijk een meisje is dat spanningen op zichzelf richt, bijvoorbeeld met angstklachten, en mogelijk met somberheid. Ik ben het met u eens dat het nog niet ernstig is, maar bij dit soort klachten moet je wel altijd een beetje oppassen. Ook ben ik het met u en uw huisarts eens dat lijnen een cultureel bepaald iets is, kijk maar naar alle tijdschriften, ook voor pubers!
Het is jammer – en daarom lastig voor mij om uw vraag te beantwoorden – dat u verder weinig informatie over uw dochter geeft. Zoals: wat voor soort meisje is zij? Treedt ze op de voorgrond of is ze juist wat verlegen? Heeft ze veel vriendinnen? Hoe zijn de gezins-omstandigheden? Hoe gaat het op school? Is ze lichamelijk al in de puberteit? (Oftewel: heeft ze al borstontwikkeling, en menstrueert ze al?) En zijn er op dit moment dingen die bij haar kunnen leiden tot meer spanning?
Maar goed - ik moet roeien met de riemen die ik heb, en ik moet het doen met de informatie die u wél gaf. Daarom eerst maar even een antwoord op uw vraag wat een goed gewicht is bij een meisje van haar leeftijd.
Artsen en andere professionals baseren zich altijd op de groeicurve. Die geeft aan dat de gemiddelde lengte bij 11-jarigen 1.50 meter is, en dat een kind van 1.52 (zoals uw dochter) gemiddeld 42 kg weegt. Uw dochter zit met haar 1.52 en 42 kg dus keurig op het gemiddelde.
Hieronder zal ik iets meer vertellen over angstklachten en eetproblemen, zodat u zelf verder kan bekijken hoe het een en ander bij uw dochter zou kunnen zitten. Ook zal ik daarbij ingaan op haar slikklachten, omdat er vaak een angst is voor stikken.
Vaak is er in dit soort gevallen sprake geweest van een verslikking, net zoals bij uw dochter, wat mogelijk geleid heeft tot een heftig reactie. Soms bij het kind en soms ook bij de omgeving.
Er lijkt dan een soort vicieuze cirkel te ontstaan van angstige gedachten: eerst dat bijna-stikken (bij uw dochter door een stukje brood), dan de slikproblemen (angst om te stikken), vervolgens de reacties van de omgeving (met name de ouders), meer spanning, meer gedachten, nóg meer angst om te stikken, enzovoorts.
Uiteindelijk gaat de aandacht dan liggen bij het slikken of bij het gewicht, in plaats van de thema's die veel belangrijker zijn, maar ook veel pijnlijker. Zoals: hoor ik er wel bij?, onzekerheid over jezelf (wat zeer veel optreedt in de puberteit), en ongenoegen over andere zaken, bijvoorbeeld binnen het gezin.
Kinderen die op een internaliserende manier met hun spanning omgaan, hebben vaak veel moeite om hun emoties goed te uiten. Hoe lossen ze dat op?
Ze verleggen hun problemen vaak naar iets wat veiliger voor hen is, iets waar ze controle over denken te hebben (omdat er zoveel dingen zijn waar ze géén controle over hebben). Eten is een van de dingen waar ze wél controle over hebben.
Vaak zijn internaliserende kinderen onzeker over zichzelf, sociaal niet zo vaardig, en kunnen ze moeilijk voor zichzelf opkomen.
Waar we het eigenlijk over hebben, is de eetstoornis 'anorexia nervosa', of kortweg anorexia. Daarvan is sprake in de volgende gevallen:
In het algemeen worden er twee soorten anorexia onderscheiden:
Daarnaast valt op dat mensen (meestal meisjes) met anorexia meestal veel bewegen, dat het vaak persoonlijkheden zijn met een hoog streefniveau, dat ze hoge eisen aan zichzelf stellen, en dat ze erg gevoelig zijn voor kritiek. Er is vaak een obsessie voor alles wat met eten te maken heeft.
De problematiek rond anorexia komt deels overeen met de problematiek van de angstklachten die ik hierboven beschreef (angst om te stikken, etc.), maar daarnaast speelt de interactie binnen het gezin vaak een grote rol.
Deskundigen veronderstellen dat 'niet eten' als (zeer effectief) machtsmiddel tegen de ouders wordt ingezet. Het meisje voelt zich sterk in haar strijd, terwijl ze zich vaak van binnen juist erg kwetsbaar en onzeker voelt. Ouders reageren doorgaans met veel zorg en proberen op allerlei manieren om hun kind weer aan het eten te krijgen. Ze kunnen afwisselend dwingend of juist toegeeflijk zijn, wat steeds leidt tot verschillende reacties van het kind.
Verder kunnen er bij eetstoornissen biochemische factoren een rol spelen. Bekend is onder andere dat hongeren leidt tot het vrijkomen van bepaalde stoffen in de hersenen, die weer leiden tot angstklachten, die op hun beurt weer leiden tot nóg meer hongeren.
Als een eetstoornis lang bestaat, kan hij zeer hardnekkig worden, waardoor hij steeds moeilijker behandelbaar wordt. Vandaar dat ik toch wil waarschuwen voor zo'n beginnend beeld en u toch vooral wil adviseren om zeer op uw hoede te zijn!
Herkent u uw dochter in het beeld dat ik schetste, dan zou ik u willen adviseren om niet te lang te wachten met het zoeken van hulp. Ook al zijn er op dit moment nog geen echte eetproblemen, maar wel kenmerken van 'een onzeker kind', dan kan het raadzaam zijn daar nu al iets aan te doen, in plaats van af te wachten tot zij verder de puberteit ingaat.
Het zou mooi zijn als ze sterker wordt en beter weerbaar, om zo de adolescentie-fase goed aan te kunnen. Je kunt dan denken aan individuele gesprekken, of eventueel een groepstherapie met meisjes die dezelfde klachten hebben (vooropgesteld dat zoiets in uw omgeving beschikbaar is).
Tenslotte is het met kwesties rond 'eten' altijd belangrijk om enerzijds goed het gewicht in de gaten te houden, maar anderzijds geen strijd aan te gaan over het eten. Het is belangrijk dat uw dochter leert om daar zélf verantwoordelijk voor te zijn, en dat er geen strijd gaat ontstaan tussen u en haar.
Als ik u was zou ik het gewicht niet zelf controleren, maar dat laten doen door de huisarts, zodat u helemaal uit de strijd blijft.
Succes ermee!
