29 januari 2010 door Nadia Eversteijn
Onze dochter wordt in mei 7 jaar en is afgelopen september met taalonderwijs begonnen op de basisschool in Griekenland. Sinds deze maand (januari) leert ze nu ook Nederlands lezen en schrijven.
Ze heeft een Griekse vader en een Nederlandse moeder. Ikzelf (de moeder) probeer zo veel mogelijk Nederlands met haar te spreken.
We hebben het vermoeden dat onze dochter dyslectisch is. Ik herken veel van de symptomen: laat begonnen met praten, motorisch onhandig, kleuren soms door elkaar halen, veel moeite met lezen en spellen, en het onthouden van simpele woorden, dyslexie in de familie, etc.
Mijn vraag: kan tweetaligheid de eventuele dyslexie beïnvloeden of verergeren?
Nee, tweetaligheid kan dyslexie niet beïnvloeden of verergeren. En andersom: dyslexie hoeft het verwerven van twee talen ook niet te belemmeren.
Geen vuiltje aan de lucht dus? Toch wel. De combinatie dyslexie en meertaligheid is namelijk wél lastig, om twee redenen:
Het verwerven van twee talen is heel goed mogelijk voor een dyslectisch kind. Met taal 'verwerven' wordt bedoeld: "spontaan en al doende een taal oppikken van de mensen in je omgeving".
Taalverwerving gaat hand in hand met het verkennen van de wereld. Bijvoorbeeld: een dreumes die voor het eerst een geit ziet (of ruikt, of hoort, of voelt) leert tijdens die ontmoeting van zijn ouders meteen ook het wóórdje "geit". Die klank zit dan meteen goed verankerd in zijn geheugen, want hij kan gekoppeld worden aan alle zintuiglijke waarnemingen van die eerste ontmoeting.
Een dyslectisch kind heeft er geen problemen mee om zo, op het gehoor, woorden te leren in een duidelijke context. En als er maar voldoende context is voor beide talen, kan hij dus ook net zo goed als ieder ander kind twéé talen verwerven.
Als een dyslectisch kind een lastig woord moet lézen, zet hij vaak zijn kennis van de context in, om te raden wat er staat. Het kind kan hier zo bedreven in zijn, dat meestal niet opvalt dat hij eigenlijk alleen de eerste letter van een woord heeft gelezen. Hij valt dan maar heel af en toe door de mand. (Overigens gebruikt niet ieder dyslectisch kind die strategie. Naast 'raders' bestaan er ook 'spellers'.
Waar dyslectische kinderen wél veel moeite mee hebben, is met het onthouden en het lezen van woorden die weinig context of logica hebben. Straatnamen en voornamen zijn daar goede voorbeelden van.
Bijvoorbeeld: als een straat 'Sterappelstraat' heet, terwijl daar helemaal geen bomen staan, laat staan bomen met sterappeltjes, blijft die onlogische – want willekeurig gekozen – naam maar moeilijk hangen bij iemand die dyslectisch is. En als een verhaalpersonage een voornaam heeft die het dyslectische kind niet kent, dan kan het kind bij de verklanking daarvan vreselijk struikelen.
Dat verklaart ook waarom dyslectische kinderen wél veel moeite kunnen hebben met het leren van een vreemde taal (dat wil zeggen: een taal die niet in de directe omgeving gesproken wordt en die je op school moet leren).
Vaak moet een kind dan woordjes of rijtjes in zijn hoofd stampen, die niet in een duidelijke context zijn aangeboden. Losse woordjes blijven bij een dyslectisch kind nauwelijks hangen. Uitstekende informatie over dyslexie en het leren van vreemde talen vindt u op Dyslexie en VT (waarbij 'VT' voor 'vreemde talen' staat).
Nu terug naar de combinatie dyslexie en spontaan verworven tweetaligheid. Zoals ik hierboven al zei, kan het diagnosticeren van dyslexie lastiger zijn bij tweetalige kinderen. Dat komt omdat het niet altijd makkelijk is om een specifiek probleem met leren lezen en schrijven te onderscheiden van een meer algehele achterstand in de schooltaal.
Voor alle duidelijkheid: ik verwacht helemaal niet dat uw dochter een dergelijke achterstand heeft. Zij heeft immers vanaf de geboorte zowel het Grieks als het Nederlands verworven.
Kinderen die wél een risico lopen op een achterstand in de schooltaal, komen doorgaans uit een 'minder taalrijke' en 'minder geletterde' thuissituatie. Dat wil bijvoorbeeld zeggen dat de ouders zelf niet zo vaak lezen en schrijven, niet (of niet vaak) voorlezen, geen uitgebreide gesprekjes met hun kinderen voeren, en maar hele korte antwoorden geven op vragen. (Waarom? Daarom!)
Op die manier wordt geen sterke basis gelegd in de moedertaal. En als zo'n kind ook nog eens laat in aanraking komt met de tweede taal (namelijk: pas wanneer het kind voor het eerst naar school gaat), ligt een taalachterstand op de loer.
Bij een vermoeden van dyslexie is het dan eerst nodig om een mondelinge taaltest af te nemen in de schooltaal, om het taalbegrip te meten. Dit resultaat moet vergeleken worden met de resultaten van een leestest. Is er een duidelijk verschil tussen taalbegrip en leesvaardigheid, dan is dyslexie een waarschijnlijke oorzaak.
Waarom vertel ik dit allemaal, terwijl ik helemaal niet verwacht dat uw dochter een achterstand in het Grieks heeft? Omdat leerkrachten van tweetalige kinderen vaak geneigd zijn om leesproblemen af te schuiven op tweetaligheid. Tweetaligheid wordt dan ten onrechte aangewezen als de oorzaak van het probleem, zonder dat er verder wordt gekeken.
Ik weet natuurlijk helemaal niet of de leerkrachten van uw dochter ook zo denken. Maar het is toch goed om 'gewapend' te zijn met bovenstaande kennis over het risico op taalachterstand, als u uw vermoeden van dyslexie ter sprake wilt brengen op school.
Ten slotte nog een opmerking over het leren lezen en schrijven in de thuistaal. Natuurlijk krijgt uw dochter te maken met twee verschillende alfabetten: het Griekse alfabet voor het Grieks, en het Latijnse alfabet voor het Nederlands. Ik heb dat eerder besproken in: Wanneer kan mijn tweetalige kind Hebreeuws leren lezen en schrijven?
Over het algemeen geldt dat het raadzaam is om te wachten met lezen en schrijven in de moedertaal totdat het kind enigszins geautomatiseerd kan lezen in de schooltaal.
Helaas heb je bij een dyslectisch kind niet zoveel aan die leidraad, omdat juist het automatiseren voor dyslectici een probleem vormt. Daarom raad ik u aan om heel goed op te letten hoe uw dochter reageert op het lees- en schrijfonderwijs in het Nederlands. Heeft ze er geen zin in, kan ze zich er moeilijk op concentreren, of wordt ze er opvallend moe van, dan zijn dat duidelijke signalen dat de combi van het leren lezen in twee talen op dit moment nog te hoog gegrepen is.
Mocht ze er wél zin in hebben, dan is dat natuurlijk mooi meegenomen. In dat geval kunt u haar stimuleren met een rijk aanbod aan mooie en spannende Nederlandstalige boekjes over onderwerpen die haar boeien.
Veel succes gewenst!
