15 december 2006 door Aleid Grijpma
Onze oudste dochter van 18 jaar is een bron van grote zorgen voor ons. Ze heeft allerlei problemen en we weten niet hoe we nu verder moeten.
Terugkijkend naar vroeger, zagen we al in haar kleutertijd een sociaal onvermogen, maar toen accepteerden we dat als verlegenheid. Ze heeft altijd naast de groep gestaan, en observeerde liever wat er gebeurde dan dat ze deelnam aan de groep. Ze is nooit gepest, haar (ver) bovengemiddelde leerprestaties gaven haar status.
Op de basisschool had ze wel vriendinnen, maar naarmate ze ouder werd, werd dat steeds minder. Ze vond het volkomen oninteressant waar haar klasgenootjes zich mee bezighielden. Vanaf de bovenbouw basisschool lijdt ze aan migraine en aan overgewicht. Ze snoepte om zichzelf te troosten.
Op het gymnasium bloeide ze aanvankelijk op, ze had een paar vriendinnen en zelfs 2 x heel kort een vriendje. Maar ook de bovenbouw van het gymnasium werd voor haar, en dus ook voor ons, een absolute lijdensweg. Driftbuien, soms met lichamelijk geweld naar alle gezinsleden, intens verdriet en wanhoop, enorme faalangst, periodes van zelfbeschadiging (voortdurend openkrabben van wondjes op haar ledematen), eenzaamheid en vrijwel constante hoofdpijn. We hebben de dagen afgeteld tot de diplomering.
Natuurlijk was het op de basisschool al duidelijk dat er hulp van buitenaf nodig was. We zijn toen met haar naar een psychologisch onderzoeksbureau geweest. De uitslag was: hoogintelligent en sociaal zwak. Er werd een sociale vaardigheidstraining aangeraden. Dat hebben we niet gedaan. Misschien onverstandig, maar we zagen haar niet in zo'n groepje functioneren. We weten het gebrek aan aansluiting ook vooral aan de klas-samenstelling van toen.
In later jaren hebben we meerdere pogingen gedaan om met haar naar het RIAGG te gaan. Ze weigerde in alle (heftige) toonaarden en met alle denkbare argumenten. Ze heeft wel een neurologisch onderzoek ondergaan, waaruit de diagnose 'migraine' kwam en ze heeft een periode fysiotherapie gehad. De stress had haar nek en schouders totaal verstijfd.
Wij ouders hebben drie gesprekken bij het RIAGG gehad. De intaker twijfelde op basis van ons verhaal tussen 'te weinig begrensd' en 'Syndroom van Asperger', maar kon zonder haar niet verder.
Na haar eindexamen, in juli van dit jaar, leek het ons goed voor haar om een tussenjaar te nemen om tot zichzelf te kunnen komen – en wij ook! – en niet direct een studie te starten.
Haar plan om au-pair te worden ging niet door, door haar vermijdingsgedrag. Het plan om werk te vinden lukt ook niet. Ze weet zich niet te presenteren, en durft om te beginnen al nauwelijks op te bellen. Vakantiebaantjes eerder gingen uitstekend, ze is heel plichtsgetrouw en nauwgezet, maar bij het vinden daarvan hielpen wij. Ze haat vakanties, dus voor beide partijen was werken de ideale oplossing. Daarbij vindt ze het heerlijk om een paar weken alleen in huis te zijn.
Ze heeft nu een aantal vaste oppas-adressen. Buiten dat oppassen, gemiddeld 1 dagdeel per week, had ze rijles. Dat is pas gestopt: 3x zakken door onzeker rijden werd haar emotioneel en financieel te veel. Ze heeft buiten het gezin sporadisch contact met enkele familieleden, verder niets.
Aanvankelijk zat ze bijna dag en nacht in een online spel (Final Fantasy), maar sinds 2 maanden hebben we die mogelijkheid tot de avond beperkt.
Verder eet ze zo weinig, dat het een eetstoornis genoemd mag worden, maar ze is nog steeds veel te zwaar.
Grote winst van dit luilakjaar is dat we onze lieve, gezellige dochter, die we jaren niet te zien kregen, weer terughebben. Zolang de wereld en het leven haar met rust laten, is ze gezellig. En dat bedoel ik letterlijk, niet cynisch.
De concrete aanleiding voor dit verhaal is dat ze nu ook sterk vermijdingsgedrag vertoont bij het onderwerp 'studeren, volgend schooljaar'.
De vraag is of wij haar nu ook bij deze beslissing bij de hand moeten nemen, door studiegidsen aan te vragen, etc. Zijn onze zorgen over haar toekomstig zelfstandig wonen overbezorgdheid?
Het is heel lastig om uw vraag te beantwoorden, vooral omdat uw dochter het zo moeilijk vindt om zich te laten onderzoeken. Verder weet ik erg weinig over haar voorgeschiedenis, zoals taalontwikkeling, motoriek, spel, etc. Dat soort informatie kan altijd verhelderend werken. Toch zal ik proberen om u op weg te helpen.
Uw verhaal lezende, zou je kunnen denken aan een vorm van een contactstoornis, gezien het langdurige patroon van het ontbreken van sociale contacten. Ik weet echter niet hoe ze een-op-een functioneert, misschien gaat dat wél goed. Oppassen – waarbij ze wel in contact komt met anderen – kan ze kennelijk wel, dus het probleem speelt niet altijd en overal.
Ook zou je kunnen denken aan een sociale fobie. Daarbij gaat het om een extreme angst bij maken van contact met vreemden. Vanwege de lichamelijke klachten die dan kunnen optreden, zoals hartkloppingen, kan er vermijdingsgedrag ontstaan. Mensen met een sociale fobie zijn vroeger vaak wel verlegen geweest, maar op zich kunnen ze wel contacten onderhouden. Wat dat betreft is een sociale fobie dus iets anders dan een contactstoornis; het is geen contactstoornis maar een angststoornis.
Let op: dit zijn niet meer dan gissingen. Het lijkt me dus toch wel belangrijk om haar echt te laten onderzoeken, te meer omdat er dan misschien ook wat aan gedaan zou kunnen worden. Met name voor sociale fobieën zijn er behandelvormen (ook met medicatie!) die de klachten kunnen verminderen.
Los van een mogelijk onderzoek en een eventuele behandeling lijkt het me wel van belang dat u grenzen stelt aan uw dochter. En dan niet zo zeer of zij wel of niet moet studeren, maar meer voor de dagelijkse bezigheden. Uw maatregel om haar niet meer dag en nacht achter de computer te laten zitten is al een stap in de goede richting, maar u zou daarin nog verder kunnen gaan. U moet voorkomen dat zij verder niets met haar leven doet.
Ik begrijp uw zorgen en uw voorzichtigheid heel goed, gezien het verleden dat u schetste, maar bedenk ook dat zachte heelmeesters stinkende wonden maken. Dat lijkt me geen prettig vooruitzicht. U zult dus toch met haar het gesprek aan moeten gaan over de vraag wat zij met haar toekomst wil.
Praktische adviezen
In aansluiting op het voorgaande zou ik u willen adviseren om te zorgen voor een duidelijk ritme van overdag bezig zijn en 's nachts slapen, vaste tijden voor naar bed gaan en opstaan, regelmatig eten, etc.
Hoe de feitelijke daginvulling zou moeten zijn, kan zij het beste zelf bepalen. Ik zou dus geen studiegidsen voor haar gaan aanvragen (tenzij ze daar zelf om vraagt). Wellicht is studeren aan een universiteit, als jullie daaraan dachten, ook wel te veel gevraagd. Daarvoor heb je immers meer nodig dan alleen een goed stel hersens; denk bijvoorbeeld aan de verplichting bij veel studies om in subgroepjes te moeten werken, wat problematisch voor haar zou kunnen zijn.
Je zou ook aan iets anders kunnen denken, of aan een studie van een wat lager niveau, waar minder hoge eisen aan haar worden gesteld.
Maar hoe dan ook zou ik toch met haar gaan bespreken hoe het nu verder moet. Weliswaar is het nu weer gezellig thuis, maar je zult er toch voor moeten oppassen dat je het vermijdingsgedrag niet al te veel gaat belonen en dus versterken. Daarnaast is het belangrijk dat zij zelf gaat kijken wat ze nodig heeft om beter te kunnen functioneren.
Ook zullen jullie moeten kijken naar het geld, en hoe dat geregeld moet worden. Want als je 18 bent, stopt de kinderbijslag, en ben je niet meer via je ouders verzekerd tegen ziektekosten.
Je kunt dan denken studiefinanciering, of wellicht aan een uitkering via de WAJONG, als er sprake is van arbeidsongeschiktheid.
Nadenken over de toekomst, betekent dus ook nadenken over de zakelijke kanten. Maar misschien was dát ook juist de reden dat jullie als ouders nu al aan het nadenken zijn over het kiezen van een studie.
Stel dat uw dochter aangeeft dat ze niet in staat is om zelf na te denken over haar toekomst, vanwege haar psychische klachten. Dat mag, maar dan bent u degene die moet aangeven wat de opties zijn. Volgens mij zijn dat er twee.
De eerste mogelijkheid is: onderzoek en eventueel behandeling, bijvoorbeeld in de vorm van een dagbehandeling. Gezien haar leeftijd kom je dan al snel uit bij de afdeling voor volwassenen. De beslissing om te gaan studeren – wat nu eigenlijk niet haalbaar lijkt – kun je daarmee nog een beetje voor je uit schuiven. Wel zou je dan kunnen kijken of zij vast een inkomen kan krijgen via een arbeidsongeschiktheidsvoorziening zoals de eerder genoemde WAJONG. Zelf denk ik dat dit de beste optie is, gezien haar voorgeschiedenis. Tegelijkertijd schep je zo de omstandigheden om haar situatie te laten verbeteren.
De tweede mogelijkheid is om toch aan 'iets' te beginnen, als zij de eerste mogelijkheid afwijst. Kies in dat geval het liefste een studie of andere bezigheid van een wat lager niveau, gezien haar sociale problemen.
Al met al raad ik u dus aan om in ieder geval het gesprek aan te gaan, en duidelijk te maken dat u vindt dat het zo niet langer gaat, én dat u het zo ook niet langer accepteert. Ze zal dus hoe dan ook beslissingen moeten nemen, waarbij ook de zakelijke aspecten een rol spelen.
Kortom: grenzen stellen is onvermijdelijk, ook al heeft u veel medelijden met haar. Ik wens jullie succes en sterkte!
