26 oktober 2007 door Nadia Eversteijn
We wonen in Amerika. Onze 5-jarige dochter spreekt inmiddels vloeiend Nederlands en Engels, en eigenlijk lijkt die tweetaligheid zich grotendeels 'vanzelf' ontwikkeld te hebben.
Ik vraag me echter af hoe het zit met het leren lezen en schrijven in twee talen: gaat dat net zo 'vanzelf' als het leren spreken en verstaan van twee talen? En zo niet, wat is dan de beste manier om thuis te helpen om de niet-schooltaal te leren lezen en schrijven? Is het beter om één 'methode' te hebben om in beide talen te leren lezen en schrijven (dat wil zeggen, thuis de schoolmethode te volgen) of juist niet? Of doen we nu het beste niets en leert ze over een paar jaar 'vanzelf' lezen en schrijven in het Nederlands, nadat ze dat echt goed heeft geleerd in het Engels?
De achtergrond van mijn vraag is dat mijn dochter dit jaar in de Kindergarten begonnen is en dat ze daar (tot mijn verbazing eigenlijk) heel veel doen aan (voorbereidend) lezen en schrijven. Ik help een middag per week in de klas, en het valt me op dat dit lezen en schrijven anders gaat dan ik vanuit Nederland gewend ben.
Onder het motto
everyone is a reader and everyone is a writer schrijven de kinderen een aantal keren per week 'verhalen'. Dat wil zeggen: tekeningen met letters erbij om de tekening te verduidelijken. De meeste kinderen kennen al wel de letters maar niemand kan nog 'echt' schrijven, dus leert de juf ze om naar de klanken van het woord te luisteren en op te schrijven wat ze horen (Zoals "Mm" voor
mom).
De voorbereiding op het lezen bestaat eruit dat ze elke week een of meer korte, veelvoorkomende woorden (zoals
I en
can) leren, om de woordbeelden te leren herkennen. Ook leren ze de techniek om naar de plaatjes en de eerste letter te kijken, om te achterhalen wat een bepaald woord kan betekenen (maar juist niet het hele woord uitspellen).
Thuis is mijn dochter nu ook erg met woorden bezig en vraagt ze me vaak of de lettercombinaties die ze met blokken of zo gemaakt heeft, "ook een woord zijn." Ik zeg dan bijvoorbeeld dat
h-u-g inderdaad een woord vormt in het Engels, en
k-a-n in het Nederlands. Of is het verstandiger om thuis alleen aan te geven dat het een woord is als het een Nederlands woord is? Of juist alleen in het Engels?
Tot slot: ik verwacht en ambieer niet dat onze dochter nu al meteen vloeiend in het Nederlands gaat lezen of schrijven. Mede daarom vind ik de Nederlandse taalpakketten die via afstandsonderwijs worden aangeboden voor onze situatie wat te ver voeren (ook qua tijd en geld). Maar uiteindelijk zou ik toch wel willen dat ze zelf met haar Nederlandse neefjes en nichtjes kan e-mailen en brieven van en naar haar grootouders zelfstandig kan lezen en schrijven.
Ik hoop dat u adviezen heeft over hoe ze dat kan leren, en wat (
if anything) wij daar thuis aan moeten of kunnen doen.
Het verstaan en spreken van twee talen verwerven kinderen inderdaad 'vanzelf', vooropgesteld dat ze voldoende gevarieerd aanbod ontvangen in beide talen. Lezen en schrijven zijn echter vaardigheden van een heel andere aard. Die verwerven de meeste kinderen – enige natuurtalentjes daargelaten – niet vanzelf.
Schriftelijke vaardigheden moeten dus echt 'geleerd' worden, en dat vereist cognitieve inspanning. Daarom is het wél raadzaam om kinderen tegelijkertijd meerdere talen te leren verstaan en spreken (hoe eerder hoe beter), maar dat geldt niet voor lezen en schrijven. U kunt beter wachten tot de schriftelijke vaardigheden in de ene taal wat zijn beklijfd. Dat voorkomt verwarring.
Het Engels is het voorbeeld bij uitstek van een taal met een zogenaamde 'diepe orthografie'. Dat wil zeggen dat er géén simpele 1-op-1 relatie tussen klanken en letters bestaat. Integendeel: het Engels kent 40 klanken, die op maar liefst 1.120 verschillende manieren geschreven kunnen worden!
Aan de andere kant van het spectrum staat het Turks. In de Turkse spelling (die pas sinds 1928 het Latijnse schrift hanteert) bestaat wél een bijna perfecte één-op-één-relatie. Het Nederlands neemt ten opzichte van het Turks en het Engels een middenpositie in.
U zult begrijpen dat uw dochter voorlopig haar handen vol zal hebben aan het leren van de Engelse spelling. Als u haar in dezelfde periode ook nog uit moet gaan leggen dat
book en
boek weliswaar (bijna) hetzelfde klinken, maar anders geschreven worden, dan maakt dat de zaken nodeloos ingewikkeld voor haar.
Afhankelijk van de vlotheid waarmee uw dochter de Engelse spelling de komende jaren onder de knie krijgt, én van haar eigen enthousiasme om ook Nederlands te leren lezen, zou ik u aanraden om nog 1 tot 3 jaar te wachten met het aanleren van de Nederlandse spelling.
U stelt terecht dat de Amerikaanse methodiek die u in de Kindergarten observeert, nogal afwijkt van de meest gebruikelijke methodiek in Nederland. Met name het aanleren van zogenaamde 'globaalwoorden' (waarbij je 'can' moet leren herkennen als een soort totaalplaatje), is in Nederland niet meer zo gangbaar.
Maar aangezien het – zoals gezegd – raadzaam is om uw dochter pas over een poosje in het Nederlands te leren lezen en schrijven, zal het voor haar vast niet verwarrend werken als u daarbij een andere methode hanteert dan de school.
De didactiek voor lezen en schrijven is overigens een vak op zich. De eerste, klankzuivere woordjes (zoals
ik,
roos en
sok) zijn niet zo ingewikkeld om aan te leren, maar voor bijvoorbeeld open lettergrepen (
ro-zen), medeklinkerverdubbeling (
sok-ken) en werkwoordsspelling ligt dat anders.
Daarom zou ik u in overweging willen geven om te zijner tijd tóch een taalpakket voor afstandsonderwijs aan te schaffen. (Nederlands onderwijs in de USA kan natuurlijk ook, evenals afstandsonderwijs vanuit Nederland.) Of u dat advies al dan niet wilt overnemen, is afhankelijk van het doel dat u voor ogen heeft.
De vraag is dus eigenlijk: als uw dochter straks gaat corresponderen met Nederlandse familieleden, hoe graag wilt u dan dat ze dat foutloos doet? En nog belangrijker: hoe graag wil uw dochter dat zelf?
Tot slot nog een puntje praktisch. Hoe ga je om met de vragen die uw dochter op dit moment stelt? In deze fase, waarin ze nog niet écht leest, lijkt het me geen enkel probleem als u haar vertelt dat ze af en toe een Engels woord heeft gevormd met haar blokken, en af en toe een Nederlands woord.
Integendeel. Dat is goed voor haar meta-linguïstische bewustzijn (denken óver taal). Op deze manier helpt u haar om te beseffen dat ze twee talen kent, die allebei geschreven kunnen worden. Goed luck! ;-)
