14 november 2008 door Annelou de Vries
Mijn dochter van net 4 jaar heeft afgelopen zomer een brand meegemaakt in onze keuken. Ik was alleen met haar, ze had net haar vader aan de telefoon die op vakantie was.
Op zich was de brand met een paar emmers water geblust, maar na het blussen van de brand kregen we het brandalarm niet uit en overal was rooklucht en viezigheid. De overbuurvrouw heeft haar opgehaald totdat het alarm uit was en de ergste rook weg was.
Ze is toen erg geschrokken. Vanaf dat moment is ze voortdurend erg alert op brandlucht (maar ik ook, dus dat vind ik niet zo vreemd). Steeds vaker blijkt nu dat ze het niet verwerkt heeft. Het gasfornuis was stuk en ze wilde niet dat we het maakten, een autoalarm deed haar denken dat er brand was, ze wil niets met vuur te maken hebben.
Vlak na de brand is ze voor het eerst naar de kleuterschool gegaan. Dat ging in het begin heel soepel, maar nu is ze al sinds de herfstvakantie duidelijk overbelast (ze gaat alleen de ochtenden) en reageert het thuis af.
Een paar weken geleden hadden ze op school een brandoefening (de juf was door ons ingelicht) die twee keer moest en dat trok ze niet goed volgens de juf. Ze heeft het er nu nog steeds over ("Hier moeten we gaan staan als er brand is") en ze maakt tekeningen van verdrietige kinderen met echte brand op het speelplein.
Gisteren gingen we naar het circus maar moesten we halverwege weg. We waren kennissen tegenkomen die haar hadden verteld dat het best spannend was, met vuur en zo. Ik zag haar lijfje vertrekken. Terwijl ze eerst heel enthousiast op schoot zat, brak er bij haar totale paniek uit toen de eerste rook kwam.
We zijn er zelf op zich vrij rustig onder en proberen haar ook vertrouwen te geven.
Mijn vragen luiden als volgt:
1. hoe kunnen wij haar helpen deze ervaring een plek te geven?
2. kan de brand ook het afreageren thuis tot gevolg hebben? En wat kunnen we hiermee doen?
Ik kan me heel goed voorstellen dat het gedrag van uw dochter vragen bij u oproept. Maar gelukkig blijft u er zelf wel rustig onder. Daarmee geeft u uw dochter al een heel goed signaal. Namelijk dat u zich zelf geen erge zorgen maakt, dus dat zij dat ook niet hoeft te doen.
Wat het wel iets ingewikkelder maakt, is dat ze vlak na de brand voor het eerst naar school is gegaan, wat ook heel spannend is. Dat betekent dat haar huidige gedrag niet alleen als reactie op de brand gezien kan worden. Ook de school is heel belangrijk.
U vroeg wat u kunt doen om uw dochter te helpen de brand wat beter een plek te geven. Als u haar de tijd geeft zal ze daar zelf wel uitkomen, maar als u dat wilt kunt u haar zeker een handje helpen. Dat begint met begrijpen wat er in haar omgaat.
Uw dochter is nu 4 jaar, en zit dus midden in de periode van het magisch denken. Dat betekent dat fantasie en werkelijkheid voor haar nog helemaal door elkaar heen lopen. Met als gevolg dat verhalen in haar hoofd een volledig eigen leven kunnen gaan leiden. Enge dingen staan dan vaak centraal, zoals monsters en gevaarlijke dieren. Maar ook natuurverschijnselen zoals storm, onweer en brand kunnen grote indruk maken.
Kinderen van deze leeftijd hebben echt geen idee wat werkelijk het gevaar is. Misschien heeft uw dochter een beeld dat brand je kan opslokken, je pijn kan doen, huizen kan laten verdwijnen, of zelfs mensen kan laten doodgaan. Soms kan dat ook wel, maar niet bij een bescheiden binnenbrandje dat op tijd geblust kon worden. Desondanks is uw dochter er heel erg bang voor geworden. Hoe kunt u haar helpen?
Om te beginnen zou u voorzichtig kunnen proberen erachter te komen wat de ideeën van uw dochter rondom brand zijn. Waarschijnlijk heeft u dat al gevraagd, maar kleuters geven niet altijd direct logische antwoorden. En ze vragen wel vaak "waarom?", maar zelf kunnen ze zo'n vraag nog nauwelijks beantwoorden.
U zou er af en toe terloops naar kunnen informeren, bij voorkeur als er iets met brand is (op tv, of als de brandweer langskomt, etc.). Vaak helpt het om wat- en hoe-vragen te stellen. Zoals: "Wat denk je dat er dan gebeurt?" Of: "Hoe zit dat in elkaar?"
Als ze in grote paniek is, dan lukken dit soort gesprekken niet, maar misschien wel op een rustiger en minder beladen moment.
Wat ook kan helpen, is het zoeken van een kinderboek voor haar leeftijd, dat over brand gaat. Zo'n boek kan een goede kapstok zijn om samen over het onderwerp te praten.
En áls u gaat praten, met of zonder kinderboek, pas datgene wat u vertelt dan wel aan haar leeftijd aan. Dus:
Soms zit kleuters overigens iets dwars waar je als volwassene niet zo snel aan denkt, maar wat wel door een duidelijk antwoord uit de weg geholpen kan worden. Misschien zit er bijvoorbeeld een motiefje in de gordijnen van haar slaapkamer, dat haar angstig maakt. Je kunt dat vanzelfsprekend niet door vragen boven water krijgen, aangezien je dan álles in haar leefomgeving zou moeten bevragen, maar je moet er wel rekening mee houden dat er zoiets kan spelen.
Schroom niet om algemeen-geruststellende dingen tegen uw dochter te zeggen. Bijvoorbeeld dat de brandweer je altijd komt helpen als het echt heel erg wordt, en dat branden altijd geblust kunnen worden.
Wat u ook zou kunnen doen, is de brand met haar naspelen. In het poppenhuis of met haar knuffels bijvoorbeeld. Naspelen helpt vaak om de lading en de spanning eraf te halen. Kinderen verwerken wat ze hebben meegemaakt vaak door het eindeloos na te spelen.
En nog een suggestie: uw dochter is misschien nog wat klein, maar sommige kinderen kunnen heel veel kwijt in tekeningen. Ook daar zou u met haar voor kunnen gaan zitten.
Misschien had u het zelf al bedacht, maar wat ook heel nuttig kan zijn, is laten zien wat vuur is en wat het doet. Met een lucifer of een kaars kunt u dat heel voorzichtig voordoen. Zo kunt u vuur weer gewoon maken voor haar.
Probeer het zo weinig mogelijk eng voor haar te laten zijn, maar doe er een spelletje mee. Blaas zelf de vlam uit en laat haar dat ook doen. Laat haar eventueel zelf een lucifer vasthouden als ze dat durft.
Misschien dat ze ook ergens een keer kan kijken naar een open haard, om te ervaren dat vuur ook heel leuk kan zijn.
U vertelde dat u het circus bent uitgelopen toen uw dochter daar in paniek raakte van de rook (die het vuur aankondigde). Dat was een goede reactie van u. Ik zou voorlopig even alles vermijden waarvan u weet dat uw dochter er angstig op gaat reageren.
Een circus is een hele magische gebeurtenis, waarbij het er juist om draait dat de bezoekers in verwarring worden gebracht over wat echt en onecht is. Alle effecten zijn daarop gericht. Veel kleuters kunnen daar sowieso bang van raken, maar uw dochter des te meer natuurlijk.
Wat dat betreft was het ook goed dat u de juf had ingelicht toen er een brandoefening was. Laat uw dochter eerst thuis weer wat rustiger rondom vuur en brand worden, voordat u haar buiten weer dit soort dingen laat ervaren.
Uw tweede vraag was of het afreageren thuis te maken zou kunnen hebben met de brand. Zoals gezegd: dat kan, maar het kan ook te maken hebben met de overgang naar school. Of allebei.
Voor heel veel kleuters is de overgang naar school in ieder geval best groot en kan het maanden duren voor ze helemaal op hun plek zijn. Dat het zelfs allemaal even te veel kan worden, zo na de herfstvakantie, komt ook veel voor.
Ook met dit gedrag kunt u het beste rustig omgaan:
Daarnaast is het goed om duidelijke grenzen te blijven stellen aan gedrag dat u niet acceptabel vindt. Juist het vasthouden van de gewone structuur biedt een kind veiligheid en voorspelbaarheid, en dat heeft het nodig om zijn vaste vertrouwen weer terug te vinden.
Succes ermee!
