10 november 2006 door Joanna Sandberg
Ons zoontje van bijna 4 jaar kreeg gisteren een waterschildpadje. Hij was er erg blij mee, maar het arme beestje heeft nog geen 3 uur geleefd. Terwijl wij even buiten bezig waren, kwam ons zoontje naar ons toe met de mededeling "Ik heb niks gedaan hoor. Ik heb geen steen op het schildpadje gelegd." We vlogen naar binnen, maar het was al te laat. Het arme beestje lag ondersteboven onder een steen en was verdronken.
Een duidelijke reden waarom hij dat had gedaan, kon ons zoontje niet geven. Hij is stapelgek op speelgoedbeestjes en echte dieren. Wij leren hem dat elke dier gevoel heeft, en dat je ze niet mag plagen, pijn doen, of dood maken. Hij heeft vanaf zijn babytijd regelmatig dieren van anderen om zich heen, en sinds kort hebben we zelf een hond.
We zijn verdrietig, ontzet en teleurgesteld, en rekenen het onszelf enorm aan. Wat hebben we fout gedaan? Of is hij op deze leeftijd nog te klein om überhaupt hiermee om te gaan? Hadden wij hem niet alleen met het beestje mogen laten? Heeft hij nog geen besef van leven en dood en de gevolgen van zijn acties?
Normaal is het een heel sociaal, vrolijk mannetje dat kindjes troost als ze verdriet hebben of gevallen zijn. Ook weet hij dat Opa dood is en nooit meer terugkomt, en dat mama daar verdrietig om is. Hij weet dus wel een beetje wat dood is. We kunnen dit absoluut niet plaatsen. We zijn wel enkele maanden geleden verhuisd, en ons zoontje heeft het daar nog steeds erg moeilijk mee. Sinds 4 maanden is hij zindelijk, maar sinds 2 weken plast hij ook weer dagelijks een paar keer in zijn broek. Moeten we hulp gaan zoeken?
Een kind van 4 heeft nog geen besef van de betekenis van de dood en de gevolgen van zijn acties. U hoeft dus geen hulp te gaan zoeken; het gedrag van uw zoon is volkomen normaal.
Toch is daarmee de kous nog niet helemaal af, want u vertelde dat u sinds kort een hond heeft. Dat vergt wel wat extra aandacht. Maar eerst zal ik iets meer vertellen over die kwestie met de schildpad.
Uw zoon is een nieuwsgierig en ondernemend kind. Wat hij gedaan heeft, was experimenteren. Hij heeft die steen op het schildpadje gelegd om te kijken wat er zou gebeuren. Helaas is dat experiment nogal rigoureus geëïndigd
Bovendien functioneert zijn geweten – dat nog volop in ontwikkeling is – prima, want hij bekende op zo'n ontroerende kleuter-achtige wijze schuld. "Ik heb niks gedaan hoor. Ik heb geen steen op het schildpadje gelegd". U hoeft zich dus absoluut geen zorgen om uw zoontje te maken; het is echt geen dierenbeul-in-de-dop.
U vertelde dat uw zoontje 'weet' dat opa dood is en nooit meer terugkomt, en dat mama daar verdrietig om is. Dat is echter een misverstand. Kleuters weten nog absoluut niet wat 'dood zijn' betekent. Een kleuter kan wel heel goed aanvoelen dat mama verdrietig is, maar echt begrijpen waaróm ze nou zo verdrietig is, is nog niet mogelijk op deze leeftijd. Een kleuter heeft er geen idee van dat de dood onomkeerbaar is.
Sterker nog: als het schildpadje na een tijdje weer had bewogen, had uw zoon dat volstrekt normaal gevonden. Kleuters verkeren namelijk nog in het stadium van 'magisch denken', oftewel: alles wat je kunt bedenken, kan ook daadwerkelijk gebeuren. Kabouters, iemand met een toverstafje weer tot leven wekken, Sinterklaas op een paard op het dak, alles kan.
Zoals u zelf al suggereerde, is het wel zaak dat ouders hun kleine kinderen in de gaten houden wanneer die samen zijn met dieren. Ook met grotere dieren, zoals honden en katten. Kleine kinderen mogen in ieder geval nooit alleen gelaten worden met honden.
U vertelde dat jullie sinds kort een hond hebben. Dat is dus oppassen geblazen, want kleuters zoals uw zoontje kunnen nog aan staarten en oren gaan trekken als je niet in de kamer bent. Ook kunnen kleine kinderen zich plotseling heel druk of lawaaierig gedragen, waardoor een hond kan schrikken, en wat hij als bedreigend kan ervaren (zonder dat het kind zich daarvan bewust is). De hond kan dan toch onverwachts bijten, met alle hele akelige (lichamelijke en psychische) gevolgen van dien. Vaak wordt zo'n hond dan agressief en vals gevonden, terwijl het een volstrekt normale honden-reactie is.
Het is dus belangrijk om u in het gedrag van uw hond te verdiepen, en uw kind te leren kijken naar de hond. Kinderen moeten goed begeleid worden in het omgaan met dieren.
Honden zijn roedeldieren, en hun gedrag wordt bepaald door hun plaats in de rangorde. Aangezien honden 'de mens' ook als een soort hond beschouwen, gaan ze ervan uit dat kleine kinderen vanwege hun geringe lichaamslengte laag in de rangorde staan. Als ouders moet je er dus voor zorgen dat de hond zijn (nog) lagere plaats weet ten opzichte van het kind. Een hond die dat niet leert, gaat dominant gedrag vertonen ten opzichte van het kind, ook weer met alle gevolgen van dien.
Hoe oud moet een kind eigenlijk zijn om een dier te kunnen verzorgen? Dat is natuurlijk afhankelijk van het type dier, en de taken die daarbij horen, maar ook van het kind zelf. Het ene kind kan al veel eerder dan het andere een huisdier volledig verzorgen, maar hoe dan ook vinden de meeste kinderen van 5 à 6 jaar het heel leuk om voor een dier te 'zorgen'.
Meestal zullen de ouders het dier de dagelijkse verzorging geven, waarbij het kind een beetje meehelpt. Dat meehelpen kan in de loop der tijd doorgroeien naar zelfstandig het dier verzorgen (onder controle van de ouders). De meeste kinderen kunnen dit vanaf een jaar of 8. Maar wél met controle, want een kind van 8 kan natuurlijk wel eens vergeten om zijn huisdier eten te geven.
Van waterschildpadjes heeft u inmiddels wel uw bekomst gehad, denk ik, maar wat dan? Bij een 4-jarige zou je kunnen beginnen met 'kijkdieren', zoals vissen. Houd ze in een aquarium – dus niet in een kom – en zet ze op een plek waar hij niet bij kan. Geef de vissen namen, ga er samen regelmatig naar kijken, en wijs uw zoontje erop dat 'die ene vis' alsmaar geroepen wordt door 'die andere': Bob, Bob, Bob! Succes verzekerd (met dank aan André van Duin).
Uw zoon mag ook het een en ander doen. Strooi wat visvoer in zijn hand, en vraag of hij dat aan de visjes wil geven. Ook kan hij een beetje helpen bij het schoonmaken van het aquarium.
Tot slot nog even een opmerking over het feit dat uw zoontje sinds twee weken weer in zijn broek plast. Dat kan heel goed verklaard worden vanuit de recente verhuizing, waar hij het nog steeds moeilijk mee heeft. Een – tijdelijke – terugval in ontwikkeling, in dit geval qua zindelijkheid, komt veel voor bij kinderen, als reactie op spanning.
Zodra uw zoon gewend is aan het nieuwe huis en de nieuwe omgeving, zal het plassen vanzelf stoppen. Geef hem wel zo veel steun door de dagen zo voorspelbaar en gestructureerd mogelijk te laten verlopen.
