17 februari 2006 door Ellen Gerrits

Hoe herken je een taalontwikkelingsstoornis, en wat dan? (8 jr)

Mijn kind (bijna 8 jaar) heeft een ernstige spraak/taal-ontwikkelingsstoornis. Deze stoornis wordt aangeduid met ESM. [Tegenwoordig: TOS - red.]

Waar kan ik informatie krijgen hierover? En is er een praktisch boekje met tips voor de begeleiding van mijn kind?

Groei en ontwikkeling

Mijn kind begint te stotteren: wat moet ik doen?

Antwoord

ESM staat voor 'ernstige spraak/taal-moeilijkheden'. Deze afkorting wordt gebruikt in het speciaal basisonderwijs. [Tegenwoordig: TOS, van 'taalontwikkelingsstoornis' - red.]

Een ESM- [of TOS-]school is een school waar kinderen met hardnekkige en ernstige taalprobleem terecht kunnen voor onderwijs dat gericht is op ondersteuning van hun taalproblemen. Op zo'n school krijgen communicatie en taal natuurlijk veel aandacht.

Hieronder zal ik in het kort aangeven wat een taalontwikkelingsstoornis nu eigenlijk inhoudt, hoe je zoiets herkent, en wat eraan te doen is. Ook zal ik vertellen waar u verder terecht kunt.

Wat is een taalontwikkelingsstoornis?

Een taalontwikkelingsstoornis [TOS] is een stoornis in het leren van taal. Sommige kinderen zijn laat met praten. Ze beginnen bijvoorbeeld pas op 3-jarige leeftijd met het praten in zinnen. Er is dan sprake van een vertraagde taalontwikkeling, wat niet per se problematisch hoeft te zijn.

Bij andere kinderen verlopen stukjes van de taalontwikkeling anders dan gemiddeld. Een kind – laten we hem Dennis noemen – kan bijvoorbeeld een grote woordenschat hebben. Dennis begrijpt alles wat er gezegd wordt ook uitstekend. Maar hij heeft moeite met het verwoorden van datgene wat hij wil vertellen. Dan is er sprake van een afwijkende taalontwikkeling.

Primaire en secundaire taalontwikkelingsstoornissen

Bij kinderen met taalproblemen maken we onderscheid tussen primaire en secundaire taalontwikkelingsstoornissen:

• bij een primaire taalontwikkelingsstoornis hebben we te maken met kinderen die uitsluitend problemen hebben in de taalontwikkeling.
• bij een secundaire taalontwikkelingsstoornis loopt de taalontwikkeling achter als gevolg van een
  andere stoornis, zoals autisme of een verstandelijke handicap.

Kenmerken

Hoe weet je of er sprake is van een taalontwikkelingsstoornis? Kinderen die daar last van hebben, kunnen een of meer van de volgende kenmerken vertonen:

• het kind kent weinig woorden;
• het kind heeft moeite om op een woord te komen;
• het kind vertelt vaak hetzelfde (vaak dezelfde woorden);
• het kind maakt veel fouten in zijn zinnen;
• het kind maakt erg korte zinnen;
• het kind berijpt vaak niet wat er verteld wordt;
• het kind klapt dicht, of zegt: "Dat weet ik niet" als er een vraag wordt gesteld;
• het kind is stil en praat weinig;
• het kind lijkt niet te luisteren;
• het kind praat met veel denkpauzes, stopwoorden en herhalingen;
• het kind wordt driftig als het niet begrepen wordt, of als het zelf iets niet begrijpt.

Oorzaken

Soms is er een tijdelijke oorzaak aan te wijzen voor de taalontwikkelingsstoornis. Een kind kan bijvoorbeeld veel last hebben van middenoorontstekingen en daardoor een tijdje niet goed horen.

Vaak is er geen duidelijke oorzaak aan te geven en wordt verondersteld dat er ergens in het brein een verstoring optreedt die met de huidige neurologische onderzoeksmethoden niet kan worden vastgelegd.

Gevolgen

Problemen met praten kunnen grote gevolgen hebben als ze niet worden onderkend. Als je bepaalde dingen niet goed begrijpt of niet goed duidelijk kunt maken, kan dat leiden tot misverstanden in de communicatie. Die frustraties worden soms vertaald in agressief of juist teruggetrokken gedrag.

Een stoornis in de mondelinge taal kan ook negatieve gevolgen hebben voor het leren lezen en schrijven. En omdat taal ook een belangrijke rol speelt bij het denken, kunnen taalproblemen de oorzaak zijn (of worden) van leerproblemen of leerachterstanden.

Wat kun je doen?

Als je als ouder ongerust bent, kun je dit aangeven bij de consultatiebureau-arts. Ook kun je natuurlijk contact opnemen met de huisarts.

Daarnaast is het altijd mogelijk om een taalonderzoek te laten uitvoeren bij het – multidisciplinaire – taalteam van een Audiologisch Centrum. Dit gebeurt op verwijzing door de huisarts.

Op basis van de uitkomsten van zo'n onderzoek wordt bekeken hoe het kind, de ouders, en eventueel de school, verder geholpen kunnen worden. Het Audiologisch Centrum heeft zelf geen actieve rol in de behandeling.

Boeken voor ouders

Het wonder van de taalverwerving. Basisboek voor opvoeders van jonge kinderen
door: S.M. Goorhuis-Brouwer
uitg.: De Tijdstroom, 2000
ISBN 90 352 1813 2

Spraak- en Taalproblemen bij Kinderen. Ervaringen en Inzichten
door: M. Welle-Donker, C. Slofstra, S. van der Meulen, M. van Denderen, B. Beek, A. van & Verschoor (red.)
uitg.: Van Gorcum, 2001
ISBN 90 232 3600 9

Ouderverenigingen

FOSS
Nederlandse federatie van ouders van slechthorende kinderen en van kinderen met spraak-taal moeilijkheden. De bijbehorende website bevat verschillende rubrieken, onder meer over het tijdig erkennen en herkennen van spraak-taalmoeilijkheden en het vinden van de juiste deskundige hulp. De FOSS heeft een eigen tijdschrift, FOSS-taal, dat 4 keer per jaar verschijnt.

BOSK
Vereniging van motorisch gehandicapten en hun ouders. De BOSK behartigt ook de belangen van ouders van kinderen met spraak-taalontwikkelingsstoornissen.

Brochures (bestellen via BOSK)

• Mijn kind heeft een spraak-/taalontwikkelingsstoornis
• Lezen en kinderen met spraak-/taalontwikkelingsstoornissen
• Schoolkeuze voor kinderen met spraak-/taalontwikkelingsstoornissen
• Spraak- en taalproblemen bij kinderen

Meer informatie

Kind en taal
Alles over de spraaktaalontwikkeling van kinderen. De website is een initiatief van de Nederlandse Vereniging voor Logopedie en Foniatrie (NVLF), de beroepsvereniging van logopedisten.

FENAC
Federatie van Nederlandse Audiologische Centra. De FENAC heeft brochures over kinderen met spraak- en taalproblemen, ook in het Turks, Berbers en Arabisch.

Koninklijke Auris groep
Auris helpt mensen met communiceren. Of het nu gaat om gehoorproblemen, om spraak- en/of taalproblemen of een vorm van autisme.

Koninklijke Kentalis
Kentalis verzorgt diagnostiek, zorg en onderwijs voor mensen met beperkingen in horen of communiceren.

Siméa
De branche-organisatie Siméa biedt een overzicht van alle onderwijs-aanbieders.