afscheid...

Bij ons was het wel net als in een film. Toevallig waren we er allemaal om een heel andere reden, moeder glimlachte tegen ons allemaal en viel in een eeuwige slaap. Wel was het onverwacht en we hadden eerst helemaal niet door dat ze overleden was. Zelf voelde ze het wel, denk ik, want hoewel ze niet meer kon praten had ze toch een soort afscheid genomen met die glimlach. Eerst voelden we opluchting, want het was allemaal niet makkelijk voor haar geweest. Daarna kwam er een hoop geregel en een soort verdoving. Het verdriet kwam daarna pas.

ten eerste gecondoleerd

en verder ben ik niet bij het overlijden geweest van mijn ouders. Mijn moeder was in het ziekenhuis opgenomen met wat eerst leek weer een infectie/ ontsteking en ik ben (mede daarom maar ook omdat het mijn verjaardag was en ik veel visite had) pas een paar dagen later gegaan. Toen bleek dat het dit keer ernstiger was en ze al niet meer helder was. Ze vroeg bv. of ik op de fiets gekomen was (met de auto al meer dan een uur en ik was 8 mnd zwanger). Met al de andere kinderen thuis en een man met een fultime baan ben ik daarna nog wel een paar geweest, steeds minder helder of zelfs maar wakker. Ze is ergens in de nacht weggegleden. Mijn vader een 5-tal jaar later ongeveer hetzelfde. De ene week urineweginfectie, medicijnen en een paar weken later opnieuw. Middags belde het verzorgingstehuis of ze opnieuw medicijnen moesten geven of de ziekte zijn beloop laten. Die avond is hij toen al overleden, ik had geen tijd meer gehad om erheen te gaan.
En dan is het de vraag of ik me schuldig voel dat ik er niet bij was...ja en nee. Ja want had ik niet meer tijd moeten maken om er wel te zijn. Nee want toch een jong gezin, de afstand, niet weten hoe lang het zou gaan duren en bij allebei niet meer helder/ aanwezig zijn (comateus en de ander dement). Voor mijn vader was het iets waar hij al lang naar uitkeek, hij heeft zijn wens ook gekregen nl. in zijn slaap overlijden. Mijn moeder was al lang ziek, met soms diepe dalen en dan weer tijdelijke oplevingen (lichamelijk veel verschillende dingen), uiteindelijk toch plotseling en ik denk dat ze het zelf niet doorgehad heeft of eraan toe was.

Tja afscheid

Mijn moeder is dementerend, dat is iedere keer een beetje meer afscheid nemen. Geen idee wanneer dat precies begonnen is, maar ergens in de afgelopen 2-3 jaar zijn we haar kwijtgeraakt.

@Ginny

ja, vreemd is dat he Ginny. Mijn moeder was niet officieel als dementerend 'gelabeld', maar ze was echt niet meer de persoon die zij was; gesprekken zoals ooit waren al een tijdje verdwenen.

Net zoals je beschrijft - ergens onderweg raak je iemand dan al kwijt. Beetje bij beetje. Met tussendoor die momenten waarop ze heel adrem bleek. Verwarrend.

Betekenisvol afscheid.

Dat heb je wel gehad Tonny. Misschien niet zoals in een film, de geijkte laatste zucht terwijl je de stervende omhelst.
Jouw afscheid was het zetten van dat kopje koffie of thee als je bij haar was. Het afscheid was terwijl je wat grappigs over je kinderen vertelde. Misschien heb je samen nog eens over je vader gepraat. Als je op bezoek ging nam je misschien wat mee wat ze lekker vond, iets wat alleen jij wist.

Al die lieve kleine dingen die je de afgelopen jaren voor haar deed, samen deed, was jou afscheid.
Jij hebt dat niet beseft, maar je moeder wel en in al die kleine dingen liet je zien dat je van haar hield.

Tranen...

@Wil - Zo lief zoals je het schetst..dankjewel!

Virtuele knuffel.

Niet drogen die tranen, gewoon even laten gaan en van mij een stevige knuffel. Zorg goed voor jezelf.

mijn oma stierf

Waar ik bij was. We wisten dat het afliep maar ze was in 4 weken van gezond naar stervend geschoven. Uiteindelijk stierf ze toen we volkomen toevallig met haar beide kinderen en haar 2 kleinkinderen bij haar waren. Mijn oom heeft veel ervaring met stervensbegeleiding en hij zag dat. Ze heeft ons nog een keer aangekeken en daar ging ze. Ik vond het vreselijk verdrietig en tegelijkertijd nam het de angst om dood te gaan ook wel erg weg... Het was echt een. Het was goed zo dood...

Mijk

@Wil

Nou inderdaad, ik heb de tranen laten gaan, ze niet gedroogd... Weet je, natuurlijk hield ik van mijn moeder, anders had ik het niet kunnen volhouden. Maar die liefde was bedekt geraakt met een stevige laag plichtsbesef, verantwoordelijkheidsgevoel, ook wel wat emotionele afstand omdat ik het steeds minder aankon. Bij elk bezoekje een schietgebedje voor de voordeur, om geduld en vriendelijkheid. Soms viel het mee, soms was het erg lastig.

Het was zo moeilijk dat ik me steeds meer gezelschapsdame/zorgverlener voelde en steeds minder dochter. Er gingen zoveel bezoekjes voorbij waarin ze geen blijk meer gaf van enige aandacht voor mijn belevingswereld. Ik moest dat ook niet meer verwachten, haar omstandigheden van pijn en ernstig ongemak maakten het haar onmogelijk, maar het was zwaar.

Jouw woorden troostten me zo, lieten die laag openbreken. Natuurlijk hield ik van haar, ondanks haar soms wel wat kritische blik op haar dochter (wat bij meer moeders/dochters speelt). Liefde is veel meer dan een gevoel. Gelukkig wel. Liefde houdt vol - kennelijk...

Tranen

Zit ik hier te huilen om jullie verhalen die ik per ongeluk tegenkom: het verdriet om mijn moeder die vorige maand overleed is nog vers. Ik zie steeds die laatste paar dagen, die allerlaatste dag. En steeds vraag ik me af: was het goed? Het knaagt, ik kan het niet loslaten.

De laatste dag was ze zo in zichzelf gekeerd, dat er geen gesprek meer was ook. We waren er, ze was niet alleen. Dat troost me enorm. Ik was er zo bang voor dat ze alleen zou sterven. Ik denk maar steeds: sterven is als bevallen. Je trekt je terug en moet dit helemaal alleen doen. Het grote verschil is een begin van een leven tegenover het einde.

Ik mis haar zo.

@meike

Knuffel voor jou!!!

Ook mij staan die momenten rond het overlijden heel scherp voor ogen. Sterven is ( een soort) bevallen, schrijf je. Iemand anders vertelde me dat ze deze dagen als een soort 'kraamtijd' voelde, nergens mee te vergelijken. Zoiets is het wel ja. Mysterie.

afscheid van vader

Eind vorig jaar is mijn vader overleden. Het was een afscheid waar we allemaal voor gebeden hadden. Mijn vader was oud en ziek, maar niet bedlegerig. Wel is hij de weken voor zijn dood regelmatig naar het ziekenhuis gebracht omdat hij viel of niet goed werd. Telkens weer hebben we toen tegen elkaar gezegd dat alles goed was, er hoefde niets meer uitgesproken te worden. We hebben beloofd goed voor mn moeder te zorgen. Mijn vader wilde nog wel 10 jaar leven, maar als het afgelopen was, was het ook goed.
De dag voor hij stierf is hij 's avonds ziek naar bed gegaan. De volgende avond is hij overleden. Er waren kinderen, kleinkinderen, schoonkinderen bij. Mijn jongste broertje (Downer) had een half uur voor het overlijden afscheid genomen. Mijn kinderen ook. Daarna is mijn vader heel mooi overleden. Hij is stralend 'overgegaan'. Iemand had het over een geboorte. Wij stonden er bij en keken er naar. Na afloop zeiden we: dit was mooier dan een geboorte.
Tot vandaag heb ik mijn vader nog niet gemist, ben niet verdrietig. Ik denk wel iedere dag aan hem (met hele warme gevoelens!) en droom ook vaak. Maar een rouwgevoel, nee dat heb ik echt niet. Zou dat nog komen misschien?

Wat is rouw

Ik denk ook met warme gevoelens aan mijn ouders, maar ik mis ze ook.
Soms zie ik een oudere met het loopje en het postuur van mijn vader en dan flitst het toch even door mij heen: he, daar gaat ie.
Als ik weer eens in zijn geheel de bank bezet dan denk ik aan mijn moeder die de laatste jaren haar vaste plekje op de bank had.
Met goede herinneringen.
Met mijn dochter gaat het niet zo goed. Ze vertelde onlangs dat ze zo'n gevoel van heimwee heeft, ze verlangt naar huis, zonder dat ze kan zeggen waar dat dan is, gewoon een onbestemd verlangen.
Dat roert mij, dat voel ik soms ook, dat ik naar huis wil. Voor mij is het verlangen naar de tijd dat ze beiden nog leefden en er op hoogtijdagen een huis vol kinderen en kleinkinderen bij hen was.
Dat mijn vader mij altijd steunde met het gedoe rondom de kinderen en mijn moeder dat altijd aanmoedigde al stond haar eigen hoofd er niet meer naar.
De wereld voelt voor mij een stuk leger zonder mijn ouders.

Allebei mijn ouders

Maar alweer heel wat jaren terug helaas. Mijn ouders zijn beiden al zo'n twintig jaar dood. Hebben daarom niets van mijn kinderen meegemaakt.

Hoe kijk ik erop terug...

Sterven is inderdaad iets raadselachtigs: ik denk ook dat wij levenden soms veel te veel aan iemand kunnen trekken. Je denkt te steunen, maar houdt iemand eigenlijk tegen.
Toen mijn moeder ging sterven heeft ze mijn vader, die de hele dag om haar heen hing en redderde en zorgde, naar huis gestuurd om te slapen (ze lag de laatste dagen in het ziekenhuis). Ik ben er 100% van overtuigd dat ze wist dat ze ging sterven, en dat ze hem daar niet bij kon gebruiken, zeg maar.

Ik was er wel bij, en mijn partner, maar wij lieten haar los. Ik zei dat haar ook nog. Mijn moeder had kanker, en was geestelijk enorm bij zinnen. We hebben misschien een uur voor haar sterven nog gepraat. Dat is wel een fijn gevoel. Maar het sterven zelf, volgens mij doe je dat alleen. Ik heb ook altijd het gevoel gehad dat de ziel al uit haar lichaam was, voordat haar lichaam dood was, voordat het zelf stopte met functioneren. Dat is voor mij ook 100% zeker. De vonk was er al uit voordat het stopte. Ik vond het naast alle emoties, en het definitieve ervan, een enorm mystieke, spirituele ervaring die mij heeft gesterkt in mijn gevoel dat er meer is na de dood. Ik weet niet hoe, ik geloof niet in een Christelijke god of hemel, maar die energie, die ging ergens naartoe.

WAt mij bijstaat is de opluchting, dat dit onmenselijke en ontmenselijkende ziekbed eindelijk voorbij was, en tegelijkertijd, patsboem het verdriet, het gemis, als bij toverslag. Ook bij mij een soort vergelijking met een geboorte. Eerst een wereld zonder dat wezentje, en dan ineens is de wereld een mensje rijker, en is de wereld een stukje groter. Maar in dit geval is de mens weg, maar is de gedachte aan die mens, de plek die die mens innam en inneemt in jouw leven nog steeds daar, nog steeds aanwezig. De wereld wordt niet ineens een stukje kleiner... Wonderlijk is het...
Als ik heel, heel eerlijk ben vind ik een overlijden ontzagwekkender en bijzonderder dan een geboorte (hoe bijzonder dat ook is). Ik vond en vind nog steeds een mens die afscheid neemt van het leven en het moment waarop dat gebeurt, een ongelooflijk speciaal, bijzonder, (bijna) magisch moment, dat mij sprakeloos maakt. Dat is het wonder van het leven...

En nu: tja, twintig jaar later, en als ik eraan denk, ben ik nog steeds ontroerd. Die afstand in jaren lijkt niets. het is echt alsof het gisteren was, dat moment kan ik in alle helderheid helemaal terughalen. Mijn moeder die al zo lang dood is, die nooit mijn kinderen heeft meegemaakt, die in verhouding zo jong is gestorven, mijn moeder is voor mij nog steeds aanwezig. Ik merk dat ik ben wie ik ben door haar, doordat zij mijn moeder was. In het begin was de pijn te erg, en kon ik nauwelijks aan haar denken, omdat ik alleen dat uitgeteerde lichaam voor me zag. Maar later kwam ze terug in al haar glorie, met haar humor, en haar ontzettend scherpe geest, haar intelligentie. Ik heb daarna met niemand meer kunnen lachen zoals ik met haar kon lachen. Ik heb nog steeds soms het gevoel van vroeger, toen ik kind was en veilig en geborgen bij mijn ouders op de bank zat. Dat gevoel valt soms zomaar ineens over mij heen. En ook het gevoel, de reflex om haar te bellen, terwijl dat al jaren niet meer kan. Heel bijzonder allemaal... Maar ja, ik mis haar echt soms, ik zou haar wel even willen bellen, en vertellen hoe het mij de afgelopen jaren is vergaan...

Afscheid

ik denk dat het zo niet werkt, althans voor mij niet. Ik heb gemerkt dat mijn ouders allebei een rol in mijn leven vervullen. Dat de herinnering niet vervaagt, de liefde niet slijt. Het gemis van het contact, het tastbare, het delen, dat is er wel degelijk natuurlijk. Maar dat afscheid, zo heb ik het niet ervaren. Wel op dat moment natuurlijk. Maar een afscheid... liefde gaat niet over, je moeder blijft altijd je moeder. En er zijn altijd weer momenten waarop je een moeder mist, of ineens aan haar terugdenkt. En het gekke is, volgens mij zal ze terugkeren Tonny. Ik denk dat je moeder steeds meer terug zal komen zoals ze was. Deze laatste jaren waren slechts een fase, en niet hoe ze was, althans slecht gedeeltelijk hoe ze was.

Ik heb soms hele gesprekken in mijn hoofd met mijn moeder...

Oh, enne, ik ben absoluut niet aan het rouwen, ik ben niet blijven hangen of zo. Ik ben blij en gelukkig, maar ik heb gemerkt dat geliefde doden gewoon geliefd blijven... Hun plek blijven houden. Altijd met je mee reizen...

Mirreke.

Wat heb je jou verhaal mooi geschreven. En wat een herkenning, vooral je gevoel van nu en de afgelopen 20 jaar. Weer gevoelens die omhoog komen bij mij tijdens het lezen van jou verhaal, je schrijft warm en realistisch.
Ik mijmer weer wat, denk terug aan het verleden en voel weer extra het gemis, geeft niet, dat hoort ook bij het leven.

leeg...

Gisterochtend werkte ik, daarna was ik tot 's avonds laat alleen thuis, man had na het werk aansluitend andere verplichtingen.

Ik voelde me zo leeg. Ook al is er een zekere opluchting nu mijn moeder uit haar zeer moeizame leven is bevrijd en was ik er al een paar jaar aan gewend dat ik door haar mentale en fysieke toestand niet meer bij haar mijn hart kon uitstorten, het voelt zo leeg geen moeder meer te hebben.
Op koningsdag zeiden we het tegen elkaar, mijn man over de mevrouw voor wie hij jaren vaste mantelzorger was en ik over mijn moeder - we hoeven vandaag nergens heen voor een tompoes en een praatje. Lekker makkelijk, geen verplichting op zo'n feestdag, en ook raar.

M'n man voelt me wel aan. Hij weet hoe lastig ik het soms had met mijn moeder, en heeft toch alle begrip dat ik me nu zo onwennig voel.
Komende week is mijn eerste verjaardag-zonder-moeder. Ik hoef niet meer te bedenken of ik haar zal ophalen en hoe laat, en wie haar gaat terugbrengen. Of andersom. Dat was altijd een item, want het kostte nogal wat tijd (en die tijd miste ik dan met mijn gezin, terwijl ik zo blij was dat ze er allemaal waren...) Haar zag ik driemaal per week - en m'n kinderen slechts nu en dan.

Op mijn verjaardag ga ik 'kringloopwinkeltje spelen' met haar spullen, ik heb alles mooi uitgestald op zolder. Da's ook al zoiets raars als iemand er niet meer is: alles wat voor hem/haar van waarde was, voelt anders. Sommige dingen wil je graag om je heen/in handen hebben, andere geef je met vreugde een andere bestemming. En er zijn ook dingen die nu ineens afval zijn geworden. Ach.

Beetje troebel.

Het tikken van een reactie is wat wazig, bij je woorden wat je nu voelt schiet ik weer helemaal vol.
Dat lege gevoel blijft altijd een beetje Tonny, het sluimert je hele leven verder wat op de achtergrond en soms weer hevig op de voorgrond.
Het afscheid nemen, het opruimen van dierbare en gewone spullen, over haar praten, het is een rouwproces.
Wat fijn dat je man je goed begrijpt en je aanvoelt.
De komende week is iedereen weer druk voor moederdag, ook dat voelt onwennig en ook pijnljk.
Geniet van je eigen moederdag en je verjaardag en knuffel de (klein) kinderen maar eens extra.

Sterkte Tonny, om alles op jou tijd een plekje te geven.

Och Tonny

Ik zit nog midden in het proces van afscheid nemen van mijn moeder die er nog is maar toch ook niet meer helemaal. En wat raakt jouw berichtje me. Ik schiet er helemaal vol van.

Wat een mooi draadje

Tonny, hoe is het nu met je? Voor iedereen die al afscheid heeft genomen of daar middenin zit heel veel sterkte.

Wij hebben in 2014 en 2015 afscheid genomen van mijn schoonouderd. Schoonmoeder was erg ziek, maar hoe erg het was, bleek eigenlijk pas in wat de eindfase bleek te zijn. Het was zo erg, dat er geen kruid meer tegenop gewassen was en toen was het ook met een paar weken gebeurd. Voor mijn schoonmoeder een zegen, voor mijn schoonvader het begin van een eenzame voortzetting van zijn leven. We hadden eigenlijk meteen het gevoel dat hij schoonmoeder wel snel zou volgen en iets meer dan een jaar gebeurde dat ook. Hartaanval midden op straat... Ditmaal ook voor hem een zegen. En dat is voor ons, de kinderen, schoonkinderen en kleinkinderen een troost. Voor mijn kinderen was dit het eerste overlijden van familie. Voor mijn jongste dochter de eerste ervaring met overlijden. Wat ik zo mooi aan haar vind, is dat ze haar emoties zo 'makkelijk' kan laten gaan. Als ze verdrietig is, is ze verdrietig, klaar. En dat ontroert mij dan weer. Eigenlijk nog meer dan het overlijden zelf. Mijn oudste dochter heeft een stuk tekst voorgedragen en ook daar was ik van onder de indruk. Op dat soort momenten ben ik zo trots op mijn dochters!

Van mijn eigen ouders heb ik 19 jaar geleden al afscheid genomen. Dat dit definitief was wist ik toen nog niet. De relatie met mijn ouders was toen ook niet goed, maar acceptabel. We hebben ze vrolijk uitgezwaaid en succes gewenst met hun emigratie. In een paar jaar erna is het contract helemaal verbroken. En dat is heel dubbel. Hoe dun het lijntje ook nog is, dat lijntje is er nog wel. Pas als ze er werkelijk niet meer zijn, kan ik het hoofdstuk afsluiten. Nu zitten we steeds met de vraag hoe het met ze gaat en daardoor heen vraag ik me ook af hoe eenzaam ze zijn. Ze zijn al 86, ouder dan hun eigen ouders. Ik kan niet anders doen, dan wachten op een bericht.

kaaskopje...

is ook heftig hoor, helemaal geen contact en aan de andere kant van de wereld...

ook voor Tonny:

Sterkte!

NImbo

Niet aan de andere kant van de wereld dit keer hoor. Nog wel in Europa.

Loop al een tijdje om dit draadje heen als om de hete brei

Maar op de een of andere manier kon ik nog niet mijn ervaring neerschrijven, terwijl ik er wel veel over gepraat heb.

Zo'n half jaar geleden overleed mijn moeder. Ik herkende al zo lang van alles in jouw verhalen over de zorg voor je moeder, Tonny. De zorg die zwaar viel. Voor mij niet zozeer omdat ze veel vroeg, of omdat ze veel nodig had. Maar veel meer omdat ze zo anders was geworden. Al jaren niet meer haar oude zelf. Bijna nooit meer een glimlach. Gejaagd door de tijd voelde ze zich, waardoor je bijna nooit meer echt gelegen kwam, want altijd moest ze in haar beleving bijna weg. Ondanks alles was ze betrokken op de belangrijke aspecten van mijn leven: in standaard vragen vroeg ze naar mijn man, de kinderen en mijn werk. Steeds een stapje terug, weer wat magerder, een ziekte erbij, de dementie een beetje erger. Ook al was ze voor iemand die al jaren Alzheimer had nog best goed bij. De laatste week pas echt ziek, maar ze bleef rondlopen. Het leek er niet op dat ze op korte termijn zou overlijden.
Tot die laatste avond. Ineens zag ik dat ze stervend was. Maar sterven kan lang duren, dus ik hield rekening met een paar dagen waken. Ik hielp met verzorgen, we gingen bij haar zitten. Rustig was ze. Toen we even in de ruimte verderop stonden (thee maken, afwasje doen), voelde ik dat ik naar haar terug moest. En toen zag ik het gebeuren: ze was aan het weggaan. Moeilijk te omschrijven, alsof we haar ziel zagen vertrekken. Ik zei nog dat ze mocht gaan en dat deed ze. Twee keer zuchtte ze nog en toen was haar leven voorbij. Het was voor mij geen vraag of er nog een zucht of ademteug zou komen, de dood was er onmiskenbaar.

Net als Mirreke heb ik het ervaren als een spirituele mystieke ervaring. De herinnering emotioneert me nog steeds. Het verschil is dat bij mijn moeder 'haar vertrek' ook echt samenviel met de overgang in de dood. Heel mooi eigenlijk.

En toen kwam de impact.... We hadden 100% vrede met haar dood, ik gunde het haar dat ze echt tot rust zou komen. En onszelf gunde ik ook wat meer rust.
Maar ik mis haar. Niet zozeer het zorgen en redderen van de laatste jaren (ook al wist ik een tijdje geen raad met de vrijgekomen tijd), maar vooral de moeder die ze vroeger was, de band die we hadden en de gesprekken. Ik ben volwassen en kan zonder haar. Maar toch....ik heb geen moeder meer en dat is ingrijpender dan ik van te voren kon bedenken.

Aagje

((( Aagje)))

een dikke knuffel voor jou,
Het voelt zo vreemd - zonder moeder...

Wat bijzonder zoals je haar vertrek uit het leven beschrijft, wat een kostbaar moment en wat speciaal dat je er bij was!

Ik heb inmiddels een fotoboek over haar laatste tien jaren gemaakt. En ik ben bezig met verhalen over spulletjes die ze naliet. Steeds weer een beetje.

Dank je wel Tonny

die knuffel kan ik best gebruiken.... Lief van je.

En je hebt gelijk, het was een bijzonder en kostbaar moment om bij mijn moeders sterven aanwezig te zijn. Ik hoopte altijd al dat ze dat zou 'toelaten', maar verwachtte eigenlijk dat ze een keer er tussenuit zou knijpen als ze alleen was. Tijdens haar slaap of zo. Maar gelukkig mocht ik het meemaken. Tegelijkertijd hadden we achteraf ook nog het gevoel dat ze ons te snel af probeerde te zijn, als je dat zo zou kunnen zeggen.
We zaten bij haar, ze ademde rustig en zonder adempauzes. En in die paar minuten dat we in de kamer ernaast waren veranderde dat volledig. Was misschien maar een minuut of vijf. Maar uiteindelijk voelde ik blijkbaar aan dat ik naar haar toe moest. Voor mij trouwens ook een fijne bevestiging van de band die we vroeger hadden.

En nog een keer heb je gelijk, het voelt vreemd zonder moeder. Ook al was onze relatie ondertussen meer andersom en zorgde ik voor haar en ook al was ik echt klaar om haar los te laten. Het voelt echt anders nu ze er echt niet meer is.

Wat bijzonder dat jij zo met je moeders laatste jaren bezig kunt zijn en met de verhalen over haar spulletjes. Klinkt als bijzondere stappen in het proces van verder gaan zonder haar.

Knuffel terug [[[[[Tonny]]]]].

Aagje

Waar wacht ze op,

dacht ik toen ik aan het bed van mijn oma zat, terwijl ze in een soort coma verkeerde. Ze lag daar zo rustig. Een goed moment om naar een eeuwig leven in de hemel te gaan. (Ik was 23 en oma 85.)
Haar lippen waren uitgedroogd en met een nat wattenstaafje maakte ik haar lippen vochtig. Dat was fout want ze verslikte zich een beetje. Dat vond ik best angstaanjagend; straks sterft ze door verstikking omdat ik iets deed om het haar wat aangenamer te maken. Op dat moment dacht ik:' Oma, ga nu toch.'
Ik nam op dat moment al afscheid terwijl het nog anderhalve dag duurde.

Op die laatste avond was mijn tante bij haar. Mijn tante zorgde altijd voor haar en woonde bij haar in. In de laatste dagen was mijn tante voordurend bij haar. Op een moment ging ze even bij het bed vandaan om in de keuken wat drinken te halen. Toen ze terug liep, zag ze op afstand hoe haar moeder haar adem uit blies..
Mijn tante heeft het moeilijk gehad met het feit dat ze er niet bij was.
Ik denk dat de aanwezigheid van dierbaren, het proces vertraagt. Ik hoorde dat het vaker voorkwam dat iemand weg valt, als de ander net even weg is.
Ik zie het moment van wegvallen, de reis naar God, als een bewust moment. Daar voel ik dan ook juist respect voor. Het maakt het wegvallen voor mij ook acceptabeler.

bijzonder Flanagan

wat beschrijf je dat mooi. Inderdaad hoor je vaker dat mensen gaan mensen juist als er niemand in hun nabijheid is.
Het blijft een mysterieus moment.