Voor de eerste keer bij een begrafenis

een heel lieve buurvrouw

Toen ik 16 was. Ik noemde haar juffrouw achternaam en ze draaide altijd heel veel revue en cabaretdingen voor ons. Annie M. G. Schmid drs P. Ik ben zo gelukkig geweest daar.

De crematie toen ik 16 was was akelig. Bach en de familie die het organiseerde had het alsmaar over tante Corry en die kende ik niet.het allerergste en dat heb ik daarna ook niet meer gezien dat de daadwerkelijke crematie ook echt te zien was. Ik zag vlammen... Was echt heel naar....

Mijk

Toen ik 11 was stierf de enige grootouder die ik gekend heb, mijn oma. Ik ging niet mee naar de begrafenis want men vond mij te jong. Op mijn dertiende stierf een klasgenoot na een ongeluk. We waren met de hele klas op een erg verdrietige begrafenis. Het was voor mij ook voor het eerste dat ik een Katholieke ceremonie bijwoonde. Het heeft diepe indruk op me gemaakt. Vanaf mijn achtiende begrafenissen van diverse ouders van vrienden van mij.
Toen mijn dochter zes was stierf mijn moeder en zeven jaar later mijn vader. In beide begrafenissen heeft ze een actief aandeel gehad, van begin tot eind. Ze heeft alles ervan meegekregen. Het mooie en waardevolle van die begrafeniisen vond ik dat iedereen er was en dat iedereen meedeed. En dat we er allemaal bij hoorden. Het is voor mij echt onvoorstelbaar dat je je kinderen daar vroeger buiten hield. Met de beste bedoelingen natuurlijk, maar nu voor mij echt heel erg.

ik

was 18 en die was niet verdrietig, meer een familiereunie (overledene was al vele jaren dement, heel oud en veel familie had elkaar al lang niet meer gezien), daarna van de vader van een klasgenoot.
Mijn kinderen zijn mee geweest naar de begrafenissen en crematie van hun 3 overleden grootouders en een enkele heeft daarnaast nog een herdenkingsdienst meegemaakt (vader van klasgenoot, doodgeboren zusje van klasgenoot)

o.t.

trouwerijen hebben ze dan weer niet meegemaakt

Ik was 11

Toen mijn grootvader van vaderskant kwam te overlijden na een lang en zwaar ziekbed. De laatste maanden van zijn leven hebben wij (de 3 kleinkinderen) hem niet meer gezien, omdat hij helemaal uitgeteerd en verzwakt was en ontiegelijk veel pijn leed.

Dit zou voor mij mijn eerste begrafenis worden. Wat mij hier nog het meest van bij is gebleven en wat ik nog helder op het netvlies heb staan, was de tijd dat mijn zusje en ik met ons tweeën in het midden van de voorste 2 rijen banken hebben gezeten te wachten.

Het was ook een grote begrafenis (meer dan 200 mensen die afscheid kwamen nemen) en mijn zusje en ik hoorden de zaal vollopen, we hoorden het geroezemoes, maar we durfden niet te kijken. We hadden wel door dat het niet "netjes" was om te gaan zitten wiebelen en draaien.

Dat wachten duurde voor ons een eeuwigheid. Wij hadden geen idee waar mijn ouders, ooms, tantes en oma waren en zo af en toe kwam er een familielid op ons af met een bedrukt gezicht die ons op de schouders klopte en wat mompelde.

Meteen na de uitvaart en nog voor het gezamelijke koffie drinken zijn wij naar huis gebracht, het zou anders te "zwaar" voor ons worden. Thuis zat mijn jongste zusje met een oud-tante op ons te wachten.

Wat een ervaring is die begrafenis geweest. Wat hebben wij ons klein en alleen gevoeld en verdrietig, en er was niemand waarmee wij dat konden delen of iets aan konden vragen.

Na aanleiding van die begrafenis heb ik besloten dat ik dat niet op die manier zou doen met mijn kinderen. Mijn kinderen zouden hun grootouders tot op het einde mogen bezoeken, en ook zouden ze van begin tot eind bij de begrafenis/crematie aanwezig mogen zijn.

Ik heb mijn kinderen dan ook altijd meegenomen naar een begrafenis of crematie. Het scheelde dat mijn man uit een grote familie kwam, met veel oud ooms en tantes. In iedergeval familie waarbij het fijn was dat wij (mijn man en ik) zouden komen, maar waarbij de afstand tot de kinderen dusdanig groot was dat zij niet in en in triest waren door dat verlies.
Kortom, ik heb dus begrafenissen en crematies "geoefend" met de kinderen. Ik heb er heel bewust voor gekozen om ze het "gedrag" aan te leren bij mensen waar ze geen band bij hadden, zodat ze wisten hoe het zou gaan op het moment dat er wel veel emotie bij zou komen. als er iemand zou komen te overlijden in hun naaste familie, dan zouden ze tenminste de grote lijnen weten.

Daar was ik achteraf ook erg blij om. Mijn schoonmoeder kwam te overlijden toen mijn kinderen nog jong waren, (5 en 13) en zij zijn er vanaf het begin betrokken bij geweest. Mijn schoonmoeder was bijzonder geliefd bij mijn kinderen, en zij hadden ook een hele goede intense band met elkaar.

In de week voor de crematie gingen de kinderen elke avond mee naar de aula om nog even bij oma te kijken en om te zien hoe ze erbij lag.
Voor en na de dienst zijn ook de kinderen dan ook bij ons gebleven, en ook tijdens de dienst was er een stukje ceremonieel waarin de kinderen een rol speelden.
Mijn kinderen (daar hebben we het achteraf wel over gehad) hebben dit als heel fijn ervaren. Ze maakten beiden deel uit van de naaste familie die afscheid nam van moeder, en konden binnen deze veilige omgeving ook hun gevoelens delen.

Wat ik alleen wel gedaan heb, ondanks dat ik mij "ooit" heb voorgenomen om dat "nooit" te doen, is dat mijn kinderen, ook in overleg met oma, oma in de laatste periode van haar ziek zijn niet meer hebben gezien. De kinderen hebben op een zondagmiddag foto's gemaakt met oma erop, en die hele middag stond in het teken van afscheid nemen.
Mijn schoonmoeder wilde dat graag doen op het moment dat ze zich nog bewust was van de kinderen, om ervoor te zorgen dat de kinderen een goed afscheid van haar konden nemen.
Achteraf gezien maar goed ook.

Binnen 4 dagen na het bezoek van de kinderen is ze definitief haar bewustzijn verloren, (in de tussenperiode kwam en ging haar bewustzijn, afhankelijk van de pijn en de medicatie) en heeft ze toen nog ruim een week alleen maar gehallucineerd en liggen gillen en kermen van de pijn. Dat is niet een beeld wat je je kleinkinderen mee wil geven als laatste herinnering.

De kinderen zijn bij ons gekomen nadat ik haar 's nachts heb afgelegd, en zij de volgende morgen na het rouwcentrum is gebracht.

Ik was 9 en ik mocht niet mee. Ik moest met mijn tantes mee naar het strand, iets dat ik als 9-jarige totaal niet kon rijmen met wat er die dag zou gebeuren en ik begreep niet dat ik er niet gewoon heen mocht en was heel boos.

Daarom heb ik mijn dochter, toen ze dat aangaf, wel meegenomen naar de begrafenis van haar overgrootoma toen dochter 6 was.

oh vergeten

Mijn eerste echte begrafenis was een jaar later. Ik vond het indrukwekkend, al was ik zoals altijd meer bezig met de mensen en hun gedrag dan dat ik continue geconcentreerd was op het verdrietige aspect.
Ik keek naar mensen, hoe ze wel of niet huilden, luisterde naar wat ze zeiden enz. Het enige echt indrukwekkende, en dat vind ik nog steeds, is het zakken van de kist.

bijna 11

Ik was bijna 11 toen mijn oma van vaderskant overleed. Op zich had ik niet zo'n goede band met haar. Wij trokken meer naar moederskant. De begrafenis heeft dan ook niet veel indruk gemaakt. Ik weet wel dat ik de avond nadat ik oma in de kist had zien liggen, heel eng gedroomd heb over haar. Kan me die droom nog levendig herinneren.
Vorige maand is mijn vader overleden en mijn kinderen (11 en 14) hebben een uur voor hij overleed nog afscheid van hem genomen. Daar ben ik heel blij om. Verder zijn ze na het overlijden iedere dag even bij opa geweest. Tijdens de begrafenis heeft jongste een door haar zelf geschreven gedicht voorgelezen. Dit wilde ze heel graag doen.

Toen de buurman overleed. Durfde niet te kijken en ben wel mee geweest naar de avondwake. 16 toen ik voor het eerst keek, dat was mijn oom.

Op mijn 17e overleed de opa van mijn (inmiddels) man. 2 nichtjes zaten bij ons, eigenlijk de ouders missend. Ze kenden ons ook wel hoor, maar ze waren pas 9. Vanaf dat moment me altijd voorgenomen om mijn kind zelf de keuze te laten. Bij zijn overgrootmoeder ging hij na de dienst naar huis, met mijn ouders. Bij overgrootvader heeft hij met van alles geholpen, de kist dicht doen en noem maar op.

Wel is er wel een heel verschil hoe men vroeger en nu de kinderen behandeld bij een begrafenis. Vroeger werd er zo mysterieus over gedaan vond ik. Je hoorde wel dingen, maar mocht niet mee. Zo het nu gaat toch veel fijner.

Ik was 10 toen mijn zus overleed. Zij overleed aan de gevolgen van een spierziekte. Langzaam maar zeker zagen wij haar achter uitgaan, totdat uiteindelijk haar hart het begaf.
In die tijd (veertig jaar geleden) werden wij als kinderen eigenlijk nergens bij betrokken. Ik wist niet wat er ging gebeuren. Wat ik wel heel vervelend vond waren de mensen die mij ineens wilden zoenen tijdens het condoleren.
Ook bleef de kist op het graf staan. Dat zou voor de kinderen minder erg zijn. Ik vond dat toen wel heel raar en heb mij een hele poos af gevraagd of de kist nog op het graf zou staan.
De eerste begrafenis die mijn kinderen hebben meegemaakt was die van hun opa. Zij waren toen 2,5,7.
Oudste twee zijn wel meegeweest, jongste niet.
Alle kleinkinderen zaten tijdens het condoleren apart in een kamer, tekeningen voor opa te maken. Deze werden laten op de kist gelegd.

De eerste

Mijn eerste overleden was mijn grootvader. Een groot gezelschap. Eerst de kerk, daarna een restaurant voor soep en broodjes want veel mensen kwamen ook van ver.
De kinderen werden bij elkaar apart gezet.
Ik weet nog wel dat ik niet goed snapte waarom al die volwassenen nou zo vrolijk werden aan tafel maar er werd me uitgelegd dat men ook blij was om elkaar na een lange tijd weer eens te zien en dan herinneringen op te halen, ook vrolijke herinneringen aan opa.
Dochter was aan mij vastgeplakt vanwege haar angsten dus toen mijn moeder ziek werd en overleed was dochter overal bij. Mijn moeder leerde haar nog breien in het ziekenhuis en toen ze onverwacht overleed hielp dochter met het schrijven van de rouwkaarten en postzegels plakken en zat verder overal bij in een hoekje van de kamer met haar poppenhuizen. We zochten samen bloemen uit. Zoon bleef bij zijn vader.
Omdat dochter enorm opgeknapt was bleef ze bij het overlijden van mijn vader bij mijn broer. Dat vond ik ook wel zo geschikt want er waren veel spanningen tussen broers en zussen en ik had het niet fijn gevonden om haar daarbij te hebben.
Maar later speet haar dat wel dat ze de week dat opa boven de aarde in huis was gemist had.
Beide kinderen hadden ook een rol in de uitvaart, met name in de kerkdienst.
Maar eerlijk gezegd is dochter nog steeds soms heel verdrietig over haar kat die ze haar hele jeugd gehad heeft als een maatje en die we hebben moeten laten inslapen. Ook al hebben we daar alles aan gedaan samen.
Blijkbaar stond die dichter bij haar.
Het zou trouwens niet in me opkomen om de kinderen niet te betrekken bij het overlijden van familieleden. Dat is toch uit de tijd.

Op mijn tweede

Ff anders omdat ik maar weinig mensen ken die een herinnering hebben van voor hun derde jaar. Maar mijn opa overleed onverwacht toen ik ruim twee en een half was. Ik weet het nog omdat mijn moeder zo huilde. 25 jaar later kon ik bij dezelfde kerk het huis waar mijn moeder naar binnen ging nog aanwijzen. Dit was bij de begrafenis van mijn oma.

De begrafenis herinner ik mij niet, ook niet dat ik hem in de kist heb zien liggen. Maar mijn moeder die huilde ben ik nooit meer vergeten.

Vijf en vier

Ik was vijf toen mijn de vader van mijn moeder plotseling een hersenbloeding kreeg. Dat was een hele consternatie. Midden in de nacht werden we wakker gemaakt en vertrokken we halsoverkop van de camping. Van de zenuwen deed ik in mijn broek, en ik heb de hele rit met een plak poep tegen mijn billen gezeten. En mijn vader zich maar snuivend afvragen waar die smerige lucht toch vandaan kwam.

Mijn opa heeft nog tien dagen geleefd. In die tijd verbleven we allemaal in het huis annex bakkerij van mijn grootouders zodat we dagelijks op bezoek konden gaan. Die stille man, in dat witte bed is de enige herinnering die ik heb aan mijn opa. Ik liet oma minstens drie keer per dag beloven dat we poffertjes zouden eten als opa weer thuis kwam.

Die poffertjes heb ik niet gekregen. Opa kwam wel thuis. Hij lag opgebaard in de winkel. Dat heb ik van horen zeggen. Want ook ik ben van de generatie die ver van de dood werd gehouden. Ik ben ook niet mee geweest naar de begrafenis.

En dat terwijl ik heel graag mee had willen gaan. Elke maaltijd werd bij ons afgesloten met een stuk uit de kinderbijbel van Anne de Vries. Ik was er stellig van overtuigd dat je bij je begrafenis opgehaald werd door de Heere Jezus Himself om met hem samen naar de hemel te gaan. Dat vond ik wel heel jammer, dat ik dat nou misliep.

Mijn dochter was vier toen mijn vader na een hele korte,maar slopende ziekte overleed. Net als mijn opa was hij pas voor in de zestig. Mijn zus, stiefmoeder en ik hebben hem samen die laatste paar weken verzorgd. Het was een heel akelig, naar ziekbed en hij was snel ook al niet meer aanspreekbaar. Ik heb mijn dochter daarom ook maar 1 keer meegenomen, vooral om haar voor te bereiden op zijn naderende dood: om haar te laten zien hoe ziek opa was, dat zijn lichaam kapot was. Bij de begrafenis zelf heeft mijn schoonzus, haar lievelingstante, haar onder haar hoede genomen.

Hierboven schrijft iemand over het meenemen van kleine kinderen naar begrafenissen van verre familieleden om te oefenen. Ik ben daar geen voorstander van. Ook bij mijn vaders uitvaart hadden nichten met wie ik zelf al nauwelijks meer contact had hun kleintjes meegenomen in de kerk. Ik heb het kindergeluid van mij totaal onbekende peuters tijdens de afscheidsdienst , dwars door de woorden van de dominee en de andere sprekers heen, als heel storend ervaren.

Hier

Heeft dochter afscheid genomen van de opa en later van de oma, op 7 en 8 geloof ik, beide op een zwaar ziekbed. Bij beide uitvaarten geweest. Ze vond vooral ons verdriet indrukwekkend, de uitvaart niet. Waren ook oudere mensen natuurlijk, dus verdrietig, maar heel anders dan de uitvaart van een kind bijvoorbeeld. Zij vindt het nu heel normaal en snapt eigenlijk niet zo goed waarom vriendinnetjes zo bang zijn voor dood.
Was ook al een pasr keer meegeweest als een huisdier moest inslapen en bij een begravenis daarvan. Heel anders, maar voor haar was dat wel 'o net als bij poekie mama'.

Mijn vader overleed toen ik 12 was, dat was mijn eerste uitvaart.

Knurf

Wat jong om afscheid te moeten nemen van je vader.

Mijn nicht was de eerste

Mijn nicht is veel te vroeg overleden. Ze was 33 jaar. Mijn ouders hebben mij niet meegenomen naar de begrafenissen van mijn opa's en oma. Blijkbaar dachten mijn ouders dat begrafenissen nog niet bij mijn leeftijd pasten. Later ook van die van mijn lievelingsoom, maar dat was echt een streek van mijn vader. Hij beweerde dat oom gezegd had dat wij niet welkom waren op zijn begrafenis. Later hoorde ik van mijn nicht en nog enige dochter van deze oom dat dit ronduit gelogen was. Wat dacht mijn vader nou, dat dat nooit uit zou komen?

De eerste begrafenis van mijn dochters was van de buurman. Ze waren nog heel klein, 5 en 3, en ze kunnen zich niet meer alles herinneren. Of begrafenis... het was een afscheid. Zijn begrafenis was in Afrika, waar hij vandaan kwam. Ik had nog nooit rouw van zijn cultuur van zo dichtbij meegemaakt en ik was diep onder de indruk. Maar goed ook dat vooral mijn jongste dochter nog zo klein was, want daardoor begreep ze niet wat ze meemaakte. Ze was erbij toen ik van zijn vriendin moest komen kijken naar wat ze had aangetroffen toen ze bij hem aankwam. Op de keukenvloer...

Naar aanleiding van mijn draadje zeker, Tonny?
Ik was 8 toen mijn oudoma van 99 overleed. Ik mocht mee naar de crematie en vond dat heel spannend en indrukwekkend. Vooral dat ze die kist lieten zakken aan het einde. Vond mijn moeder achteraf weer heel akelig vertelde ze later. Deze oudoma stond natuurlijk ook niet zo dichtbij mij. We zochten haar weleens op als we bij mijn oma waren, ze woonde in een bejaardentehuis en herkende me vaak niet eens.
In onze familie werd iedereen eigenlijk gecremeerd. Op mijn 11e overleed mijn oma van vaders kant, ik was het favoriete kleinkind van mijn opa en mocht naast hem in de rouwauto zitten. Mijn ouders hadden daar nog ruzie over, mijn moeder vond dat dat niet kon. Ik vond het heel interessant. Toen die favoriete opa zelf overleed had ik hem al een jaar niet meer gezien. Hij had afstand van iedereen genomen. Ik heb me jaren niet kunnen voorstellen dat hij was overleden omdat we hem in de kist niet meer mochten zien. Ik was toen 15.
Bij mijn eerste begrafenis was ik denk ik ook een jaar of 15. Dat was bij de vader van de vriend van een vriendin van me. Ik heb als kind verder geen begrafenissen meegemaakt, alleen crematies.
Mijn kinderen waren 3 en 6 toen hun eerste oma (moeder van mijn man) overleed. Ik heb ze allebei meegenomen, voor mijn zoon was mijn moeder achterwacht. Was wel handig toen hij, overig keurig na de ceremonie, naar de wc moest. Hij gedroeg zich voorbeeldig. Bleef niet op zijn stoel zitten maar ging een tijd lang voor de kist staan kijken naar de foto van oma. Je hoorde iedereen snikken in de zaal. Dit was overigens wel een begrafenis.

Klopt Tango

Ervaren jullie een crematie anders dan een begrafenis? Dat valt me op nu je dat zo duidelijk verwoordt, Tango.

Toen mijn vader overleed - ik was 22- merkte de begrafenisondernemer op hoe waardevol het kan zijn om de kist geheel te laten zakken, 'je begeleidt iemand dan zover je dat nog kunt' - of woorden van die strekking zei hij.

De kist laten zakken gebeurt tegenwoordig heel vaak maar een klein stukje, 'tot maaiveldhoogte'. Maak het ook weleens mee dat de kist helemaal niet zakt.
(vanuit mijn taak in de kerk heb ik de laatste acht jaar veel uitvaarten meegemaakt).

oma

18 of zo toen mijn oma overleed. Ik had weinig contact met haar en in mijn ogen was ze al lang oud. Pas jaren later realiseerde ik me dat ze hooguit 75 was geweest. Het verdriet van mijn moeder en tantes maakte wel veel indruk. Toen mijn moeder overleed is alleen de oudste meegeweest (toen 5) jongste (bijna 3) was naar KDV. Toen 6 jaar later mijn vader overleed waren beide kinderen bij de begrafenis en hadden ook een bijdrage in de afscheidsdienst. Toevallig vertelde mijn zoon laatst nog dat hij het ergste van de begrafenissen vond dat ik moest huilen.

Anders

Nee, ik heb crematies en begrafenissen niet als heel verschillend ervaren. Het was dus alleen zo dat ik toen ik jong was vooral crematies heb bijgewoond en later pas begrafenissen. Bij sommige crematies/begrafenissen moet ik achteraf nog weleens nadenken wat het nu eigenlijk was, dus zo groot vind ik het onderscheid niet. Beide kunnen ook even indrukwekkend zijn.
Toevallig had mijn dochter, toen ze naar die andere begrafenis ging, nog een anekdote over een crematie van een oudtante (die ze niet heel goed kende, een tante van mijn man). Ze vertelde dat er achteraf donuts op schaaltjes lagen, naast cake en koekjes, en dat ze van alle tafels toen de donut had opgegeten. Heb ik toen dus totaal niet in de gaten gehad.

Kist

Ja ik ervaar wel een verschil bij begrafenissen of crematies. Bijeenkomsten waarbij je afscheid neemt met "een rondje om de kist" zeg maar (kan zowel bij begrafenissen als crematies) voelen voor mij anders dan een begrafenis waarbij de kist echt de grond in zakt. Zeker wanneer je als bezoeker ook nog eens een schepje aarde op de kist gooit. Dat heeft voor mij zoiets ongelooflijk definitiefs.

Maar het belangrijkste is natuurlijk toch de dienst zelf. Hoe deze is vormgegeven en of het past in je eigen ritueel van afscheid nemen.

Negatieve uitzondering hierin was de uitvaart van mijn vriendin. Haar overlijden was onverwacht, dus ze had zelf hierover niets op papier gezet. Haar ouders hebben gekozen voor een traditionele katholieke mis, hetgeen totaal niet bij haar levensstijl paste.

Bezoekers werden "opgewacht" door de koster die ze een wijwaterkwast in de handen duwde waarmee ze geacht werden de kist te besprenkelen. In de dienst werd niet één keer haar naam genoemd, maar was ze "de dierbare overledene". En op weg naar het kerkhof (naast de kerk, dus iedereen kon lopend mee) scandeerde dezelfde koster als van die kwast voortdurend weesgegroetjes waardoor je niet even met je eigen gedachten kon zijn.

Het was de meest afgrijselijke uitvaart die ik ooit heb meegemaakt, omdat het geloof (dat mijn vriendin helemaal niet had) zo werd opgedrongen en omdat het zo totaal niet bij mijn vriendin paste.

Ik was 13

Toen mijn eerste oma overleed. Wij waren net verhuisd, en hadden nog geen telefoon (1978) in het nieuwe huis. 's Ochtends vroeg werd er aangebeld, en stond de politie aan de deur. Die vertelden mijn moeder plompverloren dat haar moeder die nacht overleden was. Ik zal nooit vergeten hoe mijn moeder het uitgilde van schrik en daarna in huilen uitbarstte. Ik moest wel gewoon naar school, dat voelde heel gek. Ik ben wel mee geweest naar de crematie, maar heb niet meer in de kist gekeken. Er was een lieve tante die zich een beetje met mij (en mij broertje en zusje en 2 nichtjes) bezighield.

Mijn beide opa's zijn jaren later overleden toen ik studeerde, en mijn laatste oma pas 10 jaar geleden. In mijn familie, en ook in de schoonfamilie, zijn er alleen maar crematies geweest, en één keer zelfs een afscheidsdienst zonder overledene (ter beschikking gesteld aan de wetenschap).

Mijn kinderen waren 4 en 6 toen mijn schoonmoeder overleed, en 7 en 9 bij mijn schoonvader. Schoonmoeder was na een ziekbed waar iedereen dus voorbereid was op een afscheid, schoonvader was heel plotseling. De kinderen zijn toen mee geweest om afscheid te nemen en in de kist te kijken, maar dat hadden we achteraf beter niet kunnen doen. We hebben ze zeker niet gedwongen, maar ik kan me voorstellen dat ze zich toch niet helemaal vrij voelen op zo'n moment. Jongste heeft nog heel lang 's avonds gehuild om het overlijden van opa. Gelukkig zijn mijn ouders er nog wel allebei (al was het kantje-boord afgelopen oktober).

Begrafenissen met kerkdienst heb ik nooit in naaste familie meegemaakt, wel in kennissenkring waar ik dan meestal 'in functie' aanwezig ben vanuit het bestuur van een vereniging. Dat zijn vaak hele mooie diensten, maar toch wel duidelijk anders dan een niet-kerkelijke crematie-dienst.