Kijktip: tegenlicht over onderwijs, diversiteit en excelleren.

Tegenlicht: Thema: Excellence

Tegen de achtergrond van de hectiek en discussie die de jaarlijkse CITO-toets met zich meebrengt eindelijk drie weken lang het langverwachte TEGENLICHT-thema over onderwijs, diversiteit en excelleren. Hoe zorgen we ervoor dat talent ten volle ontwikkeld wordt? En wat is daarvan het belang voor onze kennismaatschappij? Tegenlicht kijkt in de uitzending Groep Acht welke talenten op een gemengde Amsterdamse basisschool gestimuleerd worden, volgt een aantal kersverse studenten van de prestigieuze Roosevelt Academy in Middelburg in Oxford in Zeeland en laat tenslotte experts uit onderwijs en wetenschap aan het woord over hoe we “excelleren” eigenlijk zouden moeten invullen.

2 maart: Groep Acht (zichtkopie beschikbaar)

De eerste aflevering van het thema Excellence is een observerende uitzending over Groep Acht van de openbare basisschool Oscar Carré in het Amsterdamse stadsdeel de Pijp. Een gemengde school waar verschillen een gegeven zijn en ieder kind als vanzelfsprekend wordt voorbereid op een toekomst als wereldburger. Kunst en cultuur worden daarbij ingezet als middel: onderwijs met hoofd, hart en handen.

Nederland kent, met name in de grote steden, steeds meer ‘zwarte’ en ‘witte’ scholen en steekt in dit opzicht schril af bij de rest van Europa. De segregatie ontstaat omdat ‘witte’ ouders hun kinderen van school halen als er meer allochtone kinderen op komen. Of een school ‘te zwart’ vinden om hun kind er aan te melden. Beleid om daar iets aan te doen heeft keer op keer gefaald. Het beeld is dat allochtone kinderen het niveau van een 'witte' school omlaag halen en dat beeld is onwrikbaar.

Maar wat is nu eigenlijk de realiteit? Tegenlicht kijkt rond in een klas waar 27 zeer verschillende kinderen van elf nationaliteiten zich voorbereiden op de stap naar het voortgezet onderwijs. Welke rol spelen cultuurverschillen in de praktijk? Hoe gaan de kinderen met elkaar om? En leren ze wel voldoende?

De Oscar Carré school stelt de sociaal-emotionele ontwikkeling van ieder kind voorop en besteedt veel tijd aan gedrag. "Ik denk dat je in deze wereld, in een stad als Amsterdam, moet leren hoe je met elkaar omgaat" zegt juf Lieke. "Je moet leren wat er in de wereld te koop is, verder kijken dan je neus lang is. Niet alleen maar blijven hangen bij bestaande beelden, maar kijken hoe het echt in elkaar zit."

Regie: Bregtje van der Haak
Research: Henneke Hagen
Eindredactie: Jos de Putter, Henneke Hagen

Uitzending: maandag 2 maart 2009, ca. 20.55 uur, Nederland 2

(9 maart geen uitzending iv.m. Avond van het boek)

16 maart: Oxford in Zeeland (zichtkopie beschikbaar)

In het middelbaar onderwijs kenmerkt het Nieuwe Leren zich door een minimum aan klassikaal onderwijs en een grote mate van zelfwerkzaamheid. Aan de Universiteit is het de standaard methode. Maar sinds de oprichting van het University College Utrecht door prof. Hans Adriaansens, blijkt een heel andere manier van studeren effectief. Hij zette in een leeromgeving van maximaal zeshonderd studenten, die samen werken en wonen op een campus, een nieuwe standaard voor effectief hoger onderwijs; negentig procent studeert na drie jaar af als bachelor in science and arts, een percentage dat op andere Nederlandse universiteiten op twintig procent ligt. Het organisatiemodel van het University College is overgenomen uit het buitenland. Zo bestaat Oxford University bijvoorbeeld uit 39 Colleges, eenheden van ongeveer zeshonderd studenten.

In 2004 opende Adriaansens in het oude Middelburgse Stadhuis de Roosevelt Academy. Volgens hetzelfde recept als de University College in Utrecht. Een kleine groep zeer gemotiveerde studenten uit alle delen van de wereld (55 nationaliteiten) werkt intensief samen aan een gevarieerd programma van liberal arts and sciences. Ook hier studeert negentig procent af in drie jaar en vindt zijn weg naar masteropleidingen aan topuniversiteiten over hele wereld. Adriaansens gelooft in opleidingen zoals de Roosevelt Academy die biedt, waarin de student gaande zijn studie zijn hoofdvak selecteert: een trechtermodel. Zijn studenten waaieren uit naar Masters in uiteenlopende gebieden als literatuur, medicijnen, biomedische wetenschappen, economie en wiskunde.

Een aanbevelingsbrief, een VWO diploma met een goede cijferlijst en de wil om hard te werken, dat is nodig om de Dean van de Roosevelt Academy te doen besluiten een nieuwe student aan te nemen. Adriaansens: “Een week heeft 168 uur, dat is drie keer 56. 56 uur slapen, 56 uur aan je programma werken en 56 uur voor je eigen ontwikkeling. Selectiecriterium is: wil je even hard werken als wij.”

Tegenlicht volgt enkele net aangenomen studenten in de eerste maanden van hun studie. Twee van hen voelen zich direct als een vis in het water: actieve colleges, de eerste toetsen al in de tweede collegeweek, docenten die er als coaches bovenop zitten, studeren en wonen op een Middelburgse campus. Voor een derde student blijkt deze vorm van studeren uiteindelijk minder te werken: ze haakt uiteindelijk af. Maar dan is wel alles in het werk gesteld om haar binnenboord te houden.

Hoe werkt het University College? Is het echt een rijkeluiscrèche, zoals minister Plasterk ooit zei? Of is het de universitaire onderwijsvorm van de toekomst? Onderwijsvernieuwing door het toepassen van eeuwenoude wetmatigheden, ingewikkelder is het niet. Hans Adriaansens: “De kern is organisatie. Er wordt vaak gesproken over universiteiten die op zoek moeten naar excellente studenten. Dat vind ik een verkeerde voorstelling van zaken. Excelleren is een werkwoord, dat betekent dat je als onderwijsinstituut moet zorgen voor een context waarin studenten kunnen uitblinken. Met een zes-en-een-half gemiddeld op het VWO de sterren van de hemel studeren, dat moet mogelijk zijn”.

Regie: Eugene Paashuis
Research: Henneke Hagen
Eindredactie: Jos de Putter, Henneke Hagen

Uitzending: maandag 16 maart 2009, ca. 20.55 uur, Nederland 2

23 maart: Hoogvliegen in laagland
Experts over onderwijs en excellence

In de laatste uitzending rond het thema ‘Ecellence’ gaat Tegenlicht op zoek naar antwoorden op de meest prangende vragen met betrekking tot het onderwijs. Wat is er nodig voor een betere talentontwikkeling in Nederland en hoe kan dat samen gaan met meer diversiteit? Hiertoe gaat Rob Wijnberg, schrijver, gespreksleider en journalist bij NRC Next, in gesprek met Frank Furedi, Brits socioloog en auteur van onder meer het spraakmakende boek: Where have all the intellectuals gone? Robbert Dijkgraaf, hoogleraar Wis- en Natuurkunde en president van de Nederlandse Akademie van Wetenschappen en Dr. John Moravec werkzaam aan de Universiteit van Minnesota en auteur van A New Paradigm of knowledge production in higher education. Onderliggend aan de gesprekken ligt de hoofdvraag waar onderwijs eigenlijk voor is bedoeld. Is het om kinderen a) zo hoog mogelijk te laten presteren (economisch); b) zo gelukkig mogelijk te laten worden (persoonlijk); c) zoveel mogelijk aan de samenleving te laten bijdragen (burgerschap)?

Met Frank Furedi analyseert Wijnberg in bredere zin zijn maatschappijkritiek dat streven naar waarheid, het stellen van (intellectuele en morele) normen en het uitdagen van mensen (versus ‘gewoon gelukkig zijn zoals het is’) uit de gratie zijn geraakt. Zijn analyse wort toegespitst op het onderwijs en wat daar volgens hem mee mis is. Maar Furedi is vooral interessant omdat zijn kritiek vooral ook een totale kritiek op de postmoderniteit is (slachtoffercultuur, anti-intellectualisme, kinderen niet durven uitdagen).

Robbert Dijkgraaf wijt een belangrijk deel van de problemen van het Nederlandse onderwijs aan het conservatisme van de academische en bestuurlijke elite in Nederland. Hoe bereiken we dat het Nederlandse hoger onderwijs een afspiegeling wordt van de samenleving en niet langer een witte aangelegenheid is? In Nederland lijkt het vocabulaire en de wil om hierin verandering te brengen te ontbreken. De algemene opvatting is dat, als je niet doordringt tot het hoger onderwijs, je gewoon niet goed genoeg bent. Wat zijn de gevolgen? Het Amsterdam University College mag geen prestigieus “white college” worden in een halfzwarte stad. Wat moet er dan volgens Dijkgraaf anders?

Met John Moravec gooit Wijnberg alles over een andere boeg: Furedi en Dijkgraaf zijn namelijk, zo zou je kunnen zeggen, hopeloos ouderwets in hun systeemdenken: het onderwijs gaat al lang niet meer om het vergaren van kennis of het verwerven van macht. Macht is immers steeds meer gefragmenteerd: ieder zijn eigen waarheid/Google/Wikipedia. Is een elite dan nog wel nodig? Waarom excelleren als je alles al hebt? Waarom kennis vergaren als alles open source is? De postmoderne mens - en dus ook de jongere - hebben talloze identiteiten: waarom zou het onderwijs hen in een keurslijf moeten duwen?

Eindredactie: Jos de Putter, Henneke Hagen

Uitzending: maandag 23 maart 2009, ca. 20.55 uur, Nederland 2