21 april 2006 door Niels van de Griend
Juridisch vaderschap is belangrijk, omdat er daardoor 'familierechtelijke betrekkingen' ontstaan, met alle rechten en plichten van dien. Maar hoe word je eigenlijk vader?
Vanuit juridisch oogpunt is 'moederschap' vrij gemakkelijk vast te stellen. Het kind is van haar en van niemand anders. De wet heeft daar ook geen enkele moeite mee, en zegt: "de moeder van een kind is de vrouw uit wie het kind is geboren". Adoptie en draagmoederschap laat ik hier even buiten beschouwing.
Maar voor de vader is het allemaal veel minder duidelijk. Om te beginnen kan het biologisch natuurlijk al onduidelijk zijn, maar ook juridisch is het vaderschap niet altijd klip en klaar. Reden genoeg dus om daar eens wat dieper op in te gaan.
Opmerking vooraf: dit artikel gaat alleen over de verkrijging van het vaderschap, niet over het gezag. Er gaapt een enorm gat tussen vaderschap enerzijds en 'gezag' anderzijds. Denk bijvoorbeeld aan al die vaders die vroeger toeziend voogd waren, en met één pennestreek van de wetgever (medio jaren '90) hun rechten wat dat betreft verloren, omdat het toeziend voogdijschap werd afgeschaft. Het gezamenlijk gezag is echt iets van de laatste jaren. Gezamenlijk gezag vraag je aan bij de rechtbank. Vaak liggen de formulieren daarvoor al klaar bij de Burgerlijke Stand waar je ook de erkenning doet. De notaris heeft daarin geen taak.
Juridisch vaderschap is belangrijk, omdat er daardoor 'familierechtelijke betrekkingen' ontstaan, met alle rechten en plichten van dien. Zo kan het vaderschap gevolgen hebben voor de achternaam van het kind, het omgangsrecht, de nationaliteit, het erfrecht, enzovoorts.
Maar hoe verkrijg je het – juridisch – vaderschap nu eigenlijk? Daarvoor bestaan vier mogelijkheden:
Is de moeder gehuwd op het moment dat het kind geboren wordt, dan is haar echtgenoot de vader en hebben beiden het ouderlijk gezag. Zelfs als de man korte tijd voor de geboorte is overleden (waardoor het huwelijk is ontbonden), wordt hij in principe aangemerkt als vader.
Helaas zijn huwelijken niet altijd goed, waardoor zich de situatie kan voordoen dat de twee echtgenoten ten tijde van de geboorte gescheiden leven, of formeel (door een uitspraak van de rechter) gescheiden zijn van tafel en bed. In dat soort gevallen kan de moeder bij de burgerlijke stand verklaren dat deze man toch niet de vader is.
Ook als je niet gehuwd bent, kun je vader worden. Bijvoorbeeld als je samenwoont. Om juridisch vader te worden, kun je het kind dan erkennen. Dat doe je door een akte te laten opmaken, hetzij door een ambtenaar van de burgerlijke stand, hetzij door een notaris.
Let op: erkenning heeft géén terugwerkende kracht. Dit in tegenstelling tot de zogenaamde 'gerechtelijke vaststelling', waarover straks meer. Erkennen is ook géén waarheidshandeling. Voor erkenning hoef je dus niet de verwekker van het kind te zijn.
Niet iedereen kan erkennen en niet ieder kind kan erkend worden. Dit zijn de mogelijkheden en onmogelijkheden:
Wordt de toestemming geweigerd (door de moeder of het kind), dan kan de rechter alsnog vervangende toestemming geven, maar dan moet de vader wel de verwekker zijn.
Tot slot nog een belangrijke opmerking over de nationaliteit die het kind krijgt bij erkenning. Er zijn twee situaties:
De derde mogelijkheid om vader te worden, is door een uitspraak van de rechter. Het kan dan gaan om:
Let op: zo kan iemand vader worden als hij al overleden is!
In tegenstelling tot 'erkennen' kan degene die via de rechter vader wil worden, niet zelf het initiatief nemen. De enigen die dat kunnen doen, zijn:
Heeft het kind al een vader, dan kan het via deze weg niet nog een vader erbij krijgen. Heeft het kind echter twee moeders, dan zou strikt genomen de gerechtelijke vaststelling van het vaderschap wél mogelijk zijn.
Let op: de moeder heeft niet ongelimiteerd de tijd om het verzoek te doen. Deze optie vervalt namelijk 5 jaar na de geboorte, dan wel 5 jaar na het bekend worden van de identiteit en/of de verblijfplaats van de vermoedelijke verwekker. Voor het verzoek door het kind is er géén vervaltermijn. En de vaststelling heeft terugwerkende kracht tot het moment van de geboorte!
Het feit dat er voor kinderen geen vervaltermijn bestaat, én het feit dat iemand ook postuum nog vader kan worden, heeft natuurlijk duizelingwekkende consequenties. Laat uw fantasie maar de vrije loop, over alle mogelijke scenario's en procedures omtrent reeds door anderen verkregen erfrechten, legitieme porties, het opgraven van het lijk om nog een DNA-test te doen (denk maar aan Yves Montand destijds), de onderhoudsplicht, en ga zo maar door.
Het kind wordt namelijk geacht het kind van zijn of haar vader te zijn vanaf de geboorte. Alles wat daarna is gebeurd, moet in dat licht worden bezien. De belangen kunnen uiteraard enorm zijn, zowel emotioneel als financieel. Voor alle mannen met een 'wild verleden' is dit dus beslist een reden om je eens goed achter de oren te krabben en misschien zelfs wel een testament te maken.
En tot slot: net als bij erkenning geldt ook bij de gerechtelijke vaststelling dat het kind de nationaliteit van de vader krijgt. Dat kan natuurlijk erg belangrijk zijn om Nederland te mogen betreden...
Ook adoptie is een manier om het vaderschap (of het moederschap) te verkrijgen. Ik laat dat nu even rusten, omdat er voor adoptie een geheel eigen regeling bestaat.
Tot zover de belangrijkste wetenswaardigheden over het vaderschap. Uiteraard is hiermee nog lang niet alles gezegd; denk alleen al aan de problematiek van de vader of moeder die een sekse-verandering ondergaat. Dat soort specifieke kwesties gaat het bestek van deze column echter ver te buiten.
