17 november 1999 door Justine Pardoen
Van januari 1999 tot april 2001 verzorgde Ouders Online elke woensdag een halve pagina over 'opvoeding' in het dagblad Trouw, geïnspireerd op datgene wat er die week bij Ouders Online was voorgevallen. Het onderstaande artikel maakt deel uit van die serie.
Lies heeft een pakje sigaretten gevonden in de jaszak van haar zoon. Hij is pas twaalf. Zij is geschokt: "Ik wil absoluut niet dat hij rookt. Hij is nog zo jong en speels. Blonde haren in een scheiding, blauwe ogen, gewoon een leuk joch." Ze had het nog lang niet verwacht: "Hij zit in de brugklas van het havo/vwo en ik dacht dat ze daar nog niet zo met roken bezig waren. Wie kan mij helpen?"
Andere ouders op het Forum van Ouders Online weten wat Lies bedoelt: het is geen uitzondering dat kinderen van twaalf roken. Ook als je als ouders zelf niet rookt, kan het gebeuren dat je kind er wel aan begint. Jeanet: "Het is een typisch geval van groepsdruk. Zo'n jongen in de brugklas ontkomt er niet aan. Als een paar van je vrienden aan het roken slaan, dan doe je bijna vanzelf mee." Reina geeft zelf les in het voortgezet onderwijs: "Het is per jaar heel verschillend. De groep is inderdaad heel belangrijk. Roken er een paar stoere types, dan zullen andere kinderen gauw meegaan."
Ouders begrijpen dat een puber nu eenmaal aan het experimenteren slaat, maar leuk is het niet. Je wilt toch ook niet met je armen over elkaar gaan staan kijken waar het eindigt? In een pas verschenen boek van anti-rookgoeroe Allen Carr, getiteld 'Kinderen en roken', vinden we de grootste vrees van ouders verwoord: "Ik zeg niet dat de meeste rokers uiteindelijk overstappen op zwaardere drugs. Wat ik wel zeg is dat slechts een klein percentage drugsverslaafden nooit gerookt heeft en dat het onwaarschijnlijk is dat uw kind aan de drugs verslaafd zal raken als u het van het roken weet af te houden", aldus Carr.
De boodschap is duidelijk: ouders denken dat roken vooral gevaarlijk is omdat het een opstapje is tot het gebruik van andere verslavende middelen. Klopt dit? Trudy Prins, directeur van de Stichting Volksgezondheid en Roken (Stivoro), geeft toe dat het niet wetenschappelijk vaststaat, maar dat het een aannemelijke hypothese is. Prins: "Een roker is al gewend aan de genotsprikkel; daardoor is voor hem de stap naar het roken van cannabis kleiner dan voor iemand die niet rookt."
"Toch is het eigenlijk wel vreemd dat ouders zich om het roken zelf minder zorgen maken dan om waar het mogelijk nog toe kan leiden", vindt Prins. "Want wat je wel rechtstreeks uit onderzoek kunt concluderen, is dat de kans dat je kind zal sterven door het roken, zeker tien keer groter is dan de kans dat hij sterft aan de gevolgen van aids, drugs en alcohol bij elkaar."
De meeste ouders begrijpen dat het niet zoveel zin heeft je puber het roken te verbieden. Angel: "Ze roken toch wel, met of zonder toestemming." Erover praten is wel nodig, maar niet gemakkelijk. Wat kun je zeggen? Dat het slecht is, al die genotmiddelen, dat weten ze allang. San: "Als je erover gaat zeuren, zal hij juist roken om zijn moeder te pesten. Als je hem vrij laat, gaat hij het misschien gewoon vies vinden."
Wat dan overblijft, is dat je er met je kind afspraken over maakt. Alleen in het weekend, en alleen in de eigen kamer. Of juist niet op de eigen kamer, maar wel thuis en niet op straat. Dat ze alleen spullen mogen roken die ze thuis gekregen hebben en nooit mogen bietsen van anderen, want je weet maar nooit wat je anders in handen krijgt. Om te voorkomen dat ze zo hun eerste jointje zullen roken, verhogen sommige ouders het zakgeld met de prijs van een pakje shag per week.
Uit cijfers van het Trimbos-instituut (Netherlands Institute of Mental Health and Addiction) blijkt dat het roken jong begint. Bij meisjes zelfs nog iets eerder dan bij jongens. Van de elfjarigen heeft een kwart wel eens gerookt en tegen de tijd dat ze dertien zijn, is dat al de helft. Een kwart van de dertienjarigen rookt regelmatig of dagelijks. Van de jongeren van veertien en ouder is het al een derde. "En dat aantal stijgt elk jaar licht", weet Trudy Prins. "Hoe dat komt weten we eigenlijk niet. Misschien heeft het met geld te maken: ze hebben meer te besteden. Kinderen op een mavo geven trouwens meer geld uit aan roken dan die op een gymnasium."
Prins: "Ruim een kwart van die dertienjarige rokertjes zal aan de gevolgen van het roken sterven. Als je achttien bent en nog steeds rookt, is de kans dat je eraan sterft zelfs vijftig procent. Maar als je ze dat voorhoudt, zegt het ze niets. Ze kunnen zich niet eens voorstellen dat ze ooit vijftig jaar oud zullen zijn, laat staan dat ze dan doodgaan. Maar het gaat wel om een verslaving. Goede voorlichting is nodig. Thuis en op school."
Praten dus, maar "een gesprek is een gesprek en geen eenrichtingsverkeer", waarschuwt een folder van het Trimbos-instituut. "Uw kind heeft ook een mening. Luister ernaar, vraag verder en laat uw kind uitpraten." Ook al doet het kind niet wat u wilt en 'vergeet' het de gemaakte afspraken, geef het niet op is de boodschap. "Door het geven van uw menig -- ook als die recht tegen die van uw kind ingaat -- toont u interesse en geeft u aandacht", troost de folder. "Het geeft uw kind steun als het merkt dat u zich betrokken voelt. Een jongere die zijn gang maar kan gaan, krijgt het idee dat het u niet uitmaakt wat hij doet."
Samen met het Trimbos-instituut werkt Stivoro mee aan het project 'De gezonde school en genotmiddelen'. Zowel basisscholen als scholen in het voortgezet onderwijs kunnen daaraan meedoen; steeds meer scholen vragen het lesmateriaal aan. Ook de school waar Reina werkt: "Vorig jaar deden we voor het eerst mee. De brugklassers kunnen een niet-rokencontract tekenen. Ze beloven dan het hele jaar niet te roken en met degenen die zich daaraan houden, gaan we aan het eind van het jaar iets leuks doen. Vorig jaar is niemand gaan roken en het leuke is, dat ze -- inmiddels in de tweede klas -- het contract wilden verlengen. Ook ouders zijn er heel erg blij mee en willen bijdragen aan de beloning aan het eind."
Lies kan er op school eens naar vragen, maar ze kan ook rechtstreeks bij Stivoro terecht voor hulp. Prins: "We zijn er juist ook voor ouders. Er is net een nieuwe brochure uit over het praten met pubers over roken. Ouders kunnen veel doen, ook om het roken te voorkomen. Een groot cadeau in het vooruitzicht stellen voor achttien jaar niet roken, werkt bijvoorbeeld echt."
