22 oktober 2014 door Justine Pardoen
Is leren schrijven verspilde onderwijstijd? Volgens Maurice de Hond wel. Volgens de wetenschap niet.
Er is weer een nieuwe lichting kleuters naar school gegaan. Veel van hen zullen geen lopend schrift meer leren, maar alleen blokschrift. En als het aan Maurice de Hond ligt, hoeven ze ook niet meer te leren schrijven met de hand: gewoon blokletters aanwijzen, of overtrekken op een beeldscherm, of indrukken op een toetsenbord, zou voldoende zijn. De wetenschap lijkt hem ongelijk te geven.
"Het met hand en tand verdedigen van een verbonden handschrift komt voort uit een soort romantische nostalgie," zei De Hond begin dit jaar (in de Metro, van 23-1-2014). Blokletters leren aan kinderen zou voldoende zijn, en de motorische ontwikkeling kan ook via apps worden gestimuleerd. Wie schrijft er tegenwoordig nou nog? Over vijf jaar praten we tegen onze bril of ons horloge, die dat zelf overzet in foutloze tekst. Waarom zouden we nog kostbare onderwijstijd verspillen aan iets wat kinderen niet meer nodig hebben?
Om de discussie, die de komende jaren hevig zal woeden, uit te tillen boven nostalgie of andere emoties, kunnen we kijken naar wat we weten uit wetenschappelijk onderzoek.
Eén van de belangrijkste onderzoekers op dit gebied is Karen Harman James. Zij leidt het Cognition and Action Neuroimaging Laboratory (CAN Lab) van de afdeling Psychological and Brain Sciences aan de Indiana University in de VS. Daar doet ze onderzoek met fMRI-scans bij heel jonge kinderen (al vanaf drie jaar). Haar onderzoek gaat onder andere over de manier waarop kinderen letters leren herkennen, leren lezen, en leren schrijven.
Kinderen moeten eerst leren om letters van elkaar te onderscheiden. Maar belangrijker nog: ze moeten ook leren om dezelfde letter te herkennen in allerlei verschillende verschijningsvormen. Dat is lastig, want de 'a' die oma schrijft, is een heel andere 'a' dan de 'a' die de juf op het bord zet. Om nog maar te zwijgen over het verschil tussen een schrijfletter 'a' en een drukletter 'a'. Ze moeten dus leren wanneer een vormverschil iets tot een andere letter maakt (zoals bij de 'm' en de 'n') of wanneer het een variatie van dezelfde letter is.
James en haar onderzoekers hebben bevestigd wat andere wetenschappers al vermoedden, namelijk dat kinderen letters leren herkennen en onderscheiden door ze zelf te leren schrijven. Leren lezen en leren schrijven versterken elkaar dus. Het tikken van een letter of het volgen ervan met een vinger (zoals in de app LetterSchool) doet iets anders in de hersens dan zelf schrijven met potlood en papier. En juist dat verschil doet ertoe.
Wanneer je zelf schrijft, maak je een intern beeld van de letter met je visuele brein, dat samenwerkt met je sensomotorische brein. Het beeld van de letter wordt in je hersens gevormd door de integratie van kijken, bewegen, het ervaren van die beweging van je hand (met het potlood op papier), het voelen van de weerstand, het zien van het resultaat, en ontdekken hoe je dat kunt bijsturen (de zogenaamde 'kinesthetische feedback').
Anders gezegd: voor je hersens zijn letters niet alleen een plaatje (via je visuele systeem, zoals wel het geval is bij typen), maar ook een beweging. Dit proces maakt het uiteindelijk ook gemakkelijker om te leren lezen, zo blijkt. Want het herkennen van letters gaat gemakkelijker als je visuele systeem geholpen wordt door je sensomotorische brein.
Andersom werkt het ook: kinderen die hebben leren schrijven met de hand, kunnen letters en woorden beter onthouden als ze die zelf opgeschreven hebben. Velen van ons zullen dat wel herkennen: als je zelf aantekeningen maakt op papier, onthoud je vaak meer van een lezing dan wanneer je ze typt op je laptop of iPad. Door het schrijven maak je je iets gemakkelijker eigen.
Inmiddels zijn er al opleidingen voor hoger onderwijs waar studenten gestimuleerd worden om weer aantekeningen te maken met de hand, in plaats van op de laptop: studenten kijken elkaar en de docent dan meer aan tijdens de colleges en ze verwerken de stof beter.
Zelf schrijven doet dus iets unieks met onze hersens, waarvan we niet zomaar afscheid moeten nemen als het niet nodig is. Het is nog maar de vraag of beeldschermen en aanraakschermen ons meer teruggeven dan we verliezen. Oftewel: voor een kind dat moet leren lezen en schrijven, is een iPad niet 'handig' genoeg.
