Autisme wordt ook wel pervasieve ontwikkelingsstoornis genoemd. Het wordt gezien als een handicap, een geestelijke handicap. Simpel gezegd houdt het in dat kinderen met autisme anders denken dan anderen en het leven anders begrijpen. Het is niet eenvoudig om autisme te herkennen bij (jonge) kinderen. Wat zijn de tekenen en signalen van autisme bij kinderen? Je leest het hier.
Bij kinderen met autisme zijn factoren zoals inlevingsvermogen, sociaal gedrag of flexibiliteit minder goed ontwikkeld. Hierdoor reageren ze vaak heftig op veranderingen of op onverwachte situaties en gaan ze anders met mensen om. Ze begrijpen gevoelens van anderen niet zo goed en de mensen uit hun omgeving begrijpen op hun beurt het gedrag van het kind niet. Hoe zie je autisme bij kinderen en hoe kun je het herkennen?
Sterkere zintuigen
Bij mensen met autisme zijn de zintuigen snel overbelast omdat ze heel gevoelig zijn. Alles wat ze horen, zien, voelen, ruiken en proeven komt heftiger binnen dan bij anderen. Soms kan dit niet goed gefilterd worden en reageren kinderen hierop door boos te worden of door zichzelf juist terug te trekken.
Autisme uit zich nooit op dezelfde manier
Er zijn diverse stoornissen in het autistisch spectrum, denk aan autisme, PDD-NOS, MCDD of Asperger syndroom. Sommige kinderen hebben een lichte vorm van autisme, anderen matig of ernstig. De handicap uit zich bij iedereen anders. Er is niet één kind met autisme die hetzelfde reageert als een ander. Factoren zoals de omgeving en het karakter spelen een rol in de uiting. Het ene kind kan heel stil en teruggetrokken zijn, terwijl het andere kind met autisme zeer aanwezig is en voortdurend praat.
Creatief en goed in logisch nadenken
Vaak wordt autisme bij jonge kinderen gezien als een beperking, maar het heeft ook zeker sterke kanten. Zo zijn autistische kinderen vaak creatief, kunnen ze heel precies en nauwkeurig werken en zijn ze uitblinkers in logisch nadenken.
Hoe herken je autisme bij jonge kinderen? Dat is heel lastig. Janneke van Bockel, moeder van een dochter met autisme en schrijfster van diverse boeken over autisme bij kinderen, verklaart het: ‘Voor de meeste ouders is het een lange weg voordat duidelijk wordt dat er sprake is van autisme. Ondanks alle aandacht voor vroegdiagnostiek blijft het moeilijk om eenduidig autisme te diagnosticeren. En ergens is het maar goed ook dat psychiaters daar niet lichtzinnig mee omspringen. Autisme is pervasief (RED: diep doordringend) en grijpt in op alle leef- en ontwikkelingsgebieden, een leven lang. Het interacteert met karakter en omgeving en heeft daarmee vele verschijningsvormen. Dat maakt het ook zo lastig te begrijpen voor de omgeving.’
Er is geen checklist met kenmerken die afgevinkt kunnen worden om autisme bij baby’s, peuters of kleuters te herkennen. Vaak kan de diagnose ‘autisme’ pas gesteld worden als kinderen op de basisschool zitten, maar veel ouders merken al eerder signalen die erop duiden dat er 'iets niet pluis is'.
Hoe herken je autisme bij hele jonge kinderen, zoals baby’s? Bij baby’s is het natuurlijk heel lastig om de eerste tekenen van autisme te herkennen. Vaak worden de eerste signalen pas een beetje zichtbaar na de eerste verjaardag als er opgemerkt wordt dat het gedrag van de ene baby wel erg afwijkt van de anderen. Maar dan nog hoeven deze verschillen niet te duiden op autisme, alle kinderen ontwikkelen zich namelijk op een andere manier. Signalen die baby’s mogelijk al kunnen laten zien zijn bijvoorbeeld geen sociale glimlach (baby’s gaan glimlachen vanaf 6 weken oud), weinig sociale interactie of oogcontact en je baby laat weinig variatie zien in gezichtsuitdrukkingen.
Kinderen die wat ouder worden, laten meer gevarieerd gedrag zien en daardoor kunnen autistische trekjes soms duidelijker naar voren komen. Hoe je autisme mogelijk kunt herkennen bij een dreumes of peuter:
Ook kenmerkend op latere leeftijd is dat kinderen met autisme vaak bepaalde bewegingen of handelingen meerdere keren herhalen (licht knop aan en uit of speelgoed telkens in dezelfde volgorde zetten) en het liefst elke dag in dezelfde kleren lopen. Ook voor sociale spelletjes zoals samen in de handjes klappen, mama nadoen, samen vrolijk dansen of met andere kinderen spelen, is weinig interesse.
Onthoud alsjeblieft dat als je een aantal kenmerken signaleert deze lang niet altijd duiden op autisme. Sommige kinderen beginnen nu eenmaal later met praten. Geef het toch altijd duidelijk aan bij het consultatiebureau als je vermoedens hebt van autisme bij je kind, zodat de arts het in de gaten kan houden.
Hoe ouder het kind wordt, hoe duidelijker de autistische kenmerken. Je kind heeft bijvoorbeeld duidelijk moeite met veranderingen, kan moeilijk contact maken met anderen, kan emoties van anderen lastig plaatsen, kan non-verbale communicatie niet goed interpreteren en je kind doet dingen vaak het liefst op dezelfde manier. Onbekende situaties of mensen vindt je kind maar niks en vaak zoekt hij/zij het meeste contact met één vertrouwenspersoon. Zoals een broer of zus.
In de pubertijd zal je merken dat je kind moeite heeft met het plannen van huiswerk, de lichamelijke veranderingen maar moeilijk een plek kan geven en kan kampen met somberheid en soms ook depressieve gevoelen. In ongeveer 75% van de gevallen gaat autisme gepaard met leerproblemen, lichamelijke en psychische problemen. Denk aan ADHD of een verstandelijke beperking. Leerproblemen gaan geregeld gepaard met gedragsproblemen. Intelligente kinderen met autisme hebben een hoger risico op ADHD, een angststoornis of ze lijden aan een depressie.
Wat gebeurt er eigenlijk na het herkennen van autisme bij jonge kinderen? De eerste stap is jouw vermoedens aangeven bij het consultatiebureau of je huisarts. Janneke: ‘Een diagnose krijg je als het autisme belemmerend is bij het functioneren. Alleen een (kinder)psychiater of ggz-psycholoog mag de diagnose vaststellen. Idealiter wordt door de huisarts of het buurtteam verwezen naar zo’n specialist.’
‘Soms is er ook een multidisciplinair team dat samen kijkt wat er aan de hand is en wat een kind nodig heeft. Belangrijker dan een diagnose stellen is samen formuleren waarmee een kind geholpen is en daarop focussen. Helaas komt autisme zelden ‘zuiver’ voor, bijna altijd is er sprake van comorbiditeit (denk aan angst, depressie, dwang, eetproblematiek) en dat zorgt weer voor veel eigen dynamiek en ontwikkelingsopgaven. Teamwerk en langlopende begeleiding is daarbij het meest ideaal, maar zelden praktijk.’
Autisme is aangeboren en wordt niet veroorzaakt door de opvoeding. Omdat het aangeboren is, gaat het ook nooit meer over. Toch kun je als ouder veel doen om je kind zoveel mogelijk te begeleiden. Janneke geeft wat tips: ‘Je helpt mensen met autisme door zo helder mogelijk te communiceren: zeg wat je bedoelt en doe wat je zegt! Gebruik niet te veel woorden, vermijd abstracte begrippen en figuurlijk taalgebruik. Zeg wat je bedoelt en controleer of het is overgekomen. Geef ondersteuning en duidelijkheid als het op organiseren aankomt, zet eventueel visuele hulpmiddelen in.'
'Er zijn talloze boeken, hulpmiddelen en methodes, maar of die helpen valt of staat met wie ze gebruikt en hoe ze worden ingezet. Het begint met een open en nieuwsgierige houding. Dat klinkt gemakkelijker dan het in de praktijk is. Je kunt jezelf oefenen door – zonder oordeel – je steeds af te vragen ‘Waarom doet hij/zij dat?’ en als een detective te onderzoeken wat de bedoeling is. Onderzoek daarbij ook je eigen gewoontes en overtuigingen, ga er niet vanuit dat hoe jij denkt en handelt de norm is of zou moeten zijn.'
'Ten slotte misschien wel het belangrijkste punt: moeilijk gedrag is meestal de uiting van stress, verwarring en frustratie. Door hun handicap zijn mensen met autisme egocentrisch. Reken het ze niet aan en vat het niet persoonlijk op. Maak ruimte en kom de ander tegemoet.’
Herkennen van autisme bij jonge kinderen en zo snel mogelijk vervolgstappen ondernemen is belangrijk. Hoe eerder de behandeling start, hoe beter. Zo kun je jouw kind sneller helpen, maar vergeet ook alsjeblieft jezelf niet. Autisme bij (jonge) kinderen heeft niet alleen impact op het kind, maar ook op de ouders en het gehele gezin. Het helpt enorm als je jezelf goed laat informeren, begeleiden en zo nodig ook laat helpen. Het is belangrijk dat je het zelf ook een plekje kunt geven. Veel ouders maken een vorm van rouw mee als ze te horen krijgen dat hun kind lijdt aan autisme. Je leven gaat er ineens anders uitzien dan je had verwacht en je zal veel aanpassingen moeten doen. Schaam jezelf hier niet voor, maar praat erover met anderen en/of een professional. Er zijn ook nog andere mogelijkheden voor ouders om hulp te vinden.
Janneke: ‘Het is opvallend dat er niet of nauwelijks aandacht is in de begeleiding van ouders of broertjes en zusjes. Veel ouders kunnen terecht bij lotgenotengroepen zoals de facebookgroepen van metamama (RED: website van Janneke). Ouders kunnen ook terecht bij Oudervereniging Balans en de Nederlandse Vereniging voor Autisme (NVA)'
Het kan ook helpen om meer te lezen over herkennen van autisme bij jonge kinderen en hoe je daar als ouder mee omgaat. Lees bijvoorbeeld dit artikel van Janneke over haar ervaringen als moeder van een autistisch kind. Het helpt ook heel erg om boeken te lezen over hoe herken je autisme bij jonge kinderen of hoe je als ouder kunt omgaan met deze ontwikkelingsstoornis. Echte mustreads:
