24 februari 2006 door Niels van de Griend
Hoe werkt het erfrecht als je in het buitenland woont? Goede vraag. Dat is namelijk heel ingewikkeld. Notaris Niels schept helderheid.
Regelmatig krijgt de redactie van Ouders Online vragen die betrekking hebben op grensoverschrijdende juridische kwesties. Zoals: "Hoe kan ik regelen dat mijn zusje in Nederland de voogdij krijgt als ons hier in Spanje iets overkomt? Of: "Hoe werkt een omgangsregeling bij vertrek naar het buitenland?"
Van al die vragen wil ik er deze keer één uitlichten, namelijk de vraag hoe het erfrecht functioneert in een internationale setting.
Over deze kwestie kun je allerlei theoretische beschouwingen houden. Dat zal ik niet doen, en eerlijk gezegd kan ik dat ook helemaal niet. Simpelweg omdat het – voor mij – veel te ingewikkeld is.
Er is echter nóg een reden waarom ik geen theoretische beschouwingen ten beste zal geven, ook al had ik dat gekund. Het is allemaal prachtig welke regels in welke gevallen voor welke personen van toepassing zijn, maar daar gaat het eigenlijk niet zo om.
Waar het wel om gaat, is dat je zélf de verantwoordelijkheid moet nemen! Dus dat je zélf de nodige zaken vastlegt en zélf een keuze voor het toepasselijk recht maakt. Is er sprake van grensoverschrijdende belangen, dan is het zaak om de situatie in elk land apart te bezien en eventueel in elk land apart een testament te laten maken.
Dus: dóe in ieder geval iets. Want als je niets doet, kom je in moeras van wetten en regels terecht die je niet zelf gekozen hebt.
Als er sprake is van grensoverschrijdende relaties tussen landen, dan steken de betrokken landen de koppen bijeen en proberen ze om de relaties over en weer in verdragen vast te leggen. De uitvoering van die verdragen moet dan weer op nationaal niveau geïntegreerd worden in de daar geldende wetten.
Een van de verdragen die zo ontstaan zijn, was het Haags Erfrecht Verdrag uit het eind van de jaren '80. Dit verdrag geeft aan welk recht van toepassing is. Het zegt overigens niets over de manier waarop een geldig testament gemaakt moet worden of hoe de nalatenschap moet worden afgewikkeld.
Het Haags Erfrecht Verdrag geeft een aantal hoofdregels. De eerste hoofdregel hebben we eigenlijk al gezien, namelijk dat het recht van het land dat iemand zelf heeft gekozen van toepassing is. Ik kom daar straks nog op terug. Is er géén keuze gemaakt, en komt de nationaliteit van de overledene overeen met zijn 'gewone verblijfplaats' (let op, dat kan een andere plaats zijn dan de woonplaats), dan is het recht van dat land van toepassing.
Tot zover is het allemaal nog niet zo spannend. Voor een Nederlander die in Nederland verblijft geldt het Nederlandse recht en voor een Griek die in Griekenland woont geldt het Griekse recht. Logisch. Het wordt natuurlijk spannender (lees: ingewikkelder) als de nationaliteit en de gewone verblijfplaats niet hetzelfde zijn. Bijvoorbeeld als een Nederlandse moeder in Griekenland is gaan wonen. Welk recht is dan van toepassing?
Bij de vraag welk recht van toepassing is, gaat het om de periode dat je ergens verblijft. Het omslagpunt is 5 jaar. Is de termijn van de gewone verblijfplaats tot het overlijden korter dan 5 jaar, dan is in principe het recht van de nationaliteit van toepassing. Dus als de Nederlandse moeder die naar Griekenland is verhuisd daar binnen 5 jaar overlijdt, dan is in principe het Nederlandse recht van toepassing.
Is de termijn langer dan 5 jaar, dan is in principe het recht van het land van de gewone verblijfplaats van toepassing. Bij de Nederlandse moeder in Griekenland dus het Griekse recht.
Ik voegde er niet voor niets steeds 'in principe' aan toe. Want als er een nauwere band (emotioneel, economisch of sociaal) met een ander land is, dan geldt het recht van dat land. De Nederlandse moeder die naar Griekenland is verhuisd, zou bijvoorbeeld geadopteerd kunnen zijn uit Griekenland, waardoor er een emotionele band is met dat land.
Kortom: het is zeer complex en geenszins op voorhand klip en klaar. Maar die complexiteit geldt met name wanneer je zelf geen keuze hebt gemaakt. Maak dus zélf een rechtskeuze!
Overigens kun je volgens het Haagse Verdrag niet zomaar het recht van elk land kiezen, bijvoorbeeld de Fiji-eilanden als je dat wel aantrekkelijk lijkt. Het moet het land van de nationaliteit óf de gewone verblijfplaats zijn, en wel gemeten naar het moment van óf het uitbrengen van de keuze óf het overlijden.
Naast de genoemde hoofdregels is er over het algemeen veel vrijheid. Maar uiteraard is dat geen absolute vrijheid. Bedenk daarbij het volgende:
Grensoverschrijdend erfrecht is écht heel ingewikkeld. Maar door het maken van een rechtskeuze wordt een en ander wat overzichtelijker.
Houd er wel rekening mee dat niet in alle gevallen een rechtskeuze ook daadwerkelijk gehonoreerd wordt door het desbetreffende land. In dat geval is het nationale recht doorslaggevend. Vandaar dat je niet alleen in Nederland, maar ook in het andere land ter plaatse informatie moet inwinnen en eventueel een (soortgelijk) testament moet opstellen.
Een tip tot slot: vraag altijd brochures op, bijvoorbeeld de brochures van de Koninklijke Notariële Beroepsorganisatie (KNB), bereikbaar via www.notaris.nl.
