10 september 2004 door Elsie Sloot
Aflevering 3 van onze rubriek met opvoedtips voor alledaagse situaties, verzorgd door Elsie Sloot. Deze week: wat is eerwraak en hoe ga je daarmee om?
De Sharia is de Islamitische wetgeving. Er zijn mensen die daaruit afleiden dat bepaald gedrag voorgeschreven is door de Koran. Bij overtreding van de regels zou de eer geschonden worden, met zware straffen als gevolg. De rol en de positie van de vrouw zijn daarbij van onevenredig groot belang. De straffen variëren van uitgestoten worden door de eigen familie tot moord op de (vermeende) dader.
Wat betekent dat voor ons als Nederlanders, en hoe gaan we daarmee om? Eerst een stukje theorie, daarna de praktijk.
Een belangrijk onderwerp is de zogenoemde eerwraak, oftewel de wraak op iemand die de sharif (eer) van een ander heeft geschaad.
De sharif is de status, de positie, die een mens tijdens zijn leven heeft verworven. Daarbij kan het gaan om de positie van gezinnen en van mannen, met name vaders.
In eerste instantie wil ik nog even in het midden laten wat een vrouw zoal gedaan kan hebben om de sharif te schaden. Maar duidelijk is wel dat zij in bepaalde gevallen schuldig wordt gevonden als de dader van strafbaar gedrag en dat ze gestraft moet worden.
In de ogen van de Westerse wereld is zij daarmee het slachtoffer van de Islamitische wetgeving en de interpretatie die sommige groepen daaraan geven.
Hoe zwaarder de straf, hoe sterker de maatschappelijke veroordeling daarvan, hier in Europa. De vrouw in kwestie kan doorgaans rekenen op steun en opvang, waarmee de afkeuring uit het eigen milieu alleen maar groter wordt. En daardoor neemt de kans op eerwraak toe.
Het ziet ernaar uit dat er binnen de moslim-gemeenschappen heel verschillend wordt gedacht over dit onderwerp. Er wordt wel gezegd dat het "cultuurgebruik" is. Dat mensen van een ander geloof dit moeten respecteren en dat ze er niets van begrijpen.
Anderen bestrijden deze uitspraken. Volgens hen mag het niet als "cultuurgebruik" worden weggezet, omdat het daarmee wordt afgedaan als onveranderbaar, of als excuus voor het hebben van deze opvattingen. Veel overtuigde moslims en vooraanstaande leiders keuren eerwraak af en verwijzen deze interpretatie van de Koran naar het land der fabelen.
Waarom vindt er eerwraak plaats? Eerwraak is in het geding wanneer een vrouw seksueel iets fout heeft gedaan. Het kan bijvoorbeeld zijn dat zij omging met een man die haar ouders niet voor haar hadden uitgekozen. Of het kan zijn dat zij "overspel" heeft gepleegd, terwijl zij getrouwd was met een andere man.
Het kan echter ook zijn dat een meisje of een vrouw verkracht is, of anderszins gedwongen is tot seks, met eventueel een zwangerschap als gevolg.
In al deze gevallen wordt een vrouw gezien als de dader van schande voor de familie en alle bij het gezin betrokken personen. Dat gedrag moet dan gestraft worden, met alle verschrikkelijke gevolgen van dien. Pas daarna zou de eer weer enigszins hersteld zijn.
Als de eer niet gewroken wordt, zal het gezin gemeden worden. Dan worden de zusjes van het verkrachte meisje voor hoer uitgescholden, en praat niemand meer tegen de familieleden. Bij moskee-bezoek wordt men niet meer gegroet, en niemand wil hen op straat meer herkennen. De vaders – als hoofd van de familie – en de overige familieleden zijn hiermee het slachtoffer geworden.
In mijn Rotterdamse praktijk als opvoedkundige kom ik soms de andere kant van dit verhaal tegen. Het begint bij het kind, het meisje in dit geval, dat wordt opgevoed tot een eerzame vrouw. Hoewel ook bij het opvoeden van zonen (de jongetjes, de mannen van later) de basis wordt gelegd voor de sterke invloed van een gewelddadige oplossing van wraak en het behouden van eer.
In veel moslim-gezinnen mogen de meisjes minder dan hun broers. Als rechtvaardiging daarvoor wordt meestal aangevoerd dat meisjes beschermd moeten worden voor hun eigen bestwil. Om hun eerbaarheid te waarborgen. Naar westerse maatstaven wordt er echter met twee maten gemeten, omdat jongens veel meer vrijheden krijgen, vooral op het gebied van zelfstandigheid.
Wat dat betreft is er sprake van een dubbele moraal. Jongens mogen voor het huwelijk ervaring opdoen met andere meisjes, maar meisjes niet met andere jongens. Welke meisjes deze jongens daarvoor mogen gebruiken, laat zich raden.
Meisjes mogen zich wel wat losser gedragen tot aan hun puberteit, althans tot het moment dat zij zich lichamelijk gaan ontwikkelen of gaan menstrueren.
Op dat moment, dat er van de ene op de andere dag kan zijn, mag het meisje bijvoorbeeld niet meer buiten spelen, niet meer alleen de straat op, en niet meer rennen. Het komt dus voor dat een moslim-meisje dat in Nederland geboren is, de basisschool doorloopt, de dingen doet die andere kinderen ook doen (zoals sporten, klimmen en buitenspelen met andere kinderen) maar dat ze dat plotseling niet meer mag. Van de ene dag op de andere zit ze binnen, als ze niet naar school is of naar Koran-les gaat.
In Nederland is het inmiddels een uitzondering geworden dat meisjes ook van school worden thuisgehouden. Schoolverzuim is immers wettelijk verboden. Maar veel meisjes worden – ook in de grote steden – buiten schooltijd volledig binnengehouden.
Wanneer zo'n meisje opstandig wordt van dit huisarrest, komt een moeder wel eens met haar dochter bij mij voor advies. De vraag luidt dan hoe ze haar dochter kan overhalen om zich aan te passen. De schande van de ouders is daarbij maatgevend: anderen kijken naar je, en vinden je anders een slechte moeder. Het kan nu eenmaal niet anders, zo wordt mij duidelijk gemaakt.
Ik vind het vaak opvallend dat hetgeen anderen zouden denken of zeggen, vaak een spiegelbeeld is van wat de moeder zelf van anderen vindt.
Het is lastig om creatief mee te denken met de moeder, en tegelijkertijd het belang van dat meisje voor ogen te houden. Ten eerste zijn kinderen loyaal aan hun ouders, en bovendien help je zo'n kind echt niet wanneer je alleen maar haar kant zou kiezen en het gedrag van de moeder zou afkeuren. Daar komt nog bij dat ik al bedreigend voor ze ben vanwege de Nederlandse cultuur die ik vertegenwoordig. Een cultuur waarin dit soort dingen meestal worden afgekeurd.
Maar ik ben een vrouw, dat scheelt. Die kan zoiets beter begrijpen. Mijn loyaliteit met het meisje wordt op de proef gesteld; de moeder heeft weinig invoelend vermogen voor het – in haar ogen – afwijkende gedrag en de behoeftes van haar dochter.
Mijn voorstellen om het meisje dan maar te begeleiden als ze naar buiten gaat, stuiten meestal op verzet. Want er moet in die tijd toch gekookt en schoongemaakt worden? De mogelijkheden zijn beperkt, zeker wat betreft de openbare ruimte.
Het enige wat nog soelaas biedt, is mijn advies aan de dochter om dan maar te vluchten naar de bibliotheek. Gebruik je tijd om je te informeren. Soms vindt de moeder dat goed, maar is het in de ogen van de jonge, rebelse spring-in-'t-veld juist weer een stom advies.
Wereldwijd worden er onder moslims heftige discussies gevoerd over de interpretatie van de eerwraak. Inmiddels gaan er al veel stemmen op om anders om te gaan met fout gedrag, en niet meteen over te gaan tot moord of verstoting. Er wordt gesproken over bemiddeling, goedkeuring door de oudsten in een groep, en door het erbij betrekken van vertrouwenspersonen.
Wat mij bezig blijft houden is de mogelijkheid van omkering van dit onderwerp. Als de sharif een aangeleerde status betreft, dan zou je ook andere zaken kunnen aanleren, zoals schande over verstoting en moord als eerwraak. En nog verder: draai het om! Leer aan dat de status juist verhoogt als een dergelijke situatie goed wordt opgelost. Als er bemiddeling wordt gezocht. En als er winnaars overblijven, in plaats van verliezers.
Het is wel van groot belang dat hooggeplaatste personen uit de groep zo'n belonende status gaan uitdragen, dat er inzicht komt in deze omkering, en dat er media gebruikt worden die in deze families doordringen. De opleidingsinstituten en de moskeeën kunnen hierin het voortouw nemen.
En tenslotte: beloon het positieve gedrag, zodat het negatieve vanzelf vermindert. Was dat niet de leidraad van veel opvoedkundig advies?
