11 september 2012 door Esther Schoneveld

Bijzonder curator helpt kinderen gehoord te worden

Er zijn situaties waarin kinderen het gevoel hebben dat er niet naar ze geluisterd wordt. Bijvoorbeeld als hun ouders gaan scheiden, en meer met elkaar (of beter: tegen elkaar) bezig zijn dan met de kinderen. Of als ze uit huis geplaatst worden. Of als ze in een pleeggezin wonen en daar weg moeten maar dat niet willen. Naar de rechter kunnen ze niet; dat kunnen alleen hun 'wettelijk vertegenwoordigers'. Maar de rechter kan wél een bijzonder curator aanstellen om hun belangen te behartigen.

Hieronder zal ik iets meer vertellen over die bijzonder curator. De aanleiding daarvoor is een rapport dat begin dit jaar werd uitgebracht door de Kinderombudsman. Die constateerde dat er maar weinig gebruik wordt gemaakt van deze mogelijkheid, onder andere omdat er zo weinig over bekend is.

Wat is het probleem?

Eerst even een stukje juridische theorie, om te laten zien wat het probleem is.

In principe kunnen minderjarigen (kinderen en jongeren tot 18 jaar) niet zelf een rechtszaak beginnen, of zichzelf in een juridische procedure verdedigen. Dat heet: 'processuele handelingsonbekwaamheid'. Daarop zijn maar een paar uitzonderingen, onder andere bij een gesloten uithuisplaatsing.

Gezondheid

Ga je een bakfiets kopen? Hier wil je op letten voordat je op zoek gaat!

Normaal gesproken zal een minderjarige in een civiele procedure dus altijd vertegenwoordigd moeten worden door zijn wettelijk vertegenwoordigers (meestal de ouders, of anders een voogd). Dat zal meestal geen problemen opleveren maar het komt wel eens voor dat de belangen van de ouders of de voogd in strijd zijn met de belangen van het kind. Dan is het natuurlijk niet logisch dat het kind vertegenwoordigd zou moeten worden door degene met wie hij een conflict heeft.

Voor alle duidelijkheid: minderjarigen zijn handelingsonbekwaam in civiele procedures, oftewel procedures tussen burgers onderling. In het bestuursrecht, oftewel procedures tegen overheidsinstanties, mag een minderjarige vaak wel zelf in rechte optreden. En in het strafrecht heeft een minderjarige verdachte dezelfde rechten en bevoegdheden als een volwassene.

Wanneer kan een bijzonder curator benoemd worden?

De rechter kan een bijzonder curator benoemen als de belangen van de ouders of de voogd in strijd zijn met de belangen van het kind. Iedereen, dus ook het kind zelf, mag het voorstellen maar uiteindelijk beslist de rechter.

Let wel: de rechter kán een bijzonder curator benoemen maar in principe hoeft hij dat niet. De Kinderombudsman sprak in zijn rapport van 'een lot uit de loterij' als het lukt. (Eén uitzondering: bij afstammingszaken is de rechter verplicht om een bijzonder curator te benomen. Daarover straks meer.)

Dan de omstandigheden waarin een bijzonder curator benoemd kan worden. Het moet gaan om:

een wezenlijk conflict of probleem dat betrekking heeft op de verzorging, de opvoeding of het vermogen van het kind.

'Verzorging en opvoeding' is een ruim begrip. Hieronder vallen in ieder geval: onderdak, eten, medicijnen, school, werk, en sport. 'Vermogen' spreekt voor zich, maar het moet wel gaan om substantieel vermogen. Bijvoorbeeld een erfenis.

Bij 'wezenlijke conflicten' kun je denken aan:

• schoolkeuze - de ouders willen dat hun kind naar een bepaalde school gaat (of een bepaalde studie moet volgen) terwijl het kind dat niet wil. Omgekeerd geven de ouders geen toestemming voor de school of de studie die het kind wil;
• stagekosten - het kind wil stage lopen maar de ouders willen de kosten van en naar de stageplek niet betalen;
• spaarrekening - de ouders halen veel geld van de rekening van het kind en gebruiken het voor zichzelf;
• erfenissen - het kind wordt benadeeld bij de afwikkeling van een erfenis.

Echtscheiding en uithuisplaatsing

Een bijzonder curator kan ook worden benoemd als de ouders uit elkaar gaan en het niet eens worden over de vraag waar het kind (of de kinderen) gaan wonen, en hoe de zorg- en opvoedingstaken verdeeld moeten worden. De bijzonder curator kan overigens niet ingezet worden om het gevecht tussen de ouders op te lossen. Het moet echt over de kinderen en hun belangen gaan.

Daarnaast kan een bijzonder curator benoemd worden in situaties waarin het kind uit huis is geplaatst, of onder toezicht is gesteld van Bureau Jeugdzorg.

Bijvoorbeeld:

• vechtscheiding - het kind zit klem tussen zijn ouders die in scheiding liggen, en ziet geen kans om zijn eigen wensen onder de aandacht te brengen;
• verblijfplaats - het kind woont bij de moeder maar wil liever bij de vader wonen;
• contact - het kind wil meer contact met de andere ouder en daar ook vaker verblijven;
• pleegzorg - het kind woont al jaren in een pleeggezin. De gezinsvoogd en de moeder willen dat het kind weer thuis gaat wonen, terwijl het kind het liefst in zijn pleeggezin wil blijven;
• uithuisplaatsing - het kind is uit huis geplaatst, heeft in allerlei tehuizen gezeten, en de gezinsvoogd doet zijn werk niet goed.

Afstamming

Zoals gezegd: de rechter kán een bijzonder curator benoemen maar dat hoeft hij niet. Tenzij het om afstammingszaken gaat. Dan is hij het verplicht.

Bij afstammingszaken kun je aan de rechtbank vragen om familierechtelijke betrekkingen – zoals vaderschap – vast te stellen of te wijzigen. Bijvoorbeeld wanneer de juridische vader niet de biologische vader van een kind is.

Wie of wat is een bijzonder curator?

De bijzonder curator is meestal een advocaat. Ten eerste omdat alleen advocaten een juridische procedure kunnen starten (als dat nodig is), en ten tweede omdat de kans dan groter is dat de kosten vergoed worden. Je moet namelijk ingeschreven staan als bijzonder curator om voor een vergoeding van de kosten in aanmerking te komen, en meestal zijn het vooral advocaten die ingeschreven zijn.

Andere personen dan advocaten zijn echter niet uitgesloten, zoals: psychologen, orthopedagogen, notarissen, of familieleden. Als het maar iemand is die de rechter geschikt acht om op te komen voor de belangen van het kind.

Wie kan een bijzonder curator aanvragen?

De bijzonder curator wordt benoemd door een rechter. Die kan dat uit zichzelf doen, of op verzoek van:

• het kind zelf;
• de ouders of de voogd;
• een andere belanghebbende.

Al deze personen kunnen gewoon een brief naar de rechtbank sturen waarin ze het probleem of het conflict uitleggen, en waarin ze een bijzonder curator aanvragen. Kinderen kunnen dat dus ook (eventueel via iemand anders, zoals een vertrouwd familielid). Als er al een advocaat betrokken is bij het probleem kan die ook zo'n brief verzenden.

Wat doet een bijzonder curator?

De bijzonder curator vertegenwoordigt het kind in de rechtbank én daarbuiten. Hij of zij is degene die voor het kind opkomt. Mogelijke activiteiten zijn:

• bemiddelen;
• adviseren;
• procederen.

Meestal heeft de bijzonder curator een adviserende en bemiddelende rol, bedoeld om een rechtszaak te voorkomen. Lukt dat niet, dan kan hij ervoor zorgen dat er alsnog een rechtszaak wordt gestart.

Voorbeelden van activiteiten:

• advisering - de bijzonder curator kan de rechter adviseren om de hoofdverblijfplaats van het kind te wijzigen, of om een bepaalde omgangsregeling vast te stellen;
• procedure starten - de bijzonder curator kan ook zelf een rechtszaak starten om het bovenstaande voor elkaar te krijgen;
• uithuisplaatsing - als een kind uit huis is geplaatst, kan de bijzonder curator onderzoeken waar het kind het beste kan wonen (en dan verslag uitbrengen aan de rechter);
• ouderlijk gezag - de bijzonder curator kan de rechter adviseren het gezag te wijzigen (bijvoorbeeld: van gezamenlijk gezag naar eenhoofdig gezag, of omgekeerd);
• vaderschap - in afstammingszaken kan de bijzonder curator de rechtbank verzoeken het vaderschap van een niet-biologische vader te ontkennen en het vaderschap van de biologische vader vast te stellen;
• schoolkeuze - de bijzonder curator kan bemiddelen tussen de ouders en het kind, bij ruzies over een school of een studie. Als bemiddeling niet lukt, kan de bijzonder curator het probleem voorleggen aan de rechter met het verzoek een beslissing te nemen;
• geld - de bijzonder curator kan een procedure starten om ervoor te zorgen dat het vermogen van het kind wordt veiliggesteld;

Wat doet een bijzonder curator niet?

Algemene opvoedingsproblemen, of kleine problemen (zoals ruzies over zakgeld) kunnen niet door een bijzonder curator behandeld worden. Ook kan de bijzonder curator – zoals gezegd – niet ingezet worden om een gevecht tussen de ouders op te lossen.

Verder mag een bijzonder curator niet zelf een verblijfplaats of een school voor het kind kiezen. Wat dat betreft heeft hij dus minder bevoegdheden dan ouders, voogden of rechters.

En tot slot: de bijzonder curator neemt de mening van het kind niet 'klakkeloos' over. Hij bepaalt zelf wat het beste is voor het kind. Zijn conclusie kan dus tegen de wensen van het kind ingaan.

Hoe pak je het aan?

Een kind (of een volwassene die hij kent en vertrouwt) kan een brief sturen naar de rechtbank waarin hij uitlegt wat het probleem is, en dat hij ondersteund zou willen door een bijzonder curator. Gewoon bellen mag trouwens ook.

De adressen en telefoonnummers van alle rechtbanken in Nederland (er zijn er 19) vind je op Rechtspraak.nl

Je mag zelf een bijzonder curator zoeken maar dat hoeft niet. De rechtbank heeft een lijst van beschikbare personen.

Tip: kinderrechtswinkels kunnen ook helpen bij de aanvraag van een bijzonder curator. Voor meer informatie, waaronder adressen en telefoonnummers, zie: Kinderrechtswinkel.nl

Wat kost een bijzonder curator?

De kosten worden betaald door de Raad voor de Rechtsbijstand mits de bijzonder curator daar staat ingeschreven. De financiering van niet-advocaten, zoals psychologen, orthopedagogen en notarissen kan problematisch zijn maar is niet uitgesloten. Mogelijke financieringsbronnen zijn dan: de rechtbank zelf en de AWBZ.

Besluit

Over de bijzonder curator is nog veel onduidelijk. In het rapport van de Kinderombudsman wordt bijvoorbeeld geconstateerd dat er geen algemene regels zijn (sommige rechtbanken hanteren eigen interne regels) en dat zelfs rechters vaak niet goed weten wat ze ermee aan moeten. Ook staan er geen kwaliteitseisen op papier.

Niettemin pleit de Kinderombudsman voor een grotere rol voor de bijzonder curator omdat die de rechtspositie van kinderen kan versterken.

Meer informatie:

• Rapport: De bijzondere curator, een lot uit de loterij?, Kinderombudsman, 2012
• Idem: Samenvatting voor jongeren