7 februari 2019 door Marijke de Vries
Omdat er steeds meer kennis is over stoornissen die samen met autisme voorkomen, organiseerde Medilex hier in januari een congres voor zorgprofessionals over. Ik bezocht dit congres en zette de belangrijkste zaken op papier. Nou ja, scherm.
De titel van het congres was Comorbiditeit bij autisme, en dit is het tegelijkertijd voorkomen van twee of meer aandoeningen of stoornissen bij één persoon. Hieronder de meest voorkomende combinaties bij autisme.
Caroline Schuurman, psycholoog en gedragstherapeut, vertelde over autisme en angst. Uit onderzoek blijkt dat bij autisten onder de 18 jaar, 40% een angststoornis heeft. De wereld is vaak onoverzichtelijk en veranderlijk, en hoe goed je ook probeert het leven voorspelbaar te maken, helemaal lukken gaat dat nooit. Het continu in onzekerheid verkeren kost een hoop energie, en de daaruit voortvloeiende vermoeidheid zorgt voor nog meer angst.
Het lastige voor ouders en behandelaars is dat die angst aan de binnenkant, er aan de buitenkant vaak anders uitziet: als druk, vrolijk, boos of zelfs agressief gedrag.
Cognitieve gedragstherapie blijkt ook voor kinderen en jongeren met autisme een passende behandelvorm, waarbij het kind/de jongere geleerd wordt fysieke signalen te interpreteren, wat het nut van emoties is en hoe je het oplopen van angst, spanning of boosheid kunt herkennen en voorkomen.
Hoewel dit in de lezing niet zo duidelijk naar voren kwam, is hierbij ook een rol weggelegd voor ouders.
Tot voor kort konden autisme en adhd officieel helemaal niet voorkomen bij één persoon. Maar met het verschijnen in 2014 van de DSM-5 (het diagnostisch en statistisch handboek voor psychiatrische ziektes) is beschreven wat behandelaars en ouders al lang zagen: dat die twee wél samen kunnen voorkomen. Al is het nog een hele puzzel om te ontwarren welke verschijnselen bij welke handicap horen.
Communiceert een kind onhandig omdat het zich (door het autisme) niet kan inleven in de ander? Of wordt dit veroorzaakt door ongeconcentreerdheid (adhd) waardoor het kind hele delen van een gesprek mist en daardoor de plank misslaat?
Is er onvoldoende spelkwaliteit door het autisme (gebrek aan verbeelding) of door de adhd (snel afgeleid zijn waardoor je niet tot verdieping in het spel komt)?
Het goede nieuws is dat behandeling voor het één, soms ook vermindering van klachten van het ander geeft. (Bijvoorbeeld structuur aan leren brengen in je dag is zowel voor een kind met autisme, als voor een kind met adhd heilzaam.) Ook medicatie die voor de ene stoornis wordt gegeven, heeft soms een positief effect op de andere. Het slechte nieuws is dat zowel behandeling als medicatie die voor de ene stoornis wordt gegeven, ook juist een negatief effect kan hebben op de andere.
Ik voorspel in de komende jaren meer onderzoek naar, en duidelijkheid over het hebben van zowel autisme als adhd.
Bij een aanzienlijk deel van de kinderen met autisme is een verstoord slaappatroon zichtbaar: minder REM-slaap, meer diepe slaap, meer bewegingen, slaapwandelen of nachtangst, en kortere slaapduur. Dit wordt vermoedelijk veroorzaakt door de abnormale rijping van het centraal zenuwstelsel. Ook worden vaker dan gemiddeld afwijkingen gevonden aan de genen die te maken hebben met de biologische klok.
Melatonine kan helpen het slapen efficiënter te laten verlopen, maar het toedienen luistert nauw. Daarvoor wordt in het ziekenhuis de hoeveelheid melatonine op verschillende momenten gemeten in het speeksel. Soms wordt melatonine te laat aangemaakt, maar wat bij mensen met autisme vaker dan gemiddeld voorkomt is een te trage afbraak er van. Toedienen van melatonine heeft dan een stapeling tot gevolg.
In ziekenhuis Gelderse Vallei is hierover veel expertise, en wordt de behandeling gecombineerd met therapie. Hierbij wordt cognitieve therapie gegeven, maar wordt ook gekeken naar sensorische informatieverwerking (het onder- of overgevoelig zijn van de waarnemingszintuigen zoals reuk, gevoel en geluid), en slaaphygiëne. Denk hierbij aan een goede manier om de dag af te sluiten, niet te veel prikkels in de slaapkamer, en niet gamen of een mobiel gebruiken vlak voor het slapengaan, omdat het blauwe licht van schermen de aanmaak van melatonine remt.
