In de puberteit ervaart je dochter met ADHD haar emoties nog intenser en heftiger dan voorheen, alsof er geen rem op zit. Het is voor haar moeilijk haar emoties onder controle te houden, waardoor zij heftig op een gebeurtenis kan reageren. Deze ‘over the top’ reactie is voor haar omgeving (ouders, broers, zussen, vrienden, docenten) niet altijd gemakkelijk te begrijpen; dat is het evenmin voor je dochter zelf. In dit artikel deel ik meer over snel wisselende stemmingen, heftige emoties en extra tips bij somberheid.
"Ik zou willen dat ik kan stoppen met blij zijn als ik blij genoeg ben. Dat ik kan stoppen met boos zijn als ik boos genoeg ben. En dat ik kan stoppen met verdrietig zijn als ik verdrietig genoeg ben." Dit fragment komt uit: Nog steeds druk en dromerig. Werkboek voor tienermeiden met ADHD.
Die heftigheid geldt eigenlijk voor alle emoties die je dochter beleeft. Waar zij voorheen ‘gewoon’ zenuwachtig was voor een presentatie voor de klas of een feestje, kunnen deze situaties nu angstgevoelens bij je dochter oproepen. Ook positieve emoties zijn in deze periode in alle heftigheid aanwezig. Kijkt ze bijvoorbeeld uit naar een festival, dan is ze zo enthousiast dat ze aan niets anders kan denken. Weken van tevoren is ze bezig te bedenken welke kleding ze zal aandoen en in haar vriendinnengroep gaan de appjes alleen nog maar hierover.
En is je dochter met ADHD verliefd, dan is ze meteen hotel de botel. Alles om haar heen staat stil en er is nog maar één ding belangrijk: ‘hij’ (of ‘zij’ natuurlijk). Je dochter is 100% overtuigd, ze weet het dit keer écht zeker: ‘Dit is de ware!’.
Bij de meeste meisjes met ADHD wordt hun stemming vooral bepaald door een gebeurtenis op dat moment. Maken zij iets leuks mee, dan voelen zij zich vrolijk en blij. Zit het even later tegen, dan verdwijnt hun vrolijke gevoel als sneeuw voor de zon en kunnen zij zich opeens boos voelen. In de puberteit worden meiden met ADHD overspoeld door hun heftige emoties en wisselt hun stemming nog sneller en vaker dan voor die tijd, soms wel vijf keer op een dag. Zo kan je dochter boos op je zijn en je een paar minuten later een knuffel geven. Zo snel als emoties komen, verdwijnen ze ook weer. Het gaat zoals het spreekwoord luidt: ‘Jantje lacht, jantje huilt’.
Dag boek!
Daar ben ik weer. Vorige week vertelde ik je toch dat ik niet lekker in mijn vel zit? Nou, dat is nog steeds zo en het lijkt alleen maar erger te worden. Ik voel me helemaal niet vrolijk meer en soms begin ik zomaar te huilen. ’s Avonds voel ik me zo moe dat ik nergens zin in heb. Dan lig ik het liefst op mijn bed om muziek te luisteren of filmpjes te kijken.
Dit fragment komt uit het boek: Nog steeds druk en dromerig. Werkboek voor tienermeiden met ADHD.
In de puberteit hebben veel meisjes met ADHD de neiging om niet over hun problemen en teleurstellingen te praten. Als zij hun gevoelens niet uiten, kunnen zij klachten ontwikkelen als hoofdpijn, buikpijn, dwangmatig of perfectionistisch gedrag en angsten. Ook kunnen meisjes met ADHD zich in de puberteit somber gaan voelen. Als deze sombere gevoelens aanhouden, lopen ze het risico een stemmingsstoornis te ontwikkelen.
Een stemmingsstoornis is iets anders dan ‘even een dip hebben’ of ‘je een paar dagen somber voelen’. De diagnose ‘stemmingsstoornis’ wordt na zorgvuldig onderzoek vastgesteld. Dit gebeurt door een arts aan de hand van de criteria die in de DSM-5 staan beschreven. Meisjes met ADHD hebben tweeënhalf keer meer kans dan andere meisjes op het ontwikkelen van een stemmingsstoornis. Vaak begint de stemmingsstoornis bij hen eerder en houdt langer aan. De symptomen zijn in volle heftigheid aanwezig en kunnen deze meisjes ernstig beperken in hun functioneren. Ook is bij hen een verhoogde kans op suïcidaliteit. Bron: Meisjes met ADHD. Kathleen Nadeau e.a. (2017).
Ik hoor het je zeggen: ‘Op school en bij vriendinnen is ze altijd zó gezellig en nooit geprikkeld of boos. Pff, maar thuis …’ Dit patroon is kenmerkend voor pubermeiden met (en overigens ook zonder) ADHD. In sociale situaties onderdrukken veel meisjes hun gevoelens van irritatie en boosheid, meestal uit angst voor negatieve reacties en kritiek.
In de puberteit lijken meisjes met ADHD extra gevoelig voor kritiek en zijn zij geneigd zich dit persoonlijk aan te trekken. Zij hebben achteraf vaak spijt van hun actie, voelen zich vaak schuldig en schamen zich. Zij doen hun best om het 'goed te maken', zodat zij weer aardig gevonden worden en weer bij de groep horen. Omdat zij zo graag geaccepteerd en gewaardeerd willen worden, zijn zij voortdurend bezig zichzelf aan te passen aan de verwachtingen van de groep. Deze meisjes werken hard om hun boosheid in sociale situaties te beheersen. Daar blijft de spreekwoordelijke ‘deksel op de pan’. Eenmaal thuis, in haar vertrouwde omgeving, heeft de olie in de pan het kookpunt snel bereikt en om het minste geringste ‘vliegt de deksel van de pan’. De boosheid komt er dan in alle hevigheid uit.
‘Schiet nou eens op’, zei ze geïrriteerd tegen haar zusje. Toen ze eindelijk zes had gegooid en haar moeder haar pion even later weer van het bord gooide, ontplofte ze. Het bord en de pionnen vlogen door de kamer! ‘Wat een rotspel!’ schreeuwde ze …
Fragment uit: Druk en dromerig. ADHD bij meisjes.
Er is een verschil te zien tussen jongens en meisjes in het uiten van boosheid en agressie. Waar jongens hun agressie vaker fysiek uiten, bijvoorbeeld door te vechten, richten meisjes hun agressie vaker naar binnen. Door dit zogenoemde internaliseren van hun agressie kunnen zij psychische klachten ontwikkelen zoals angsten, depressie en zelfbeschadiging (automutilatie).
In de week voor de menstruatie kan je dochter haar emoties nog intenser en heftiger ervaren en kan haar stemming nog sneller wisselen. Onderzoekers denken dat dit komt doordat het lichaam in deze periode minder oestrogeen aanmaakt. Dit hormoon zorgt voor de aanmaak van zogeheten dopamine- en serotonine-receptoren, die de werking van het voorste hersengebied beïnvloeden. Dit gebied is verantwoordelijk voor het sturen van gedrag, waaronder het controleren van impulsen en het beheersen van emoties. Omdat het oestrogeenniveau in de week voor de menstruatie daalt, kunnen de ADHD-symptomen toenemen en kan het moeilijker voor je dochter zijn haar gedrag te remmen en haar emoties te beheersen.
Wat ik nodig had …
Een gesprek waarin ik kan vertellen hoe ik me voel en waarin ik mijn verdriet kan uiten. Hoewel de situatie daardoor niet verandert, voel ik me na een gesprek altijd stukken beter. Dan lijkt het alsof het allemaal opeens veel minder erg is! Als je met mij praat, is het belangrijk om rustig te blijven en niet te schrikken van de heftigheid van mijn verdriet.
Fragment uit het boek: Druk en dromerig. ADHD bij meisjes.
Lopen je eigen emoties op? Stop het gesprek en ga uit de situatie. Benoem dit naar je dochter en doe dit op rustige toon. Houd het bij jezelf en gebruik de ‘ik-boodschap’. Voorbeeld: ‘Ik merk dat ik geïrriteerd raak en niet meer rustig naar je kan luisteren. Ik loop even een rondje met de hond, daarna kunnen we verder praten.’
Doe samen met je dochter activiteiten. Praten terwijl je samen iets actiefs doet, werkt vaak beter dan stilzittend tegenover elkaar. Maak bijvoorbeeld samen een strand- of boswandeling, kook samen jullie lievelingsgerecht of bak met elkaar een taart. En blijf in verbinding met je puberdochter. Voor een warm contact is praten niet altijd nodig; samen een film kijken waarbij jullie lekker tegen elkaar aanliggen, is net zo waardevol.
Stimuleer je dochter om meerdere keren per week intensief te sporten. Tijdens het sporten maken de hersenen endorfine aan. Deze stof wordt ook wel het ‘geluksstofje’ genoemd, omdat het zorgt voor een prettiger gevoel. Het werkt juist goed om in beweging te komen als je je somber voelt. Je dochter wijzen op een gezonde leefstijl heeft direct invloed op de sombere gevoelens. Denk bijvoorbeeld aan dagelijks minimaal 30-60 minuten bewegen (het liefst buiten) en voldoende slapen (tussen de 7 en 9 uur per nacht). Een gezond eetpatroon is ook belangrijk en... geef zelf het goede voorbeeld!
Voelt je puberdochter zich somber? Raad haar aan een stemmingsdagboekje bij te houden om inzicht te krijgen in het ontstaan van haar sombere gevoelens. In het boek Nog steeds druk en dromerig staat zo’n stemmingsdagboek voor tienermeiden met ADHD (op pagina 93). Blijft je dochter zich somber voelen of verergert haar somberheid? Neem dan contact op met de huisarts of het jeugdteam in je gemeente voor de juiste hulp.
