18 april 2008 door Annelou de Vries
Hoe is op dit moment het standpunt van de psychiatrie t.o.v. gebruik van Prozac bij pubers?
Ik vraag dat omdat ik een dochter heb van 16, met leerproblemen en gedragsproblemen (zelfbeschadiging), die Prozac voorgeschreven dreigt te krijgen. Ik ben daar bang voor, vooral vanwege de vraag wat dit op de lange termijn met haar zal doen.
Er is de laatste jaren veel te doen geweest over het gebruik van antidepressiva bij kinderen en jongeren, en dan met name de moderne middelen, de zogenaamde SSRI's, waarvan Prozac de eerste was. Vooral een mogelijk verhoogd risico op zelfmoord stond enige tijd sterk in de belangstelling. Uw vraag is dus heel reëel en ik adviseer u dan ook om hem in ieder geval ook met de psychiater van uw dochter te bespreken.
Zelf volg ik de discussie over dit onderwerp op de voet, omdat ik hem interessant en vooral heel belangrijk vind. De huidige stand van zaken is dat wij – als kinder- en jeugdpsychiaters – terughoudend zijn in het voorschrijven van SSRI's bij jongeren. Soms adviseren we ze wel, maar dan vooral als tweede keus, nadat psychotherapie niet genoeg effect heeft gehad. Hieronder zal ik vertellen hoe we tot dit beleid gekomen zijn.
Prozac is de merknaam van een pil die de stof fluoxetine bevat. Ik zal het verder over fluoxetine hebben. Deze stof is een 'selectieve serotonine heropname remmer', in het Engels: 'selective serotonin reuptake inhibitor', afgekort 'SSRI'. SSRI's werken op de hersenstof serotonine, waarvan we weten dat die een rol speelt bij depressieve klachten.
Waarschijnlijk wordt de concentratie serotonine in de hersenen hoger als er een SSRI gebruikt wordt, met als doel dat depressieve klachten verminderen.
Toen fluoxetine in 1987 op de markt kwam, was dat een grote gebeurtenis. Tot die tijd waren er alleen antidepressiva die nogal gevaarlijke bijwerkingen konden hebben op het hart. Als je er een overdosis van nam, kon je er dood aan gaan. Voor fluoxetine gold dat niet. Ook verder leken mensen de pil goed te verdragen.
Het gebruik ervan nam in korte tijd enorm toe en er verschenen in de loop der jaren vele andere SSRI's op de markt. Die hadden dan andere namen maar wel ongeveer dezelfde werking.
Na de introductie van de SSRI's verscheen het ene na het andere onderzoek waarin de werkzaamheid van deze middelen op depressies, angsten en obsessies werd aangetoond. Maar: bijna al deze onderzoeken waren uitgevoerd bij volwassenen en niet bij kinderen of jongeren.
Geneesmiddelenonderzoek bij kinderen en jongeren wordt veel minder gedaan dan bij volwassenen. Daar zijn tal van redenen voor, onder andere omdat het risicovoller is en de eisen strenger zijn.
Toch zijn er wel een paar onderzoeken, die aantoonden dat ook jongeren baat kunnen hebben bij SSRI's. En dus werden ze ook bij jongeren steeds vaker gebruikt.
In 2003 kwam opeens het bericht dat SSRI's bij jongeren een nare bijwerking kunnen hebben, namelijk een toename van suïcidale gedachten en zelfs zelfmoordpogingen.
Er ging een schok door de geneesmiddelenregistratie-commissies van Amerika en Europa, die vervolgens adviseerden om veel voorzichtiger gebruik te maken van SSRI's bij jongeren. Sommige middelen mochten zelfs helemaal niet meer voorgeschreven worden aan jongeren.
Inmiddels zijn we van de schok bekomen en is in veel meer rust duidelijk geworden wat er aan de hand is rondom SSRI's bij jongeren. Nog steeds zijn er weinig onderzoeken naar het effect van SSRI's bij jongeren beschikbaar, maar uit het onderzoek dat wél gedaan is, blijkt dat eigenlijk alleen de stof fluoxetine effect heeft bij jongeren. En het effect is niet eens zo heel erg groot. Overigens geldt hetzelfde inmiddels ook voor volwassenen, die aan veel meer onderzoeken hebben deelgenomen.
Inderdaad blijkt er een toename van suïcidale gedachten en zelfmoordpogingen te zijn, met name bij jongeren. Maar eigenlijk was dat altijd al iets waar psychiaters goed op letten, als ze antidepressiva voorschreven. Depressieve mensen denken immers vaak aan zelfmoord en doen ook wel zelfmoordpogingen.
Interessant is nu het volgende. Bij het gebruik van SSRI's door jongeren zijn er dus meer suïcidale gedachten en meer zelfmoordpogingen. Maar
meer geslaagde zelfmoorden zijn niet aangetoond! Men heeft dat op verschillende manieren onderzocht en het blijkt echt niet het geval te zijn.
Antidepressiva worden voorgeschreven om zelfmoorden te voorkomen, om mensen zich beter te laten voelen, en om ervoor te zorgen dat ze weer perspectief in hun leven gaan zien. Voor mensen die geen uitweg meer zien, die depressief en somber zijn, en die het plezier in hun leven verloren hebben, kunnen SSRI's dus wel een uitkomst zijn.
Medicatie is echter niet het enige wat helpt bij depressieve klachten. Verschillende vormen van psychotherapie blijken ook te helpen. Het meest geadviseerd en gebruikt wordt cognitieve gedragstherapie. Ook bij jongeren.
Het advies voor depressieve jongeren is daarom – op dit moment althans – om te beginnen met psychotherapie en daarvan het effect een aantal maanden af te wachten. Pas daarna kan eventueel een antidepressivum bijgegeven worden. En dan bij voorkeur fluoxetine, omdat dat het best onderzocht is bij jongeren. Meer informatie hierover vindt u bij het landelijk kenniscentrum kinder- en jeugdpsychiatrie.
Nu iets meer over uw dochter. U vertelde dat zij behandeld wordt vanwege gedrags- en leerproblemen en zelfbeschadiging. Dat kán inderdaad passen bij een depressie, maar het hoeft niet per se. Dit moet dus wel eerst goed uitgezocht worden (als dat nog niet gebeurd is).
Gezien de huidige stand van zaken binnen de kinder- en jeugdpsychiatrie zou eerst psychotherapie geprobeerd moeten zijn, voordat een antidepressivum overwogen wordt (tenzij er speciale redenen zijn om dit niet te doen). Zoals gezegd zou ik dit bespreken met de behandelaar van uw dochter.
Als er inderdaad een goede reden is om een antidepressivum te proberen, dan lijkt fluoxetine een goed keuze.
Tot slot uw zorgen over de gevolgen van Prozac-gebruik op de lange termijn. Daarover kan ik twee geruststellende dingen zeggen.
Succes en sterkte gewenst!
