27 juni 2008 door Aleid Grijpma
Mijn dochter van 13 steelt. In eerste instantie van thuis, maar nu ook van een vriendinnetje. Ze zit op de havo, heeft geen leerproblemen en gaat graag naar school. Wil graag populair zijn. Is onzeker over haar lichaam, is te dik, en ontkent dat ze ongesteld is (verstopt vuil maandverband).
Gezinssituatie: vader, moeder, en twee dochters van 12 en 13. Relatie met de ouders: we hebben het gevoel dat we worden gebruikt als ze ons ergens voor nodig heeft en verder wijst ze ons af.
Alles wat nieuw is, wijst ze in eerste instantie af. Zoals: de verandering van basisschool naar havo, alle vakantiebestemmingen buiten Nederland, iets eten wat ze nog nooit gehad heeft, en seksuele voorlichting.
Ze is redelijk sociaal, maar zal het nooit opnemen voor een vriendinnetje en ruilt zonder slag of stoot vriendschappen in. Bij conflicten kiest ze altijd voor de sterkste partij. Ze wil nooit ergens over praten. Ze lijkt onbereikbaar voor mij en mijn man en weigert hulp, bijvoorbeeld om af te vallen of om met iemand te praten.
Ze ontkent dat ze steelt en gooit het gesprek dan gelijk op "Jullie vertrouwen mij niet". Ik kom iedere keer in de situatie terecht dat ik mezelf zit te verdedigen, in plaats van dat het over haar gedrag gaat.
Ik heb al 11 jaar kanker en dit heeft al een aantal keren een heel onzekere situatie voor ons gezin opgeleverd. Nu de kinderen groter zijn, realiseren ze zich steeds meer wat het betekent om een moeder met kanker te hebben. Het gaat nu al 2 jaar goed. Kan dit er iets mee te maken hebben? Met onze jongste dochter is er (nog) geen enkel probleem. In tegenstelling tot haar oudere zus is bij haar alles bespreekbaar.
Ik weet het niet meer. Moet ik professionele hulp inschakelen en haar verplichten naar een therapeut te gaan? Heeft dat wel zin als ze dat niet wil? Ik hoop dat u me op weg kan helpen.
U beschreef een aantal dingen die me toch wel ernstig lijken, alhoewel u niet vertelde wat u precies onder 'stelen' verstaat. Het wegnemen van een rolletje drop is toch iets anders dan het achteroverdrukken van een iPod of het leeghalen van een portemonnee.
Verder mis ik ook nog andere informatie. Onder andere hoe de school vindt dat uw dochter functioneert, hoe uw dochter zich in de loop der tijd ontwikkeld heeft, en wat er precies gebeurd is met uw ziekte. Bijvoorbeeld of u daardoor veel afwezig was, hoe ziek u was, hoe emotioneel het was, en hoe lang de verschillende perioden duurden. Ik zal straks laten zien waarom dit soort vragen belangrijk zijn.
Uw ziekte lijkt me essentieel in dit verhaal. Het begon 11 jaar geleden, vertelde u, dus toen was uw dochter 2 jaar oud. Daarmee zat ze nét in de koppigheidsfase (ook wel peuterpuberteit genoemd), waarin kinderen vaak heel heftig op hun ouders reageren. Ze kunnen bijvoorbeeld vreselijk boos worden als ze iets niet mogen, wat voor de ouders soms erg moeilijk is om consequent op te reageren. Zéker wanneer die op dat moment zelf in de problemen zitten.
Hoe ging dat destijds bij u? Was uw dochter toen een lastige peuter? En herinnert u zich nog hoe u reageerde op eventuele driftbuien, etc.? Of misschien was u wel helemaal niet aanwezig, en werd uw dochter opgevangen door anderen?
Dat zijn belangrijke vragen, omdat u uw dochter beschreef als een onzekere meid, met mogelijk een negatief zelfbeeld. Dat kán betekenen dat ze emotioneel erg vast is blijven zitten. En van stelende kinderen is bekend dat ze dat vaak doen als ze emotioneel in de knel zitten. Daarnaast kan het betekenen dat uw dochter is blijven functioneren als een jonger kind dan ze feitelijk is.
Ik wil zeker niet suggereren dat het huidige gedrag van uw dochter helemaal is terug te voeren op die koppigheidsfase (het cliché van de psychiater die alles wil verklaren uit de vroege jeugd). In een situatie als deze moet je ook altijd kijken naar de zogenaamde kindfactoren.
Het feit dat u door uw ziekte misschien veel afwezig bent geweest, of niet adequaat hebt kunnen reageren op moeilijk gedrag in de koppigheidsfase, noemen we omgevingsfactoren. Dat zijn dus oorzaken die buiten het kind liggen. Daarnaast zijn er de kindfactoren, oftewel oorzaken die bij het kind zelf liggen. Zoals:
Vaak zie je overigens dat er sprake is van een combinatie van omgevingsfactoren en kindfactoren die tot de problemen hebben geleid.
Om erachter te komen wat er nu eigenlijk aan de hand is, dus wát precies de verklaring is voor het gedrag van uw dochter, raad ik beslist aan om haar te laten onderzoeken. Er zou dan niet alleen gekeken moeten worden naar het stelen, maar ook naar de andere problemen die u noemde, zoals het overgewicht en het verstoppen van maandverband. (Het verstoppen op zich is natuurlijk geen groot probleem, maar misschien wel waaróm ze dat doet.)
Ook raad ik aan om niet te lang te wachten met dat onderzoek. Met 13 jaar zijn kinderen namelijk altijd nog toegankelijker dan wanneer ze 16 zijn (en je er niets aan gedaan hebt). Over een paar jaar zal het nog vele malen moeilijker zijn dan nu al het geval is, om haar in de hulpverlening te krijgen.
U vertelde dat uw dochter hulp weigert, en u vroeg zich af of het wel zin heeft om haar te dwingen. Ik vind dat dat in dit geval heel goed kan.
Ten eerste geeft u daarmee de – belangrijke – boodschap dat bepaalde dingen in uw ogen onacceptabel zijn, zoals het stelen. Ten tweede laat u haar op die manier zien dat u haar de moeite waard vindt om iets te veranderen en om ervoor te zorgen dat haar leven beter wordt.
Als je dingen die ertoe doen laat zitten, kan dat voor kinderen van deze leeftijd aanvoelen als een vorm van verwaarlozing. Kennelijk zijn ze dan niet genoeg de moeite waard om voor in actie te komen.
De vraag is dan natuurlijk hoe je een en ander het beste aan kunt pakken. Om te beginnen zou ik met haar bespreken wat u niet goed vindt gaan. En dan niet in de vorm van verwijten, maar door duidelijk te maken dat u bezorgd bent om haar, en dat u graag wil dat ze een leuke puber wordt.
Daarnaast raad ik aan om de problemen niet meer binnenshuis te laten. Behalve het eerder genoemde onderzoek waar ik voor pleitte, kunt u bijvoorbeeld de school inlichten over de problemen thuis (voor zover men daar nog niet op de hoogte is). En als u haar betrapt op stelen, onderneem dan actie. Bijvoorbeeld door dingen terug te laten brengen, geld terug te laten betalen, het vergrijp tóch toe laten geven, etc.
Tot slot nog een opmerking over uw gevoel zich alsmaar te moeten verdedigen. Ik snap dat wel, gezien uw situatie (en met name uw ziekte), maar tegelijkertijd komt er daardoor – vanuit het perspectief van uw dochter – te weinig van de grond. Terwijl haar problemen best ernstig zijn.
Begrijp me goed: het is best mogelijk dat uw ziekte een onderdeel van het probleem is (ik gaf dat zelf ook al aan). Het mag echter geen reden zijn om de problemen dan maar te laten liggen. Pak het stevig aan, zou ik zeggen. Succes ermee!
