31 oktober 2003 door Joanna Sandberg
Op 10 augustus jongstleden is de oma van Martijn (bijna 3) en Lisanne (bijna 4) plotseling overleden. Wij hebben toen verteld dat oma nu bij de sterretjes is.
Ik heb daar nu eigenlijk spijt van, omdat ik gelezen heb dat je beter kunt vertellen dat ze dood is. De kinderen praten nog veel over oma en vragen zich af hoe oma bij de sterretjes gekomen is: met de auto, met het vliegtuig, etc. Lisanne zegt: "Oma was ziek in het ziekenhuis, toen werd ze beter en toen ging ze naar de sterretjes."
Kan je nu nog – na 4 maanden – zeggen: "Ze is dood?"
Lisanne is een heel serieus, gevoelig kind, dat over alles heel diep nadenkt. Moet ik straks de kleuterjuf vragen of ze ook meegaat in de uitleg van de sterretjes?
Het is inderdaad beter voor kinderen – van alle leeftijden – om uit te leggen wat er werkelijk aan de hand is. Hoe verdrietig en moeilijk de boodschap ook is. Wel is het belangrijk dat de boodschap zo verteld wordt dat het past bij de leeftijd van het kind.
U wilde – met alle goede bedoelingen – de harde boodschap verzachten voor uw kinderen, en daarom vertelde u dat oma bij de sterretjes is.
Zoals u gemerkt heeft, zijn uw (jonge) kinderen nog erg met oma bezig, vooral in concrete zin. Ze puzzelen nu met de vraag hoe oma bij de sterretjes is gekomen. Dit hoort erg bij de leeftijd. Uw dochter zegt ook dat 'oma ziek in het ziekenhuis was, toen weer beter werd, en toen naar de sterretjes ging'. Waarschijnlijk moest oma – in haar beleving – weer beter worden om naar de sterretjes te kunnen reizen.
Waarschijnlijk is haar (logische) gedachtegang dat je gezond moet zijn om zo'n eind te kunnen reizen. Een mogelijke vraag die daarachter ligt, en die Lisanne misschien nog gaat stellen, is: "Waarom is oma naar de sterretjes gegaan en waarom is ze niet bij ons terug gekomen toen ze beter werd?" Zoals u al schrijft, is uw dochter een kind dat diep nadenkt...
Natuurlijk hebben jonge kinderen nog geen idee wat 'dood zijn' betekent. Dat is echter nog geen reden om de dood weg te houden.
Je kunt je kinderen niet behoeden voor de pijn die ook bij het leven hoort, en waarmee ze moeten leren omgaan. Soms is het ook verbazingwekkend hoe juist jonge kinderen (nog) op een natuurlijke manier met de dood omgaan.
Vaak is de dood van een grootouder de eerste keer dat kinderen met de dood te maken hebben. Maar soms hebben ze al met het overlijden van een huisdier te maken gehad.
Ik weet nog dat ik bij het begraven van onze overleden poes Joosje (9 jaar), aan mijn zoon (toen 3) voorstelde om iets te zingen. Hij wilde "Lang zal ze leven". En dat hebben we toen met z'n allen gedaan.
Peuters en kleuters denken nog heel magisch. Het idee dat je iemand nooit meer ziet, hoe moet je dat nu begrijpen?
Net als in sprookjes kan iemand doodgaan en dan weer wakker (gekust) worden, zoals in Sneeuwwitje.
Ik vind het niet verstandig om de kleuterjuf te vragen om mee te gaan in uw uitleg over de sterretjes.
Na 4 maanden kunt u best vertellen dat u met "naar de sterretjes gaan" bedoeld heeft dat oma dood is gegaan toen ze heel erg ziek was. Ook kunt u daaraan toevoegen dat u dat moeilijk vond om te vertellen. En dat u er ook verdrietig van bent, en soms moet huilen, net als opa (als die er is), uw man, etc.
Door zelf uw verdriet te tonen, geeft u de boodschap aan uw kinderen dat ook zij verdrietig mogen zijn. Want kinderen kunnen ook rouwen.
Kinderen kunnen die rouw verschillende manieren uiten. Bijvoorbeeld:
Er zijn goede kinderboeken over dood, ook over het overlijden van grootouders. Ik raad u aan om die ook te gaan voorlezen. Dit is ook een goede manier om het voor kinderen vanzelfsprekend te maken dat er over de overledene gepraat en gevraagd mag worden.
Ook vind ik de website van deze auteur heel bruikbaar voor ouders, onder andere vanwege de praktische tips:
www.in-de-wolken.nl
