29 februari 2008 door Joanna Sandberg
Ik zit met een dilemma in de opvoeding van mijn dochter van 7. Ikzelf ben een alleenstaande moeder, mijn dochter heeft geen broers en zusjes, ik werk als freelancer en wij hebben een goede familie- en vriendenkring.
Zij is een spontaan, sociaal en extravert meisje, altijd in voor gezelligheid en actie. Ze heeft veel vriendinnetjes en op school gaat het goed. Ze is overwegend vrolijk, maar het is ook een enorme denker, een piekeraartje.
Zolang ze kan praten vraagt ze naar het hoe en waarom van alles. Dat varieert van de vraag waarom een koe vier poten heeft tot het ontstaan van de wereld en het waarom van leven en dood. Ik heb altijd op het standpunt gestaan dat in principe elke vraag recht heeft op een antwoord, dus ik ga eigenlijk elk gesprek aan. Ik merk echter dat ze vaak bijna niet kan stoppen. Antwoorden lokken weer nieuwe vragen uit en haar gepeins gaat maar door. Dat leidt ook tot angsten.
Zo heeft ze de laatste tijd al een paar keer aangegeven dat ze worstelt met het begrip 'dood'. Gisteravond riep ze me toen ze in bad zat (daarvoor hadden we samen gezellig gegeten en er was geen vuiltje aan de lucht): "Mam, ik heb weer zo'n raar gevoel in mijn buik en ik heb pijn in mijn hoofd." (Ze krijgt altijd hoofdpijn en buikpijn als ze zich unheimisch voelt). "Ik denk steeds aan wat er is als je dood bent. Want dan is er niks meer en ik ben bang als jij later doodgaat". Waar ik vooral van schrok, was toen ze eraan toevoegde: "Ik kan dus net zo goed niet leven, want het houdt dan weer op dus heb je er ook niks aan."
Het onderwerp dood en ziek speelt momenteel een rol omdat bij een vriendinnetje net leukemie is geconstateerd. Dat houdt mijn dochter - begrijpelijkerwijs - ook nogal bezig.
Wat ik eigenlijk wil - het bovenstaande is maar een voorbeeld waarvan er nog veel meer zijn te noemen - is mijn dochter wat meer 'uit' haar hoofd halen.
Ik lees 's avonds voor het slapen gaan vaak meditatieverhaaltjes voor en ik geef haar een voet- of een rugmassage. (Tijdens die massages stelt ze dan weer allerlei vragen over wat ik nou precies doe. Als ik dan zeg dat ze gewoon lekker moet genieten, zegt ze weer: "Maar ik mag het toch wel weten?"). Ook heb ik haar het idee aangereikt om een plekje met leuke gedachten, verhaaltjes, zaken waar ze zich op verheugt, in haar hoofd te maken, waar ze naartoe kan gaan als ze nare gedachtes heeft. ("Ja maar mam, dan floep ik toch weer terug naar die nare dingen waar ik aan moet denken.")
Ik vind het enerzijds heel mooi dat mijn kind zo nieuwsgierig is naar de wereld en alles wat er gebeurt, maar anderzijds zie ik ook hoe moeilijk zij het er soms mee heeft. Met (levens)vragen waar haar jonge hoofdje misschien nog helemaal niet mee om kan gaan. Maar ze accepteert het niet om met een kluitje in het riet te worden gestuurd.
Mijn zorgen komen deels ook voort uit het feit dat ik zelf nogal een piekeraar ben (en vooral geweest in mijn jeugd en jongvolwassenheid) en dat mijn vader aan depressies leed.
Ik wil de vragende manier waarmee zij naar de wereld kijkt graag koesteren, maar ik wil haar ook helpen om dingen los te laten. Hebben jullie een advies?
Om te beginnen moet u zich afvragen wie nu eigenlijk degene is die lijdt onder al dat piekeren en vragen stellen. Uw dochter of uzelf? Op zich hoeft het worstelen met grote levensvragen uw dochter immers niet te belemmeren in haar functioneren. U vertelde bijvoorbeeld dat het verder heel goed gaat met haar.
Ze is vrolijk, sociaal en extravert, ze heeft vriendinnetjes, het gaat goed op school, en jullie kunnen het onderling ook goed vinden. Alleen krijgt ze af en toe hoofdpijn en buikpijn, en lijkt het alsof ze bang kan worden van haar eigen gedachten. (Wat ik trouwens wel opvallend vond, is dat u nergens iets zei over concrete vragen die je in dit geval zou verwachten, namelijk vragen over de afwezige vader. Maar dit terzijde.)
Uw dilemma is dus dat u het aan de ene kant mooi vindt dat uw dochter allerlei (levens)vragen stelt, maar dat u anderzijds ook merkt dat zij het met al die vragen soms behoorlijk moeilijk heeft. Hieronder zal ik beschrijven hoe dat dilemma haar 'in de greep houdt', als het ware, en wat u eraan kunt doen.
Uw dochter lijkt mij een intelligente en verbaal ingesteld meid. Dit soort kinderen begint inderdaad al heel jong met het stellen van vragen. Dat is heel normaal in hun ontwikkeling.
U zei daarover: "Ik heb altijd op het standpunt gestaan dat in principe elke vraag recht heeft op een antwoord, dus ga ik eigenlijk elk gesprek aan." Als ik dat lees, denk ik: waarom eigenlijk? Waarom vindt u dat elke vraag beantwoord zou moeten worden? Kleine kinderen kunnen bijvoorbeeld eindeloos waarom-vragen stellen, alleen maar om de aandacht vast te houden, of omdat het een leuk spelletje is. Daar mag je op een gegeven moment best "stop" bij zeggen. Maar ook na die waarom-fase zijn er momenten waarop je "stop" kunt zeggen. Of zelfs moet zeggen.
U zei: "Ik merk dat ze vaak bijna niet kan stoppen. Antwoorden lokken weer nieuwe vragen uit en haar gepeins gaat maar door. Dat leidt ook tot angsten." Dat is dus precies de reden waarom u op een gegeven moment stop moet zeggen. Uw dochter kan immers niet zelf stoppen. En daardoor wordt ze angstig. U zult dus toch bepaalde grenzen moeten stellen aan dat gevraag.
Zoals gezegd zijn veel kindervragen niet zozeer vragen naar een inhoudelijk antwoord als wel een manier van contact maken en aandacht vragen. Door alsmaar op uw dochters vragen in te gaan, beloont u haar met veel aandacht, waardoor ze nog meer gaat vragen. In feite stimuleert u zelf dus het eindeloos stellen van vragen.
De kunst is om haar juist veel aandacht te geven als ze géén vragen stelt. Daarmee bedoel ik natuurlijk niet dat u haar vragen niet serieus moet nemen, of dat u haar met een kluitje in het riet zou moeten sturen. Vragen over de dood zijn serieus en het is goed om daar serieus op in te gaan. Maar niet te lang.
Samen praten over een vriendinnetje dat leukemie heeft is goed, maar ga er niet eindeloos over door. Probeer haar na 5 of hooguit 10 minuten af te leiden. Bijvoorbeeld:
U heeft inmiddels begrepen wat de grote lijn zou moeten zijn, in de houding tegenover uw dochter. Dus: wel meegaan met haar vragen maar niet te lang. Zonodig afleiden en vooral veel aandacht geven als ze géén vragen stelt. Wat zijn er nog meer voor praktische tips?
En tot slot: uw dochter weet en voelt dat u van haar houdt, óók als u een grens trekt. Grenzen bieden veiligheid.
