12 april 2002 door Joanna Sandberg
Door ziekte ben ik, vader van mijn 3½-jarige zoon, drie maanden in het ziekenhuis opgenomen geweest. Ik ben geopereerd en nu eindelijk weer thuis. Sinds mijn thuiskomst heeft mijn zoon last van uitgesproken vijandige buien. Hij is lastig, luistert niet, en doet alles om negatieve aandacht te krijgen.
We maken alles bespreekbaar, en proberen op zijn niveau door spel een en ander duidelijk te krijgen. Hij zegt soms in grote nood dat hij enge dingen droomt over mij en dat hij bang is dat ik niet meer terugkom.
Als hij alleen met mij is, probeert hij mij veel verantwoordelijkheden uit handen te nemen en als hij met zijn moeder samen is, wil hij continue zeggenschap.
Is dit een vorm van verlatingsangst? Ik vraag dit omdat er soms een boosheid uit zijn gedrag spreekt.
Uw zoontje heeft inderdaad last van verlatingsangst. Uw aanpak door alles bespreekbaar te maken en op zijn niveau door middel van spel zijn gevoelens te helpen verduidelijken, is prima. Op deze wijze voelt uw zoontje zich serieus genomen en begrepen. Ik zal dat hieronder verder toelichten, en uitleggen waar die boosheid vandaan komt.
U schrijft dat u door ziekte drie maanden in het ziekenhuis opgenomen bent geweest. Dat is een erg lange tijd, en zeker voor een kind van 3 jaar is dat niet te overzien. Hij kan ook nog niet begrijpen waarom uw ziekenhuisopname nodig was, maar hij heeft zich wel angstig en in de steek gelaten gevoeld. Zijn grote sterke papa, die in zijn beleving almachtig is en alles kan, is ineens zo ziek geworden... En dat is blijkbaar heel erg, want papa kon toen lange tijd niet meer thuis wonen.
Uit uw vraag is mij niet duidelijk of u uw zoon destijds heeft voorbereid op uw opname of dat u acuut bent opgenomen, waardoor er mogelijk geen tijd was voor enige 'voorbereiding'. Om mijn antwoord ook bruikbaar te maken voor uw collega-ouders bij wie een ziekenhuisopname mogelijk nog kan plaatsvinden, zal ik daar wat dieper op ingaan.
Hoe kun je een kind van 3 voorbereiden? Dat hangt een beetje af van de creativiteit van de ouders en van wat het kind aankan. Je kunt bijvoorbeeld praten met het kind, en situaties spelen ('doktertje spelen') over ziek zijn, over opereren, en over ziekenhuisopname. Ook kun je het ziekenhuis van tevoren laten zien, en je kunt een versierde kalender maken waar het kind elke dag een blaadje vanaf kan afscheuren, etc.
Een dergelijke voorbereiding betekent nog niet dat het kind het dan allemaal begrijpt, maar hij raakt er in ieder geval een beetje vertrouwd mee. En dat is nuttig voor de verwerking, later.
Ik neem aan dat uw zoon met zijn moeder bij u op bezoek is geweest. Was u voor de opname al enige tijd ziek, en was dat merkbaar voor uw zoontje? Bent u al hersteld of nog herstellende, waardoor u bepaalde dingen niet – of nog niet – kan doen met uw zoon? In al die gevallen werd uw kind geconfronteerd met uw ziekte en misschien is dat nog steeds het geval.
Als er zo'n ernstige gebeurtenis plaatsvindt, kun je als ouders niet alle spanning en angst voor je kind verbergen. Hoe goed je ook je best doet. Een kind voelt dat toch in meer of mindere mate aan, en kan daar zelf weer angstiger van worden.
Het gewone leven met mama én papa is voor langere tijd verstoord geweest. Nu bent u gelukkig weer thuis, maar uw zoon zit nog vol met intense, complexe gevoelens die hij (nog) niet kan verwoorden.
Hij is blij dat u er weer bent, maar ook heel angstig en woedend op u, omdat u hem – in zijn beleving – in de steek hebt gelaten. Aan de ene kant vertoont hij dus heel lastig gedrag, en aan de andere kant is hij nog heel bezorgd en bang dat u weer opeens weg kan zijn en dan echt niet meer terugkomt.
's Nachts in zijn dromen komen deze angsten ook weer boven. Bij zijn moeder probeert hij controle te houden. Dit is een manier om zijn angst te verminderen.
U en uw vrouw kunnen uw zoon helpen door er nu echt voor hem te zijn en geduld met hem te hebben. Uw zoon heeft extra aandacht nodig, en ik raad u aan om hem de mogelijkheid geven om bij u in de buurt te zijn wanneer hij dat wil. Hij moet ervaren dat u er bént voor hem, en dat u dat ook blijft.
Kortom: in uw gedrag dient u uit te stralen dat de situatie nu veilig is.
Een gevoel van veiligheid creëert u ook door ervoor te zorgen dat de gewone dagelijkse dingen weer doorgaan zoals voorheen.
Dus: rust, regelmaat, en voorspelbaarheid. Rituelen ondersteunen dit. Voorlezen voor het slapen gaan is zo'n belangrijk ritueel.
Wanneer uw zoon zijn gevoel uit in zijn gedrag, bijvoorbeeld door een vijandige bui, dan helpt u hem als u woorden geeft aan zijn gevoelens. Bijvoorbeeld: "Ik zie dat je heel boos bent op papa, en dat begrijp ik best. Ik was ook heel lang weg. Je voelde je vast in de steek gelaten".
Vanzelfsprekend kunt u dit zelf verder uitwerken en aanvullen; het voorbeeld was slechts bedoeld als opstapje voor uw eigen creativiteit.
Zoals u begrijpt, kan het wel enige tijd gaan duren voordat uw zoon zijn problemen verwerkt heeft. Ik wens u veel sterkte, ook met uw eigen gezondheid.
