1 januari 2000 door Ward van Alphen
Onze dochter van bijna 4 doet sinds een paar weken raar. Ze laat zich van haar stoel of de bank glijden en zegt dan heel zielig dat ze gevallen is. Of ze doet heel theatraal alsof ze uitglijdt en gaat dan op de vloer liggen. Ze beweert dan ook dat ze niet meer op kan staan. Ze maakt er een hele show van, met mimiek en zogenaamd verwoede pogingen om op te staan wat dan 'helaas' niet lukt. Ze gaat er zo in op dat ze er volgens mij zelf in gaat geloven en ze weigert op te staan.
Als ik zeg dat ze niet gevallen is maar zelf is gaan liggen beweert ze dat ze het echt niet zelf gedaan heeft, maar dat het haar overkomen is. Meestal probeer ik haar door afleiding (bijvoorbeeld: 'kijk eens of er post is') uit zo'n scène te halen.
Ze verzint nu steeds meer variaties op het thema 'dat heb ik niet gedaan, dat ging vanzelf, of dat deed mijn hand, die stok of wat dan ook'.
Is dit het voorstadium van liegen (moet je tenslotte ook een keer leren), kleuterfantasie of aandacht trekken?
Bijna vier jaar oud: dan lijkt dit toch het meest op een vorm van fantasiespel, waarbij het kind wel jokt, met ergens een besef dat ze zelf iets doet met de realiteit. Maar een kind van deze leeftijd heeft ook nog moeite om fantasie en realiteit van elkaar te onderscheiden, kan er dus echt in verstrikt raken.
U benadert haar dan met een confrontatie met de realiteit -- "je bedenkt het zelf" -- en met afleiding. Dan kan het zijn dat ze al zover is opgegaan in haar eigen spel, dat ze "niet meer voor rede vatbaar is".
Het kan ook zijn, dat ze merkt dat het lekker is dat je door middel van je fantasie zoveel invloed op je omgeving kan hebben, en dat wil ze zich niet zomaar af laten pakken. En misschien wil ze er ook aandacht mee.
Het lijkt een beetje op het soort gedrag wat we in de tijd van Freud "hysterie" zouden noemen. Voor kinderen is dit nog normaal, maar als volwassenen dit gaan doen, vinden we het raar.
Je kan je voorstellen dat er allerlei facetten aan dit type gedrag zitten. Agressie bijvoorbeeld: met dit gedrag leg je je omgeving iets op, je probeert je wil op te leggen aan je omgeving. Ook lokt het verzorgend gedrag uit bij mensen. Sociaal gezien is het gedrag dat past bij een patiënt, en dan moet de omgeving zich aan de codes houden en de patiënt als patiënt benaderen: vertroetelen, vrijstellen van allerlei verplichtingen, etcetera.
Het gedrag kan een uiting zijn van bepaalde spanningen -- bij kinderen kunnen dit ook normale zaken zijn zoals een bepaalde ontwikkelingsstap. Maar er zit ook iets lustvols aan; het is lekker om te doen.
Wat moet je hier nu mee als omgeving? Je zou een beetje mee kunnen spelen, omdat je (h)erkent dat het kind dit spel zo leuk vindt. Maar dan moet je het na een tijdje ook kunnen begrenzen, duidelijk maken dat het ook moet ophouden. Ook al ziet het kind het zelf niet als spel, dat is het voor een volwassene natuurlijk wel, en dus komt er ook een einde aan. Daar kan een korte uitleg bij horen, maar het is mogelijk dat het kind nog te jong is om dit op te pikken, of dat het daar gewoon geen zin in heeft. Dan zou je je als ouder simpelweg kunnen terugtrekken uit de interactie -- de kamer verlaten bijvoorbeeld en iets anders gaan doen. Als het goed is moet ze dan toch eieren voor haar geld gaan kiezen en weer normaal gaan doen.
Iets duidelijker is om aan te geven dat jullie (of zij) nu iets anders gaan doen. Dat dit gepaard mag gaan met enig protest is begrijpelijk, omdat het spel zo leuk is. Sommige ouders voelen zich ook bedonderd, worden er ook boos over.
Volgens mij heb ik een keer een vraag beantwoord over een kind dat van alles verzonnen had, zelfs de omgeving ging erin geloven, en in die mate dat ouders zich enorm in hun hemd gezet voelden. Goed voorstelbaar dat het dan gaat borrelen van binnen, maar je zou er ook (in elk geval achteraf) om kunnen lachen. Puur om het feit dat een klein kind in staat is volwassenen zo op het verkeerde been te zetten. Dat is toch heerlijk relativerend.
Je moet wel laten merken aan een kind dat dit niet de bedoeling is en je kind in contact brengen met de realiteit. Je hoeft ook niet te doen alsof het je niets doet. Maar te veel aandacht eraan geven, of heel boos worden, zou het proces alleen maar versterken. Een deel van de boosheid hierover moeten we als volwassenen zelf verwerken.
En als u het idee heeft dat er een samenhang is met spanning rond een bepaalde ontwikkelingsstap (hoeft niet, kan wel), dan kan je daar wat extra aandacht voor hebben, en je kind extra ondersteunen bij het nemen van die stap.
Hopelijk geeft deze mix van uitleg en tips u een handvat om met het gedrag van uw dochtertje om te gaan. Veel plezier ermee!
