16 februari 2001 door Paula Fikkert
Mijn dochter van 5 ½ spreekt prima, leest al wat en heeft een grote woordenschat. Maar ze verwart bij het spreken nog steeds de "m" en de "n". We hebben haar aanvankelijk nooit gecorrigeerd, maar sinds een half jaar doe ik dat wel. Helaas helpt dat niets en zegt ze nog steeds "bruim" (bruin) en "memen" (nemen). Verder vergist ze zich alleen met minder voorkomende woorden.
Ik ben bang dat ze er door leeftijdsgenoten mee gepest zal worden als ze nog langer deze fout blijft maken, dus ik wil haar er graag vanaf helpen, maar hoe? Ben ik al te laat?
U schrijft dat uw kind de
m en
n met elkaar verwart en u geeft de volgende voorbeelden, waarin de
n vervangen wordt door een
m:
| brui n |
> | brui m |
| nemen | > | memen |
Helaas geeft u niet aan of dit vooral in een bepaalde context gebeurt, bijvoorbeeld in een zin als 'Ik wil brui
m_
brood eten' (waarbij de
n een
m wordt vanwege de daarop volgende
b), of dat het ook gebeurt als het woord in zijn eentje (in isolatie) wordt uitgesproken. Ook geeft u geen voorbeelden waarin de
m vervangen wordt door een
n. Ik kan me echter goed voorstellen dat die er ook niet zo veel zijn en ik zal zeggen waarom ik dat denk.
De
m en de
n lijken veel op elkaar. Het zijn allebei
nasale medeklinkers (neusklanken), waarbij de trillende lucht uitsluitend door de neus naar buiten komt. Ook akoestisch (qua geluid) is het verschil tussen de twee klanken niet groot.
Maar anderzijds verschillen ze ook sterk van elkaar:
- qua articulatie (fysieke klankvorming): de
m wordt met de lippen gemaakt, terwijl de
n gemaakt wordt door de tong tegen de tandkassen en het voorste deel van het verhemelte te plaatsen. Dat verschil is ook
zichtbaar.
- qua fonologie (het gedrag van klanken binnen de taal): de
n kan zich gemakkelijk aan de omgeving aanpassen maar de
m niet. Zo zeggen we wel vaak "brui
m_
brood", maar nooit "een bloe
n_
tekenen".
Er zijn allerlei experimenten gedaan waarin mensen bijvoorbeeld het woord
wijm te horen kregen, in een zin als "Wil je de wijm pakken?" Zonder te twijfelen herkenden ze daarin het woord
wijn. Nu is het zo dat nasale medeklinkers zich vaak en gemakkelijk aanpassen aan een medeklinker die erop volgt. "Wij
m_
pakken" zou dus gezien kunnen worden als een aanpassing van de
n aan de
p.
Maar de zin "Kun je op de sta
n_
zitten?" (in plaats van
stam of
stang) levert grote problemen op, terwijl de
n en de
z óók dezelfde articulatieplaats hebben. Ook vallen we wél over "bloe
n_
tekenen" voor "bloem tekenen", maar niet over "wij
m_
pakken", en zelfs niet over "wij
m_
drinken". In dat laatste geval is er zelfs geen sprake van aanpassing.
Kennelijk haal je, als je een
m hoort, zowel woorden met een
m als met een
n uit je lexicon (het woordenboek in je hoofd). Maar hoor je een
n, dan gebeurt dat niet. Dan worden alleen de woorden met een
n opgehaald uit je lexicon. Omdat
stan en
bloen geen woorden zijn, vinden we "bloen tekenen" en "op de stan zitten" gek.
Uw dochter heeft vermoedelijk
bruim in haar lexicon opgeslagen voor 'bruin', omdat ze dat vaak met een
m gehoord heeft. Aan de andere kant zal ze waarschijnlijk niet snel de
n produceren voor een
m, omdat dat ze dát niet vaak gehoord heeft. We zeggen immers wel "bruim brood", maar niet "bloen tekenen". Vandaar dat een
m in plaats van een
n veel waarschijnlijker is dan een
n in plaats van een
m.
Wat uw dochter doet is dus helemaal niet zo gek. En de kans dat ze hiervoor gepest zal worden door haar leeftijdgenootjes is niet groot, omdat die het vermoedelijk niet of nauwelijks zullen merken.
Het kan er op wijzen dat uw dochter moeite heeft het verschil tussen de
m en de
n te horen. Verbeteren heeft dan geen zin, omdat ze dat ook niet zal horen.
Wel zou u haar kunnen laten oefenen het verschil te leren horen, zoals het verschil tussen
boom en
boon.
Het kan ook zijn dat ze moeite had met het horen van het verschil toen ze de woordjes leerde waarin de verwarring voorkomt. Bijvoorbeeld omdat ze in die periode een verminderd gehoor had door bijvoorbeeld een middenoorontsteking.
