7 augustus 2001 door Ward van Alphen
Nog voor de geboorte van onze dochter Lotte is onze zoon Maarten van 7 jaar overleden. Lotte kent Maarten dus niet. Zij vraagt en praat veel over hem. Wij praten ook over hem maar zeker niet op een zware manier en zeker op een heel natuurlijke manier.
Zij vertelt mensen ook graag dat zij een broertje heeft en dat hij dood is. Ook bezoeken wij regelmatig zijn grafje en brengen auto's steentjes en kaarsjes mee.
Nou vraagt Lotte de laatste tijd wanneer ik Maarten ga halen uit de hemel. Ik probeer op haar manier uit te leggen dat dat niet kan. Om expliciet uit te leggen dat Maarten is begraven onder de grond vind ik eng omdat zij dan misschien bang is dat wij daar onze kindertjes stoppen (dus zij ook).
Alle dode vogels, mieren en kikkers hebben we al laten zien om haar een beeld te geven van wat dood is. Maar soms is ze zo boos op mij dat ik Maarten niet haal.
De laatste tijd poept zij af en toe in haar broek, doet kattig en is moe. Ze gaat binnenkort naar de bassisschool en vraag mij af of dit gedrag voortkomt uit boosheid?
Ouders zijn almachtige wezens die alles voor elkaar krijgen. Geleidelijk aan ontdekt een kind, kan een kind ontdekken, dat ouders niet almachtig zijn, maar gewone stervelingen die fouten maken en soms ook het leven moeten accepteren zoals het is.
Daar kan een kind boos van worden: de mooie luchtballon wordt doorgeprikt of loopt langzaam leeg. Maar als het goed is, groeien ook de mogelijkheden voor het kind om zich te ontplooien, het wordt groter, dus het raakt niet alleen maar illusies kwijt, maar krijgt er iets voor terug.
En omdat ouders dit alles kunnen verdragen en toch van het kind blijven houden, binnen de grenzen van de redelijkheid natuurlijk, slaagt het kind er in om een genuanceerd, meer waarheidsgetrouw beeld van de ouders op te bouwen en ook van hen te blijven houden.
En dit alles is ook belangrijk voor het zelfbeeld van het kind, zodat het ook van zichzelf leert verdragen dat het niet almachtig is en ook niet hoeft te zijn.
Dit geldt in het algemeen voor de ontwikkeling van kinderen, en lijkt ook wel bij Lotte te passen. Wat dat betreft is het een kwestie van volhouden. Als een kind worstelt met dit soort problemen, dan kan ook het in de broek poepen weer naar voren komen. En in het algemeen is de eerste keer naar school gaan wel een belangrijk moment in het kinderleven, alhoewel de meeste kinderen gelukkig er niet erg tegen op zien.
U begrijpt ook dat voor een kind van vier werkelijkheid en fantasie/wens soms door elkaar heen lopen. Ik kan me voorstellen dat het voor een jonger kind ook echt zo kan lijken alsof een overleden broertje er nog is. Het is misschien even niet aanwezig, maar dat zou de normaalste zaak van de wereld kunnen zijn in de beleving van het kind, en geleidelijk aan komen er dan vragen over hoe het echt in elkaar steekt.
Je zou kunnen zeggen dat er dan een soort rouwproces optreedt. Een ander rouwproces dan bij u als ouders, maar het lijkt er een beetje op. En misschien hoort daar dan ook een soort ontkenningsfase bij.
Daarbij komt, dat een kind aan zou kunnen voelen hoe de ouders staan in het verwerkingsproces rond het overlijden van het broertje of zusje. Misschien bent u zelf ook nog aan het afscheid nemen. En misschien pikt uw dochter daar iets van op, terwijl het nog aan het leren is hoe dit soort dingen geplaatst moeten worden.
U doet al uw best om uit te leggen wat dood zijn betekent, en dat Maarten niet meer terug komt. Wellicht wordt het helderder voor haar dat het meenemen van autootjes naar het graf een ritueel is, dat kan in het begin ook een vreemde ontdekking zijn.
Ik denk dat u het eigenlijk heel goed doet, zou ook niet weten hoe het anders zou moeten. Het is van belang om er bij stil te blijven staan hoe u als ouders zelf -- los van uw dochtertje -- in het rouwproces staat. En om je te realiseren dat er nog een heleboel andere zaken zijn die op het pad van uw dochtertje komen en die niets met het overlijden van uw zoontje te maken hebben.
Ik wens u veel sterkte en succes.
