20 februari 2009 door Elise de Bree
Mijn dochter wordt bijna 4 en is al een paar maanden bij logopedie. Het probleem is dat ze bijna alle woorden laat beginnen met een K. Bijvoorbeeld:
Ik krijg alleen te horen dat het heel slecht is en dat het heel lang gaat duren. Maar ik krijg nooit te horen of het een ziekte is, of dat er een naam is voor zoiets.
Moet ik mij zorgen maken of valt het mee?
Het verschijnsel dat u beschreef is vrij ongebruikelijk maar het is zeker geen ziekte. Er is wel een naam voor, namelijk 'backing'. Straks zal ik uitleggen wat dat inhoudt.
In ieder geval raad ik u aan om in een gesprek met de logopedist of logopediste meer duidelijkheid te krijgen over de problemen die er spelen (ik vermoed namelijk dat er meer aan de hand is dan alleen die K-vervanging) en de redenen waarom de behandeling zo moeilijk is. Zelf kan ik daar weinig over zeggen omdat ik dan meer over uw dochter zou moeten weten.
Wat uw dochter doet, staat bekend als 'backing'. Oftewel: het maken van klanken achter in de mond. Dat is bijzonder omdat de meeste kinderen juist het omgekeerde doen, namelijk klanken zo veel mogelijk vóór in de mond maken (fronting).
De K (in 'kaas', 'kind', etc.) en de G (in 'geit', 'gips', etc.) zijn klanken die achter in de mond worden gemaakt. Deze achterklanken zijn heel moeilijk om te maken en worden dus pas laat verworven.
Wat kinderen vaak doen tot ze die moeilijke achterklanken beheersen, is 'fronting', oftewel de klank vóór in de mond maken. 'Kaas' wordt dan bijvoorbeeld 'Taas'. (De T wordt voor in de mond gemaakt). Maar dat is – zoals gezegd – het omgekeerde van wat uw dochter doet.
Eén van uw voorbeelden, namelijk dat 'schoen' wordt uitgesproken als 'koen', is op zich nog wel verklaarbaar. De klank SCH in 'schoen' is een medeklinker-cluster (bestaande uit de klanken S en G) aan het begin van een woord, wat moeilijk is om uit te spreken. Vandaar dat veel kinderen 'tein' zeggen als ze 'trein' bedoelen, en 'tap' in plaats van 'stap'.
Op een vergelijkbare manier kan 'schoen' versimpeld worden tot 'goen'. Vervolgens kan de (moeilijke) wrijfklank G versimpeld worden tot de gemakkelijker uit te spreken plofklank K. Plofklanken worden doorgaans eerder verworven dan wrijfklanken. Zo kan 'schoen' dus heel goed 'koen' worden (schoen > goen > koen), wat niet opzienbarend is.
Als uw dochter alleen de G-klanken (al of niet voorafgegaan door S) door K-klanken zou vervangen, dan zou dat dus heel natuurlijk zijn. Maar uit de andere voorbeelden die u gaf, blijkt dat dat niet het geval is. Uw dochter doet het overal. En dat is niet natuurlijk.
Een andere verklaring voor datgene wat uw dochter doet, zou kunnen zijn dat ze de K-klank gebruikt als een soort standaard-beginklank. Iets dergelijks staat bekend als een 'dummy'.
In de literatuur zijn gevallen beschreven van kinderen die altijd dezelfde dummy-lettergreep vooraan elk woord zetten. Zo was er bijvoorbeeld een Engelstalig kind dat telkens de dummy 'fi' gebruikte als vervanger van onbeklemtoonde lettergrepen aan het begin van een woord:
Uw dochter vervangt echter geen hele lettergreep (laat staan een onbeklemtoonde lettergreep) maar alleen een klank. Dat heb ik nergens terug kunnen vinden. Ook dat kan dus geen verklaring zijn voor wat ze doet.
Alle verklaringen die je kunt verzinnen lopen dus spaak. Dat betekent dat het een bijzonder verschijnsel is. En als er sprake is van een bijzonder verschijnsel, dan heb je vaak te maken met een – groter – taalprobleem of een taalstoornis. Misschien is dat ook de reden waarom uw logopedist(e) zich zorgen maakt.
Bij taalproblemen en taalstoornissen is er doorgaans meer aan de hand dan één specifiek probleem (zoals bij uw dochter: het plaatsen van de K-klank aan het begin van woorden). Dat leidt dan tot vragen als:
En verder:
Ik hoop dat u van de logopedist(e) duidelijkheid krijgt over het totaalbeeld van de taalverwerving van uw dochter en het plan van aanpak. Succes gewenst!
