12 mei 2006 door Annelou de Vries
Onze zoon (3 jaar) vertoont af en toe wat neurotisch gedrag. Zo moeten zijn veters op een bepaalde manier worden gestrikt, zodat ze onder de flapjes van de schoen passen. Hij heeft ook schoenen met klittenband, maar die wil hij niet meer aan, waarschijnlijk omdat het flapje het klittenband niet geheel afdekt (waardoor je het klittenband blijft zien).
Verder wil hij zijn rugzak niet meer om, omdat daar losse touwtjes aan zitten (en dat heeft de rugzak van zijn broertje niet). En zo gaat het maar door. De knoopjes van zijn polo's moeten per se allemaal dicht, enzovoorts.
Gaat het niet zoals hij wil, dan reageert hij daar de laatste weken steeds panischer en emotioneler op. Wij weten niet goed hoe we met dit gedrag moeten omgaan. Graag jullie mening!
Het gedrag dat u beschrijft, is heel normaal voor een 3-jarige. Het past bij de leeftijd en is niets om u zorgen over te maken! U hoeft geen speciale actie te ondernemen; praktisch altijd gaat het weer vanzelf over.
Daarmee zou de kous af zijn, ware het niet dat ik graag van de gelegenheid gebruik maak om iets meer te vertellen over de achtergrond van dit soort gedrag en de manier waarop kleine kinderen de wereld zien.
Wat is er aan de hand? Wat u neurotisch gedrag noemt, hoort bij de hang die veel peuters hebben naar orde en vaste patronen. Kinderen van een jaar of 3, precies de leeftijd van uw zoontje dus, geven speeltjes bijvoorbeeld graag een bepaalde plek, en hebben de hele dag door allerlei rituelen.
Zo mag er bij het eten bijvoorbeeld maar één bepaald lepeltje gedekt worden, en moet er bij het naar bed gaan een ijzeren patroon worden gevolgd waar je als ouders niet van mag afwijken. Doe je dat wel, dan zal je het horen! "Zo hóórt het niet!"
Peuters kunnen er een groot drama van maken als een handeling of een gebeurtenis afwijkt van de manier waarop het op andere dagen gaat, of als een bepaald verhaaltje of knuffeltje niet voorhanden is. Ook kunnen ze een voorkeur ontwikkelen voor bepaalde kledingstukken, waardoor ze andere dingen absoluut niet meer aan willen.
Wat is de achtergrond van dit gedrag? Het heeft er in ieder geval mee te maken dat peuters steeds meer gericht raken op de wereld om hen heen, terwijl die wereld tegelijkertijd nog onbekend, overweldigend en beangstigend is. Ze hebben nog niet het overzicht en de ervaring om dingen op waarde te schatten en te relativeren. De hang naar rituelen en orde geeft hen dan houvast en stelt ze gerust. Het helpt hen om de vaak nog onvoorspelbare gang van zaken te bevatten.
Vaak gaat het ook om een zekere bezwering van angsten. De overgang naar de nacht bijvoorbeeld, als je alleen in je bedje in het donker achterblijft, wordt voor kinderen gemakkelijker door een ritueel. Het zorgt voor voorspelbaarheid en geeft het kind het rustgevende gevoel dat het grip op de dingen heeft.
Het 'organiseren' van de werkelijkheid schept orde in een chaotische en onbegrijpelijke wereld, waardoor die wereld overzichtelijker en begrijpelijker wordt. Uw voorbeelden spreken dan ook boekdelen. Want ga maar na: alle knoopjes van de polo moeten dicht. "Waarom zitten ze er anders op?" Of: ik wil geen schoenen aan waarvan nog klittenband zichtbaar blijft. "Dat klittenband zit daar toch niet voor niets?". Als je je inleeft in het kind, is die logica onontkoombaar.
Behalve dat orde en rituelen geruststellend zijn, zijn ze ook een uiting van de ontwikkeling van de eigen wil van een peuter. Niet voor niets wordt ook wel van de 'koppigheidsfase' gesproken. Kinderen van een jaar of 3 hebben regelmatig zeer uitgesproken wensen en ze laten zich daar niet zomaar vanaf brengen. Ze kunnen zeer vasthoudend zijn en als ze hun zin niet krijgen, kunnen ze uitbarsten in een zogenaamde 'tamper tantrum', oftewel een echte peuter-driftbui.
Sommigen kinderen worden echter niet zozeer boos (als het hen niet lukt hun zin te krijgen), maar eerder indrukwekkend panisch angstig, of op een andere manier heel emotioneel.
Zowel de sterke hang naar orde en rituelen als het extreem uit de hand lopen van emoties, worden in de loop van de ontwikkeling vanzelf minder. Een ouder kind heeft zoveel meer ervaring en inzicht, dat hij de vaste rituelen minder nodig heeft om te begrijpen wat er gebeurt. Ook raakt hij niet meer zo snel overweldigd door emoties. Hij leert zowel angst als boosheid beter te beheersen en op een mindere heftige manier te uiten.
Dat heeft een belangrijke consequentie. Want stel nu dat uw zoon geen 3 was, maar bijvoorbeeld 14. Dan zou ik me wel degelijk afvragen of er niet iets bijzonders aan de hand was.
Wat kun je nu het beste doen? Eigenlijk niet meer dan wat je normaal al doet, namelijk je kind steunen en begeleiden en tegelijkertijd structuur bieden en begrenzen.
Je kunt de wensen van je peuter best volgen, als ze niet té storend zijn, of té veel tijd vergen. Als dat wel zo is, is het goed om hem te laten stoppen. En als een peuter heel boos of op een andere manier emotioneel wordt, herneemt een kind zich vaak het snelst als er even geen aandacht aan wordt gegeven óf als hij juist even op schoot wordt genomen en stevig vast wordt gehouden.
Veel succes ermee!
