8 juli 2022 door Femke Wester
‘Nee, dat kan niet’ is mijn van-dik-hout-zaagt-men-planken antwoord. Eenvoudig is het misschien niet, maar de tips in dit artikel maken het toegankelijk. Bijna wekelijks heb ik als jongerencoach een ongeruste ouder aan de telefoon die mij vertelt dat hun puber totaal ongemotiveerd is. Maar dan ook helemaal niks doet. En dan volgt de bezorgde vraag wat je als ouder kunt doen om de puber vanuit zichzelf meer aan school te laten werken, want het is toch niet normaal? En dat is het dus juist wel. Althans, het is best normaal dat ze niet erg gemotiveerd zijn om naar school te gaan, op te letten tijdens de les en thuis netjes aan hun bureau hun huiswerk gaan maken.
Dat pubers ongemotiveerd zijn voor school is dus doodnormaal. Want ga maar na, wát is nou de levensopdracht van elk mens en dier dat uit zijn nest moet, de wereld in, een eigen nest bouwen? Losmaken, rebelleren, uitproberen, eigen identiteit zoeken, eigen tribe, experimenteren met vriendschap, liefde, seks… Genen moeten verspreid, ons soort moet in stand worden gehouden, dus ‘gaat heen en vermenigvuldigt u’ en niet ‘zit stil en leer Duitse naamvallen’.
En hun hele lijf werkt mee. Hormonen gieren rond en zorgen voor vlinders en aandacht voor liefdespartners (en minder voor wiskunde). De nog niet rijpe prefrontale cortex zorgt dat pubers (niet zulke handige) risico’s nemen, dat ze vaak eerst doen en dan pas denken. En die slecht werkende impulsdemper in combinatie met een overactief beloningscentrum (dopamine hmmm) maakt dat pubers snel gaan voor NU lekker in plaats van LATER zul je er dankbaar voor zijn. Heel goed als je je los wilt rukken uit je veilige nest. Handig als je wilt opvallen en status vergaren binnen je nieuwe groep. Niet zo handig als je naar de kermis gaat in plaats van je toets geschiedenis te leren.
Zo zijn er meer lichamelijke oorzaken voor ongecontroleerd en/of onhandig pubergedrag. Pas ruim na je twintigste zijn je hersenen ‘volwassen’. Pubers zijn dus ENORM gemotiveerd. Alleen niet per se voor school; dat is een laagje beschavingsvernis dat pas zo’n 120 jaar verplicht is in dit land.
Tja, arme puber die alle kanten wordt opgetrokken. Ouders, leraren, trainers, vrienden, school, hormonen, hersenen. Je zou er onzeker van worden. En juist die onzekerheid ligt vaak ten grondslag aan een volledig ongemotiveerde puber. Herken je dit? Geen zin – tijd zat – ben moe – potje afmaken – nog heel even – heb al genoeg gedaan – ik weet het wel – eerst even … - nu is het toch al te laat – het heeft toch geen nut – kan morgen ook nog wel – ik leef maar één keer - …
Deze smoesjes zijn universeel. En als je ze niet als smoesje herkent, geloof je er heilig in op het moment dat ze in je opkomen. Lekker makkelijk; dan hoef je dus ook nog niet aan de slag. Want als je aan de slag zou gaan, dan moet je iets onder ogen zien. Dat je bang bent dat het niet lukt of dat je niet weet waar je moet beginnen. Of dat je toch gaat zakken voor een toets, of ….. iets met een negatief oordeel over jezelf. Dat zijn geen dingen die je met je ratio bedenkt, want vaak bedenk je een enge/pijnlijke/ongemakkelijke taak met een smoesje en geef je jezelf de kans om er voor weg te lopen. Een stuk veiliger!
Pubers hebben dit nog veel heftiger. Ze schieten eerder in de stress (amygdala), kunnen minder snel kiezen voor de lange termijn (prefrontale cortex) en ze zijn supergevoelig voor snelle beloningen (nucleus accumbens). Pubers hebben meer last van faalangstige gedachtes (bijvoorbeeld ingewikkeld wiskunde huiswerk – OEF dat kan ik nooooit), kunnen nog niet goed overzien hoe belangrijk het is om je leer- en huiswerk bij te houden en trappen sneller in de verleidingen van de telefoon, social media, games etc. die er op zijn gemaakt om mensen verslaafd te maken. Dus niet gemotiveerd zijn voor school is, naast logisch pubergedrag, ook vaak struisvogelgedrag om iets engs niet aan te hoeven gaan. Soms verbaast het me dat er überhaupt nog één puber een diploma haalt.
In onze samenleving is een leven zónder diploma echt niet bepaald eenvoudig, en wij ouders gunnen onze kinderen nou eenmaal een stralende en soepele toekomst. Dus maken we ons zorgen als onze kinderen hun school verwaarlozen en zeuren en preken we er op los. En dat moet ook. Het is onze taak om onze kinderen goed voorbereid de wereld in te laten gaan. Maar als zeuren en preken en vaak zelfs straffen en belonen niet werken, hoe doen we dat dan? Ik heb daar wel wat ervaring mee, inmiddels. Zowel in mijn eigen gezin als met de gezinnen waarmee ik werk. Het zijn niet echt tips in de catogorie ‘hopsahopsahocuspocus VOILA je puber doet ineens alles voor school’. Helaas, zo werkt het niet. Wat helpt, is de dynamiek en de communicatie tussen je puber en jezelf zo te sturen dat het werken en de motivatie daaruit volgen. Daar heb je een lange adem voor nodig en het vraagt ook dat je naar jezelf kijkt.
Als advies, preken, straffen en belonen niet werken, kijk dan naar de behoeftes en het gedrag van je puber, en speel daarop in.
- Haal gedrag en gevoel uit elkaar en voel je nooit persoonlijk aangevallen. “IK HAAT JOU!!” betekent heel vaak ‘ik wil ZO graag dat je me goed vindt zoals ik ben!’. “School boeit me niet” betekent heel vaak ‘ik ben bang dat ik niet goed genoeg ben.’ Geef pubers dus zelfvertrouwen. Geef complimenten over wat wel goed gaat, over hun uiterlijk, over hun ideeën, over hun inzet of hoe ze laatst hun zusje troostten. Hoe sterker zij in hun schoenen staan, hoe minder snel ze weg zullen vluchten in apathisch gedrag als er moeilijke taken te op hun pad komen.
- Als je pubers wat wilt vertellen luisteren ze niet, maar als je met je man smiespelt over de buitenechtelijke affaire van de buurvrouw horen ze ineens alles. Gebruik dat! Vermom je advies in een anekdote of verhaal en vertel het aan een andere volwassene op een beetje geheimzinnige manier. Wedden dat het dan wel binnen komt?
- Leef het voor. Goed voorbeeld doet goed volgen. Ze doen niet wat je zegt, maar ze doen wat je doet. Benoem hoe je je zelf over je uitstelgedrag heen zet. Uit je gedachtes hardop: “BAH ik heb ZO geen zin om die collega te bellen, maar ja. Als ik het nu niet doe krijg ik echt gezeik, dus na jou. Dan.moet.het.maar. Dan beloon ik mezelf op een extra aflevering Netflix als ik het gedaan heb!”
- Hoe meer je er bovenop zit, hoe meer ze zullen bokken. Als jij 20 keer per uur zegt dat ze aan hun huiswerk moeten, gaan ze dat niet doen, want ze gaan écht niet braaf doen wat mama zegt. Dus poneer je aanmoediging (hier werkt “Hoe is je planning vandaag? Heb je nog toetsen?” heel goed als neutrale aanmoediging), luister naar het antwoord, doe dan een stap achteruit en geef ze de kans om zélf aan de slag te gaan, en niet omdat hun mammie het zegt. Wat hier werkt, is als ze zeggen ‘Ik begin dan en dan’, om ze dan een kookwekker toe te gooien en te zeggen ‘Zet je hem even?’. Kookwekkers zeiken niet en verwijten niks en halen ze toch uit hun telefoon/gaming etc.
- Het beste begin je jong: Bestel jij het brood maar. Vraag maar aan die mevrouw hoe laat het is. Kies je eigen kleren maar uit. Kijk, zo werkt de wasmachine. En ook met het stellen van de vraag: “Oke, wat is het probleem? En hoe lossen we het op? En ga dan niet na een stilte zelf oplossingen aandragen, maar stel, als er niks komt, liever meer vragen. Hoe eerder kinderen leren zélf hun problemen op te lossen, hoe makkelijker ze door hun school en hun puberteit zullen lopen. Als jong beginnen er niet meer in zit, behandel ze dan vanaf nu meer gelijkwaardig, vraag naar hun mening over serieuze zaken (nieuwe auto, waar op vakantie, hoe een meningsverschil met een vriend(in) aan te pakken). Hierbij wel in de gaten houden dat het om het vragen van hun mening gaat en niet om jou emotionele lading op hun schouders te dumpen. Bij wat oudere pubers kan dat een valkuil zijn. Hoe meer ze leren te vertrouwen op hun eigen mening, inzichten en vaardigheden, hoe makkelijker ze om zullen gaan met schoolwerk en hoe beter ze leren vooruit te kijken en na te denken.
Zo zijn er nog heel wat veranderingen die je kan doorvoeren. Het gaat erom dat je jezelf niet als puber gedraagt (“Ik EIS respect!!!!”), dat je inspeelt op hoe een puber nou eenmaal geprogrammeerd is zonder uit het oog te verliezen dat jij de ouder bent die hen moet leren volwassen te gaan leven.
Puberouder zijn is best een ondankbare taak. Omdat jij onvoorwaardelijk van jouw puber houdt, ben jij dus het stootblok, het oefenblok waartegen ze zich veilig kunnen (en moeten) afzetten. Als het je lukt om uit de slachtofferrol te blijven (ze is zooooo onDANKbaar), om er de humor van te blijven inzien en om je puber het vertrouwen te gunnen dat diens leven niet per se volgens jouw plan hoeft te verlopen, dan kom je al een heel eind. Uiteindelijk komen er percentueel maar heel erg weinig pubers echt in de goot terecht en kun je als ouder niet voorspellen hoe de weg van jouw kind naar volwassenheid eruit gaat zien. Dus voed je puber op met liefde, humor, vertrouwen en duidelijke grenzen, en die motivatie komt echt wel op tijd in hun systeem.
Dat is super simpel en tegelijkertijd één van de lastigste taken in een mensenleven. Het komt goed. Het gaat voorbij, je krijgt er veel voor terug en later…. Ja, dan zullen zij je er dankbaar voor zijn en kun jij smakelijk lachen om de streken van je puberende kleinkinderen.
