18 april 2014 door Mieke van Stigt
"Laten we het liever over het pesten zelf hebben, dan over dat tv-programma," vindt Mieke van Stigt. De commotie over het programma lijkt meer te gaan over het feit dat de jongen stiekem gefilmd heeft, en dat zijn klasgenoten gedwongen werden om naar de beelden te kijken, dan over het pesten zelf.
Een jongen heeft met een verborgen camera de pesterijen gefilmd die hij dagelijks op school moet ondergaan. Dat gebeurde voor het televisieprogramma Project P: Stop het pesten (van RTL 5) dat hem had beloofd een einde te zullen maken aan het pesten.
Een recept voor problemen, en natuurlijk ging het mis. De school spande een rechtszaak aan om uitzending van het programma tegen te houden. Het programma Nieuwsuur wijdde er een item aan.
Wat ging er mis, en vooral: waarom?
Allereerst de methode. Dat is die van blaming and shaming oftewel de piratenmethode, die pesten 'hard' wil aanpakken. De daders confronteren en zwartmaken, zodat ze voor eens en altijd zullen begrijpen dat ze niet mogen pesten.
Deze methode levert geen inzicht in oorzaken en oplossingen van pesten. Pesten is een probleem van de hele groep, en het zoeken naar hiërarchie en gezamenlijke groepsnormen.
Soms komt een groep in een negatief groepsproces terecht, waarbij een zondebok nodig is om de groepsnormen te bekrachtigen, en zo de machtsverhoudingen te waarborgen. Vooral als er geen sprake is van positief leiderschap in de groep zelf of van de docent(en).
Dit kun je niet doorbreken met een harde ingreep waarbij iedereen straf krijgt, want wie is daarvan het slachtoffer? De zondebok. Deze methode roept dus juist agressie op. Wat ook blijkt, want de verontwaardiging is groot. Maar niet de verontwaardiging over het maandenlange pesten, maar over het tv-programma en het stiekeme filmen.
De meest gangbare reactie op pesten is ontkenning ("Het is maar een geintje, daar moet je tegenkunnen"), of – als dat niet helpt - het slachtoffer beschuldigen. Die doet ook wel heel raar, zoekt de moeilijkheden juist op, gedraagt zich kinderachtig, reageert overal op, enzovoorts. Daarbij over het hoofd ziend dat dit juist vaak reacties zijn op het pesten.
Gevolgen dus, in plaats van oorzaken.
In dit geval richt de verontwaardiging zich op de programmamakers die de kinderen dwongen, en op de jongen die stiekem filmde. Maar niet op de pesterijen die hij al tijdenlang moest doormaken, en niet op de klaarblijkelijke wanhoop van de jongen en zijn ouders.
De verontwaardiging van de school, die zelfs een rechtszaak aanspande om uitzending van het tv-programma te voorkomen, gaat vooral naar de methode en de openbaarheid ervan. Kinderen zouden zijn gedwongen om naar de opnames te kijken, en vervolgens hun excuses te maken. Hoe erg is dat, vraag je je af, in vergelijking tot wat de jongen in kwestie dagelijks moest meemaken?
De rector heeft groot gelijk dat de aanpak van pesten een langdurig proces is dat zorgvuldig begeleid moet worden, en dat je bij zo’n eenmalige actie als van het televisieprogramma niet de illusie moet hebben dat je ook maar iets bereikt.
Maar toch wringt er iets. Bagatelliseert hij het pesten als hij er nadrukkelijk op wijst dat hij de dossiers heeft bekeken, en dat het om 'multi-problemen' ging (suggererend dat er echt wel wat meer aan de hand is)? Of wanneer hij stelt dat op de gemaakte opnamen 'opmerkingen die je zou kunnen opvatten als pesten' voorkwamen?
De rector wil de zaak niet in de openbaarheid oplossen (daarin heeft hij groot gelijk) maar 'in een veilige setting, in de geborgenheid van de school.' Maar hoe veilig is die setting? Die was al buitengewoon onveilig voor deze jongen, en is dat nu nog meer.
Wat ik mis, is aandacht voor de wanhoop van de jongen en zijn ouders. En vooral voor de gevolgen van deze schreeuw om aandacht.
Ik heb inmiddels gehoord (van horen zeggen) dat het pesten alleen maar is toegenomen. Of, zoals pestdeskundige Bob van der Meer in hetzelfde filmpje zegt: die jongen is zwaar gestigmatiseerd. Die heeft geklikt, zijn positie is nu helemaal onmogelijk op die school.
Grote schuldige is de producent van het programma, die uit is op kijkcijfers. Die krijg je nu eenmaal niet met een weloverwogen, langdurig en genuanceerd proces, maar wel met snelle opnames en een hoop reuring. In de woorden van Bob van der Meer (die om dezelfde redenen al snel afhaakte): met 'stennis'.
Al met al een zeer trieste situatie. Alleen nog een heel krachtig ingrijpen van de rector en de hele school kan de situatie van de jongen redden. Met aandacht voor het waarom van deze wanhoopsdaad (wat maandenlang pesten met je doet) en met meteen een leermomentje wat sensatiejagers met jouw situatie kunnen doen. Dat ze eigenlijk alleen maar geld willen verdienen met jouw leed. Kortom, een lesje mediawijsheid.
Gezien de verontwaardiging, en de neiging tot bagatelliseren (of op z'n minst het vermoeden daarvan), verwacht ik dat de jongen niet lang op die school zal blijven. Hij is gedoemd tot het zoeken van een andere school (die hem ook niet zal willen hebben) of tot thuiszitten. Triest.
En het programma is vast alweer op zoek naar het volgende slachtoffer.
