2 december 2005 door Martine Delfos
Pubers snijden zichzelf steeds vaker. Waarom doen ze het? Wat zijn de signalen? En hoe moet je erop reageren?
Zelfbeschadiging, ook wel 'automutilatie' genoemd, kent vele verschijningsvormen en kan vele oorzaken hebben. In dit artikel beperk ik mij tot zelfbeschadiging bij pubers.
Bij zelfbeschadiging gaat het vaak om snijden, waarbij vooral de armen bekrast worden, en in mindere mate de benen en de buik. Andere vormen zijn: brandwonden toebrengen en pijnlijke bewegingen moeten maken.
Je zou zelfbeschadiging kunnen vergelijken met het aderlaten uit de middeleeuwen. Aderlaten, oftewel 'bloed aftappen door het openen van een ader', werd in de middeleeuwen als een probaat middel gezien om spanning in het lichaam (veroorzaakt door een ziekte) te verminderen en het bloed te zuiveren.
Zelfbeschadiging onder pubers neemt toe. Het gaat daarbij vooral om meisjes. Gelukkig neemt het niet zó sterk toe dat het merendeel van de meisjes het inmiddels zou doen; het gaat nog steeds om een kleine groep. Wat dat betreft is er dus geen reden tot grote ongerustheid want de meeste pubers doen het gewoon niet.
We moeten dan wel de tatoos en de piercings buiten beschouwing laten, want dat neemt wel degelijk grote vormen aan. Ook tatoos en piercings zijn een vorm van beschadiging. En net als automutilatie worden ze ook wel gebruikt voor 'de kick van de pijn'. Maar ze zijn toch van een andere orde dan echte automutilatie omdat ze uiteindelijk bedoeld zijn als een verfraaiing van het lichaam.
Zelfbeschadiging heeft als belangrijkste functies:
Het is niet voor niets dat zelfbeschadiging vooral voorkomt bij meisjes. Een van de functies die zelfbeschadiging kan hebben, is namelijk het schreeuwen om aandacht.
Jongens proberen vaak om de aandacht op zichzelf te vestigen door een publieke prestatie neer te zetten; door stoer gedrag, wat anderen moet imponeren. Hun probleem is dan ook vaker een verkeersongeluk door het uithalen van gewaagde toeren in het verkeer.
Meisjes doen het anders. Die proberen soms de aandacht op zich te vestigen door zichzelf neer te zetten (ém te ervaren) als slachtoffer. Dat betekent niet dat ze zich aanstellen, maar dat ze in de knoop zitten en dat ze geen andere weg zien om het op te lossen.
Zelfbeschadiging is besmettelijk. De besmettelijkheid ligt vooral in de aandacht die men erdoor krijgt. Het kan alleen besmettelijk worden als het voor anderen zichtbaar is.
Bij meisjes gaat het vooral om aandacht voor hun persoonlijke verdriet en problemen. Bij jongens gaat het vaak om aandacht voor hun durf en weerstand tegen pijn. Bij pubers kan zelfbeschadiging ook spelen wanneer er sprake is van verwarring omtrent hun seksuele identiteit. Zeker bij jongens kan zelfbeschadiging dan een rol gaan spelen.
Bij de zelfbeschadiging van pubers spelen er voornamelijk drie dingen:
1. Er is een individueel proces en een groepsproces, met ieder zijn eigen dynamiek:
2. Het gaat vaker om meisjes dan om jongens, omdat slachtofferschap zich eerder bij meisjes ontwikkelt dan bij jongens. Jongens zullen eerder stoerheid als overlevingsstrategie gebruiken.
3. Meestal is er een ernstig probleem in het leven van de puber, dat grote spanningen oplevert. De zelfbeschadiging wordt dan gebruikt als uitlaatklep. Bij problemen als anorexia en seksueel misbruik bestaan er risico's voor zelfbeschadiging vanwege de enorme zelfhaat die met deze problemen gepaard gaat.
De volgende omstandigheden vergroten de kans op zelfbeschadiging:
Zelfbeschadiging is herkenbaar aan de volgende signalen:
Wanneer een puber zichzelf beschadigt, komt het erop aan om goed met hem of haar te communiceren. Communiceren met pubers betekent dat men het denken van de puber op 'aan' zet en niet tegen de puber 'preekt'.
En wat het voorkómen van zelfbeschadiging betreft: het geven van aandacht en het tonen van oprechte belangstelling levert al een belangrijk tegenwicht tegen zelfbeschadiging.
