11 maart 2022
Het moment dat de kindertijd voorbij is, is het moment dat de puberteit start: maar wanneer begint de puberteit? Vanaf wanneer kun je jezelf schrap zetten en moet je nu écht gaan nadenken over seksuele voorlichting? En ook niet onbelangrijk, hoe kun je omgaan met pubergedrag? Wij vroegen het pubercoach Femke Wester.
Tijdens de puberteit gebeurt er ontzettend veel in het lichaam van je kind. Wanneer begint de puberteit als het gaat om de lichamelijke ontwikkeling? Wanneer kun je de beginnende borsten bij je dochter zien of start bij je zoon de baardgroei of groei van het schaamhaar? Het is niet zo dat de lichamelijke puberteit bij elk kind op dezelfde leeftijd begint, maar er zijn wel gemiddelden.
Ieder kind dat in de puberteit komt, gaat een enorme groeispurt meemaken. Deze groeispurt wordt voornamelijk veroorzaakt door geslachtshormonen. Bij meisjes start deze lichamelijke puberteit als ze ongeveer 10,7 jaar oud zijn. Het hoogtepunt van de groei wordt bereikt rond de leeftijd van 12-13 jaar oud. Bij jongens begint de groei met de leeftijd van 11,5 jaar iets later en heeft het zijn hoogtepunt tussen de 13 en 14 jaar. Gemiddeld maken meisjes een groei mee van maar liefst 23 centimeter, jongens groeien wel 32 centimeter. Is jouw kind eerder de puberteit ingegaan, dan zal hij of zij ook eerder de groeispurt hebben. Het voordeel hiervan is dat je kind ook eerder uit de puberteit is. Gemiddeld gezien zijn ‘vroege pubers’ uiteindelijk wel wat kleiner dan diegene die wat later in de puberteit komen.
Meisjes
Vanaf het moment dat je dochter de 10,5 jaar is gepasseerd (spreiding is tussen de 9 en 12 jaar) begint langzaam maar zeker de lichamelijke puberteit. Meestal merk je dit als eerst door de ontwikkeling van de borsten en het krijgen van schaamhaar. Daarna volgt natuurlijkde allereerste keer ongesteld worden. Gemiddeld zijn Nederlandse meiden ongeveer 13,1 jaar als ze voor het eerst menstrueren (dit wordt ook wel menarche genoemd).
Jongens
Bij jongens start de puberteit ergens tussen de 9 en 13 jaar, het gemiddelde is rond de 11,5 jaar. Bij jongens houdt het begin van de puberteit in dat het schaamhaar en de uitwendige genitalia (de ballen) gaan groeien. De groeispurt komt 1 tot 2 jaar na deze ontwikkelingen.
Pubergedrag: wanneer begint de puberteit als het gaat om het gedrag van je kind? Oftewel, wanneer kun je de slaande deuren, chagrijnige gezichten en meningsverschillen aan tafel verwachten? Wij vroegen het aan pubercoach Femke Wester: ‘Op zich kun je niet zeggen wanneer het echt begint. Het ene kind laat namelijk nooit pubergedrag zien en sommige meiden lijken al op hun negende te gaan puberen - dat is meer pre-puberteit. Wat wel duidelijk is, is dat het pubergedrag grotendeels wordt veroorzaakt door veranderingen in de hersenen. Dus eigenlijk kun je best zeggen dat je kind er niet zo heel veel aan kan doen.
Maar wat verandert er dan? Als eerste begint het lichaam hormonen te produceren. Net zoals dat bijvoorbeeld tijdens de zwangerschap kan leiden tot stemmingswisselingen, is dat bij pubers ook het geval (al gaat het niet om dezelfde hormonen). Het ene moment is je kind vrolijk, het andere moment barst hij in tranen uit. Ook de hersenen veranderen waardoor je kind wat vergeetachtig kan zijn, gevoeliger is voor prikkels en sneller afgeleid is. Femke: ‘De ontwikkeling van de hersenen gaat een beetje onhandig. Mijn hele korte uitleg: de frontaalkwabben zijn bij pubers nog niet helemaal gerijpt, dit veroorzaakt ongeremd gedrag en ongenuanceerde meningen. Het emotiecentrum in de hersenen, amygdala genaamd, is veel actiever dan bij volwassenen. Dat kan een reden zijn waarom je puber sneller boos is en minder geremd. Als laatste: het beloningscentrum (de nucleus accumbens) is ook actiever. Hierdoor zijn ze gevoeliger voor verslavingen en korte termijn bevrediging.'
Dus wat je zou kunnen verwachten van typisch pubergedrag? Ongeremd zijn, afzetten en schoppen tegen de regels (van thuis of school), eerst doen dan denken, niet aan de gevolgen op lange termijn denken en sociale contacten en status heel erg belangrijk vinden (misschien wel het belangrijkste).
Als je alle lichamelijke ontwikkelingen bij elkaar optelt, gebeurt er veel in het lijf en hoofd van je beginnende puber. Daarom is het fijn dat je als ouder al snel kunt herkennen wat er aan de hand is. Wat is het eerste signaal dat de puberteit haar intrede doet en je voorgoed vaarwel kunt zeggen tegen de kindertijd? Ouders met pubers zullen het wel herkennen: van de een op de andere dag is je kind anders dan normaal. Van een meisje dat stiekem nog dol was op prinsessen naar een diva die in één keer niets meer wilt om vervolgens een half uur later weer te bedaren en meegaand is. En het enige dat jij denkt is: ‘Wat gebeurde daar nou net?’ Dat was dus het begin van de puberteit. Het hoeft trouwens echt niet zo te zijn dat jouw kind een verschrikkelijke puber wordt, er zijn ook veel kinderen die amper veranderen qua gedrag.
Femke: ‘Meestal begint het met stemmingswisselingen, dan bokkig gedrag, tegengesproken worden, slaande deuren. Vaak ook ineens behoefte aan privacy. Later zal je merken dat je kind veel meer behoefte heeft aan slaap (het slaapritme verschuift door de puberteit). Daarnaast zijn de meningen van vrienden bizar belangrijk en zal je merken dat je kind steeds meer met de telefoon bezig is.’
In dit artikel lees je meer over het wel of niet meekijken op die telefoon...
Dit komt door de lichamelijke veranderingen, het opspelen van de hormonen en de veranderingen in de hersenen. Maar dat zijn niet de enige factoren die een grote rol spelen. Vergeet namelijk niet dat de omgeving van je kind ook een grote impact kan hebben op het gedrag. Denk aan foute vrienden, maar ook de manier waarop je kind in het leven staat. Femke: ‘We verwachten bepaald gedrag van onze pubers, anticiperen erop en op die manier werken we het ook in de hand. Kinderen krijgen bijvoorbeeld steeds minder verantwoordelijkheid thuis en daardoor ook meer de ruimte om pubergedrag te vertonen. Als je kind bijvoorbeeld de kost moest verdienen voor tien hongerige broertjes en zusjes was het een heel ander verhaal geweest.’
Wanneer de puberteit begint is een belangrijke vraag, maar dan wil je als ouder ook graag weten hoe je met een opstandig pubers om moet gaan, want het is soms echt niet makkelijk. Als ouder zit je constant in een tweestrijd. Je wilt het onbehoorlijke gedrag van je puber afkeuren maar je hebt ook geen zin in constant ruzie in huis. Femke: ‘Algemene tip: maak je geen zorgen, uiteindelijk belandt maar een heeeeeeel klein gedeelte in de goot. En van die echt rottige gevallen is het eigenlijk nooit de schuld van de ouders. Dus chill! Komt goed, gaat voorbij, lach om de humor en hou vooral ook je eigen leven leuk. Je hebt een prachtig kind!’
Dan nog een paar andere tips:
Kijktip
De NPO heeft een hele leuke en leerzame serie over pubers: Oogappels. Voor ouders met pubers een feest van herkenning en daarnaast laat de serie heel goed zien welke problemen er op je pad kunnen komen als je pubers in huis hebt. Denk aan sexting, drugs, verliefd worden, te veel met de telefoon bezig zijn, in één keer ‘anders’ gaan kleden en ruzies in huis.
Dit artikel is geschreven in samenwerking met Femke Wester, pubercoach en oprichtster Sterk naar school.
