20 april 2008 door Ietje Heybroek

Standaard-problemen voor stiefkinderen

Als het in een samengesteld gezin niet lekker loopt, dan kunnen er verschillende dingen aan de hand zijn. De ouders (stief of biologisch) kunnen zich ongelukkig voelen, maar ook de kinderen. Wat de kinderen betreft is het goed om te weten welke standaard-problemen er kunnen optreden, en wat je eraan kunt doen.

Hieronder zal ik vertellen wat er zoal in het hoofd van stiefkinderen kan omgaan, en wat je kunt doen om hen te helpen. Voor het gemak heb ik het steeds over één kind, maar er kunnen er natuurlijk ook meer zijn.

• Geen invloed hebben op de partnerkeuze van de ouders
  
  Meestal wordt het kind voor een voldongen feit gesteld, en heeft het geen inspraak in het samengaan van de ouder en de stiefouder. Het is ook vaak van de ene dag op de andere dat het kind daarmee geconfronteerd wordt en dat kan behoorlijk lastig zijn. Het is dus belangrijk om je kind goed hierin te begeleiden.

Tip: vertel je kind over je nieuwe liefde en wat dat kan betekenen in de toekomst. Bedenk daarbij dat het kiezen van een partner iets is van de ouders zelf, ook al is dat moeilijk te aanvaarden voor de kinderen. Dat moet je als ouders goed duidelijk maken.

• Moeite hebben met verhuizen
  
  Een nieuwe liefde kan betekenen dat er verhuisd moet worden, met alle gevolgen van dien. Het kind moet dan naar een andere school, komt in een andere omgeving, vriendjes en vriendinnetjes blijven achter in de oude omgeving, en het contact met de familie kan moeilijker worden. Voor kinderen die al een scheiding of een sterfgeval hebben meegemaakt, wat heel ingrijpend voor hen was, kan zo'n verhuizing een tweede schok zijn, die heel onveilig aanvoelt. Alles wordt nieuw en dat kan behoorlijk veel angst geven.

Grofweg zijn er twee soorten problemen die kunnen optreden, afhankelijk van de leeftijd van het kind:

- voor kleine kinderen is het vooral het gevoel van onveiligheid die een verhuizing teweeg kan brengen;

- voor pubers is het vooral het wegvallen van hun sociale netwerk dat weerstand tegen verhuizen kan oproepen.

Opvoeding en gedrag

Hét gesprek voeren met je tiener over alcohol

Tip: bereid je kind voor op een eventuele verhuizing, bijvoorbeeld door te laten zien waar jullie gaan wonen. Laat de nieuwe school zien, en zo mogelijk de kamer die je kind krijgt. En als je eenmaal verhuisd bent: zorg voor rust en regelmaat. Hoe voorspelbaarder de dag verloopt, hoe meer grip je kind op de nieuwe situatie krijgt, wat de gevoelens van onveiligheid vermindert.

• Een nieuwe bemoeial
  
  Er komt een nieuwe partner op het toneel, die het kind nauwelijks kent, en die zich met het kind gaat bemoeien. Misschien niet meteen (omdat de meeste stiefouders eerst de kat uit de boom kijken) maar op den duur toch wel. In ieder geval is diegene 'aanwezig'. Hij of zij zit aan dezelfde tafel, loopt door hetzelfde huis, enzovoorts. Dat is behoorlijk confronterend.

De nieuwe volwassene introduceert ook zijn of haar eigen manier van doen. Hij of zij kan veel strenger zijn, of juist veel makkelijker, en heel andere dingen belangrijk vinden dan het kind tot nu toe gewend was.

Tip: neem de tijd om je kind aan de stiefouder te laten wennen.

• Moeite hebben met aanpassen
  
  Alle betrokkenen moeten zich aanpassen aan elkaar en aan de nieuwe situatie. Dat is moeilijk, voor iedereen. Vooral jonge kinderen kunnen het er moeilijk mee hebben, omdat die sowieso moeite hebben met veranderingen. Zéker na een scheiding of een sterfgeval.

Waaraan kun je zien dat kinderen het moeilijk hebben? Sommige kinderen kunnen heel stil worden en teruggetrokken gedrag gaan vertonen. We noemen dat 'internaliserend' gedrag. Je ziet het vooral bij meisjes. Het omgekeerde kan ook gebeuren, namelijk dat kinderen heel opstandig en agressief kunnen worden. Dan is er sprake van 'externaliserend' gedrag. Je ziet dat vooral bij jongetjes.

Tip: houd elke week een gezinsbijeenkomst waarin je met elkaar praat over leuke en mindere leuk dingen, die spelen in het stiefgezin.

• Jaloerse gevoelens hebben
  
  Kinderen kunnen jaloers worden op de stiefouder. Ze kunnen heel bang zijn dat hun eigen ouder geen aandacht meer voor ze heeft, nu hij of zij verliefd is. Als het meezit, kan een kind eerlijk zeggen dat het jaloers is, maar vaak komt die zorg er toch op een heel andere manier uit.

Tip: respecteer jaloerse gevoelens en zeg dat ze heel logisch en begrijpelijk zijn. Maar probeer er ook iets aan te doen. Bijvoorbeeld door samen met je kind dingen te ondernemen, en door duidelijk te maken dat je kind nog steeds heel belangrijk voor je is.

• Moeite hebben de feiten onder ogen te zien
  
  Een nieuwe relatie vormt de definitieve bevestiging van het feit dat de oorspronkelijke relatie niet meer hersteld zal worden. Daarmee gaat de diep-gekoesterde wens van de meeste kinderen dat het tóch nog goed zou kunnen komen, definitief in rook op. Dat is heel pijnlijk voor ze.

Tip: bespreek met je kind dat papa en mama niet meer bij elkaar komen.

• Loyaliteitsproblemen
  
  Kinderen houden altijd van hun beide ouders (vooropgesteld dat beide ouders nog leven). Je brengt je kind dus zeer in de problemen als je kwaad spreekt van de andere ouder, of als je je kind gaat uithoren over de andere ouder.

Tip: spreek geen kwaad over de andere ouder, en ga je kind niet uithoren. Respecteer het als je kind niets wil vertellen.

• Angst voor wéér een scheiding
  
  Als de nieuwe relatie tot stand gekomen is na een scheiding, kunnen kinderen bang worden dat ook die nieuwe relatie stuk gaat.

Tip: als je merkt dat je kind met angst leeft, maak het bespreekbaar en ga het gesprek erover niet uit de weg.

• Appèl op flexibiliteit
  
  Leven in een samengesteld gezin doet een behoorlijk beroep op de flexibiliteit van alle betrokkenen. Iedereen moet inschikken en rekening met elkaar houden. Dat is lastig voor allen, maar vooral voor de kinderen.

Tip: geef je kind regelmatig een compliment als hij of zij heeft laten zien dat het goed rekening heeft gehouden met de nieuwe leden van het stiefgezin.

• Moeite hebben met een nieuw huwelijk
  
  Kinderen kunnen een voorgenomen huwelijk met de stiefouder geweldig vinden, omdat ze hun eigen ouder liefde en geluk gunnen, maar ze kunnen er ook grote moeite mee hebben. Bijvoorbeeld omdat het definitief bevestigt dat hun eigen ouders niet meer bij elkaar zullen komen, of omdat ze de stiefouder gewoon niet aardig vinden.

Tip: bereid een bruiloft samen met je kind voor en geef het een rol in het geheel, bijvoorbeeld door de ringen te laten dragen.

• Parentificatie
  
  Er is sprake van 'parentificatie' wanneer een kind verzorgende taken gaat uitoefenen ten opzichte van zijn eigen (alleenstaande) ouder, die nog jong en niet hulpbehoevend is. Het kind is dan geen kind meer, maar neemt verantwoordelijkheden op zich die niet passen bij de leeftijd.

Parentificatie kan een gezonde ontwikkeling in de weg staan, en kan tot problemen op latere leeftijd leiden. Bijvoorbeeld doordat een jongen later zijn eigen vriendinnetje gaat 'verzorgen', wat hem niet altijd in dank zal worden afgenomen. Maar ook wanneer er een stiefouder in het spel komt, kunnen er problemen ontstaan, omdat dan de partner-rol van het kind raakt uitgespeeld. Ook kan het zijn dat het kind zich onvoldoende beloond en begrepen voelt voor zijn of haar inspanningen, wat tot eindeloos gemok kan leiden.

Tip: waak ervoor dat uw kind geen taken en verantwoordelijkheden neemt (of krijgt) die niet bij de leeftijd passen, en als het toch zover komt, laat dan goed blijken dat u het gezien en gewaardeerd heeft. Bijvoorbeeld met een lief cadeautje (desnoods jaren later).

• Rouwen
  
  Het is belangrijk dat kinderen kunnen rouwen om datgene wat ze niet meer hebben. Daarom is het belangrijk om een afscheidsritueel te houden waarin afscheid wordt genomen van het oude vertrouwde leven. Op die manier kan er een nieuw begin gemaakt worden. Het kan zijn dat kinderen nog niet kunnen rouwen omdat de pijn te groot is. Vaak gebeurt het ook jaren later.

Tip: vraag regelmatig aan je kind hoe het gaat, en besteed voldoende aandacht aan hem of haar.

• Eenzaamheid en onbegrip
  
  Kinderen kunnen zich eenzaam en onbegrepen voelen in de nieuwe situatie. De eigen ouder is verliefd en heeft geen oog meer voor de behoeften van zijn of haar kinderen. Het enige wat ze dan kunnen doen, is vragen om aandacht (waar ze ook recht op hebben).

Niet alle ouders realiseren zich voldoende dat dit soort gevoelens kunnen spelen bij hun kinderen. En vaak hebben de kinderen het zélf ook niet eens goed door. Daarom is het belangrijk om te blijven praten, en voldoende betrokken te blijven.

Tip: houd je kind goed in de gaten en vraag regelmatig hoe het ermee gaat.

• Verdeelde gevoelens onder broers en zussen
  
  Kinderen kunnen verschillend reageren op een nieuwe relatie van hun ouders. Het ene kind zal blij met de nieuw partner, terwijl het andere kind daar moeite mee heeft. Zelfs tussen broers en zussen kan er verschillend over worden gedacht. Dat kan ook spanningen onderling geven.

Tip: stimuleer je kinderen om dingen samen te doen en elkaar te steunen, ook al zijn ze het niet altijd met elkaar eens.

• Problemen met opa's en oma's
  
  Veel opa's en oma's hebben moeite met de scheiding van hun kinderen. En als er een nieuwe partner komt, kunnen ze daar zeer afwijzend tegenover staan. Met als gevolg dat de nieuwe partner en zijn of haar kinderen niet worden uitgenodigd op familie-uitjes, niet met hun foto's op de schoorsteenmantel staan, etc.

Tip: bent u de biologische ouder, en ziet u dat uw eigen ouders onvoldoende aandacht besteden aan uw nieuwe partner en zijn of haar kinderen, maak ze dan attent hierop. Geef foto's van 'het nieuwe gezin' die ze kunnen ophangen of neerzetten. (Ook uw nieuwe partner zal dit waarderen.)

• Problemen met de erfenis
  
  In het nieuwe erfrecht kunt u aan eventuele stiefkinderen dezelfde rechten geven als aan uw eigen kinderen (via de zogenaamde Assepoester-clausule in een testament), zonder dat de eigen kinderen daar bezwaar tegen kunnen maken. Vanzelfsprekend geldt dit alleen wanneer hun eigen vader of moeder hertrouwd is met de nieuwe partner, of daar een geregistreerd partnerschap mee is aangegaan.

De consequentie van het feit dat stiefkinderen op één lijn gesteld kunnen worden met eigen kinderen, is dat het erfdeel van de eigen kinderen kleiner wordt. Voorheen konden de eigen kinderen daar bezwaar tegen maken maar nu niet meer.

Tip: ga naar de notaris en laat een testament maken. Dat kan veel leed voorkomen.