14 oktober 2005 door Niels van de Griend
Stiefouders hebben vooral plichten en nauwelijks rechten. Notaris Niels vertelt.
Ouders Online krijgt regelmatig vragen van stiefouders. Vaak gaan die vragen over de sociaal-emotionele kant van de zaak ("Hoe krijg ik een betere band met mijn stiefkinderen?", etc.) maar er zijn ook vragen die meer juridisch van aard zijn. Bijvoorbeeld: wie heeft er nu eigenlijk zeggenschap over de kinderen: de biologische ouder of de stiefouder? (Antwoord: bijna altijd de biologische ouder.)
Kortom: wat zijn nu eigenlijk de rechten en plichten van stiefouders in het familierecht? (Antwoord: stiefouders hebben vooral plichten en nauwelijks rechten.)
Het kernbegrip in elke ouder/kind-relatie is de familierechtelijke betrekking. Door deze familierechtelijke betrekking ontstaan er allerlei rechten en plichten over en weer.
Hoofdregel is dat tussen een kind, zijn ouders en hun bloedverwanten familierechtelijke betrekkingen zijn.
Bij het kind en zijn moeder is het vrij eenvoudig. De moeder is immers altijd de moeder, omdat zij het kind gebaard heeft. Ten aanzien van de vader is het wat lastiger, tenzij de vader is getrouwd met de moeder. Is dat niet het geval, dan ontstaat er slechts vaderschap door:
Er kán een familierechtelijke band tot stand komen door stiefouder-adoptie. Maar dan moet de familierechtelijke band met de andere ouder (de ex) wel doorbroken worden. Dat zullen maar weinig ouders accepteren. Vandaar dat stiefouder-adoptie maar weinig voorkomt.
Blijft er dan nog wat over voor de stiefouder? Zeker. Eerst behandel ik de plichten en daarna de rechten.
Laten we beginnen met de verplichtingen. Gedurende het huwelijk (of het geregistreerd partnerschap) is de stiefouder verplicht om te voorzien in het levensonderhoud van het stiefkind.
In beginsel geldt dit alleen voor minderjarige kinderen (dus tot hun 18e verjaardag). Als ze meerderjarig worden, is de stiefouder verplicht te voorzien in de kosten van levensonderhoud en studie tot het kind 21 wordt.
Stiefouders zijn verplicht naar draagkracht te voorzien in de kosten van verzorging en opvoeding van hun minderjarige stiefkinderen. Geeft de stiefouder niet thuis, dan kan via de rechter het bedrag bepaald worden dat de stiefouder moet voldoen.
Hebben stiefouders ook nog rechten? Ja, maar die zijn niet echt aansprekend. Net zoals kinderen recht hebben op levensonderhoud door de (stief)ouder, zo heeft een (stief)ouder deze rechten ook ten opzichte van het kind. Eerlijk gezegd heb ik geen idee of er van die stiefouderlijke rechten veel gebruik wordt gemaakt; ik ken geen getallen daaromtrent. Maar ik heb zo het vermoeden dat er maar weinig beroep op wordt gedaan.
Verder zijn er niet echt veel rechten. Maar wel mogelijkheden, vooral op het gebied van het erfrecht.
Het meest in het oog springend is de mogelijkheid om – via een testament – je stiefkinderen hetzelfde te behandelen als je eigen kinderen. Vóór 1 januari 2003, toen het nieuwe erfrecht in werking trad, kon dat ook al, maar voor die datum zat de legitieme portie van de eigen kinderen nog in de weg. Nu niet meer.
Naar het huidige erfrecht kan (als er een testament is gemaakt waarin stiefkinderen gelijk worden gesteld met de eigen kinderen) de legitieme aanspraak geen wig meer drijven tussen de eigen kinderen en de stiefkinderen. Net zoals je eigen kinderen kun je je stiefkinderen als het ware meenemen in het langstlevende testament. De langstlevende ouder wordt enig eigenaar en de eigen kinderen en stiefkinderen krijgen allemaal een beperkt opeisbare vordering op de langstlevende. Een hele sprong vooruit, lijkt me.
Als dat nodig en gewenst is, kan er nog heel wat genuanceerd worden in de hoogte van de erfdelen en andere bepalingen omtrent de vorderingen. Maatwerk dus!
Maar er is nog meer. Indien namelijk voor de successiebelasting stiefkinderen niet gelijk gesteld zouden worden met eigen kinderen, dan zou er alsnog een grote ongelijkheid ontstaan. Het verschil in tarief kan enorme verschillen in de netto-verkrijging met zich meebrengen. Maar dat probleem is opgelost in de huidige Successiewet: stiefkinderen worden gelijkgesteld met eigen kinderen!
Er zit wel een voorwaarde aan: als het huwelijk tussen de ouder en de stiefouder geëindigd is, gaat de gelijkstelling alleen op als het huwelijk door overlijden geëindigd is.
Voor de erfrechtelijke gelijkstelling van eigen kinderen en stiefkinderen is, zoals aangegeven, een testament vereist. Ik hoef u natuurlijk niet uit te leggen bij wie u voor informatie over zo'n testament kunt aankloppen...
