27 maart 2017 door Aleid Truijens
Eén op de vijf pubers leest slecht, zo blijkt uit recent onderzoek. Aleid Truijens bespreekt het onderzoek. "Je gaat pas beter lezen als je veel leest, zo simpel is het."
Groot alarm! Bijna een op de vijf pubers zou slecht lezen. Niet goed genoeg om simpele instructies, handleidingen, overheidsvoorlichting en kranten te begrijpen. Bijna 18% van de 12- tot 18-jarigen is, volgens een onderzoek in opdracht van de Stichting Lezen en Schrijven, 'laaggeletterd'. Dat is een schrikbarend aantal jongeren dat goed beschouwd eigenlijk niet kan 'meedoen' in onze samenleving. En dat percentage zou de laatste tijd stijgen.
Stel het je eens voor. Je begrijpt de brief van de huisbaas, van de belastinginspecteur of de deurwaarder niet. Het antwoord op je sollicitatie, de mailtjes van de baas op je werk of van je stage staan vol geheimtaal. Het nieuws in de krant, op tv, je telefoon, de sociale media, je kunt het nauwelijks volgen. Het leven voltrekt zich grotendeels buiten je blikveld. Daar moet je je toch tweederangs van gaan voelen en doodongelukkig van worden. Of, op den duur, argwanend, goedgelovig, wrokkig en agressief. Je hoort er niet bij.
Daags na het schokkende bericht klonken al sussende geluiden. Onder andere in de Volkskrant-rubriek 'Klopt dit wel?'. De fact-checker van dienst keek naar de cijfers waarop de onderzoekers zich baseerden, die van het laatste internationale PISA-onderzoek leesvaardigheid in 2015, en constateerde dat er van een toename geen sprake was. Weliswaar nam het percentage laaggeletterde 15-jarigen tussen 2012 en 2015 van 13,8 naar 17,9% toe, maar die 4 procentpunt mag niet significant worden geacht. Bovendien daalde de leesvaardigheid in alle landen.
Toch ben ik, nu ik zelf het onderzoek Preventie door interventie heb gelezen én de PISA-cijfers nog eens heb bekeken, niet gerustgesteld. Het gaat écht beroerd met de leesvaardigheid van Nederlandse jongeren.
Om te beginnen met PISA: de toename in de laatste drie jaar mag dan slechts 4% zijn, ze is al eerder ingezet. Sinds 2003 steeg het percentage laaggeletterdheid met 6,4 procentpunt. Gemiddeld dalen we gestaag op de PISA-ladder. 'Sinds 2003 zijn de prestaties van Nederlandse 15-jarigen met 10 scorepunten gedaald tegenover 1 punt in de OESO-landen', concludeert het Cito, en 'het niveau van leesvaardigheid daalt in Nederland sneller dan het gemiddelde in de OESO'.
De leesvaardigheid van havo- en vwo-leerlingen is stabiel, maar die van 15-jarigen in het vmbo daalde sinds 2006 scherp, met 18 tot 27 scorepunten. Dat vind ik wél zorgelijk.
Nederland staat nu met leesvaardigheid op de 15de plaats van 71 landen, met een iets bovengemiddelde score. In de EU is Nederland 7de, maar in 2003 en 2006 stonden we nog 4de. We lopen flink achter bij landen als Japan, Estland, Ierland, Finland en Canada. Waarom eigenlijk? Wat doen zij wat wij nalaten?
De onderzoekers keken niet alleen naar PISA, maar ook naar de normen die het Nederlandse onderwijs zelf stelt aan taalniveaus. Bij de laatste periodieke peiling bleek 39% van de kinderen in groep 8 geen tekst te kunnen samenvatten, en had 19% van hen een te lage woordenschat.
Zo'n 10% van de kinderen is aan het eind van de basisschool laaggeletterd. Op het mbo-niveau 2 is een op de drie leerlingen laaggeletterd. Gelukkig zijn op het mbo sinds kort de centrale eindexamens Nederlands weer ingevoerd, maar heel veel leerlingen zakken daarvoor.
Al met al is er geen enkele reden voor een vreugdedans. Het alarm van de Stichting Lezen en Schrijven is terecht. Het schiet niet op. Al dat ijverige meten en weten, al die aanbevelingen van commissies, deskundige stichtingen die onvermoeibaar het lezen bevorderen - het percentage goede lezers zou, in een hoog ontwikkelde samenleving als de onze, nu toch eindelijk eens omhóóg moeten gaan?
Je gaat pas beter lezen als je veel leest, zo simpel is het. Thuis zullen kinderen niet vanzelf meer gaan lezen. Dus moet het op school gebeuren. Anderhalf uur per dag lezen op de basisschool, zeggen de deskundigen. Weinig scholen halen dat. Ook in het vmbo en het mbo moet het aantal uren Nederlands omhoog.
Dat is niet alleen omdat de arbeidsmarkt taalvaardigheid eist. Niemand heeft genoeg aan banketbakkers-, kappers- of loodgieters-Nederlands. Om iets te begrijpen van de wereld, de politiek, een andere cultuur, een andere mening, een ander mens, om enige greep te krijgen op het voortdenderende bestaan, is een behoorlijk taalniveau noodzakelijk. Jongeren dat onthouden is wreed en gevaarlijk.
Preventie door interventie, 'Literatuurstudie naar lees- en schrijfachterstanden bij kinderen en jongeren', ECBO 2017 (in opdracht van de Stichting Lezen & schrijven)
