11 maart 2022 door Kathelijne Schelfhout en Dr. W.A.F. Balemans
Wanneer is hoesten astma, hoe weet je of het te maken heeft met een allergie? En kan het ook een gewone verkoudheid zijn? Wat kun je ertegen doen? Hoe ga je om met schuldgevoelens? Veel vragen, maar ook veel antwoorden. Plus handige tips en trucs.
Een baby die na iedere voeding hijgt alsof hij de marathon gelopen heeft, dat is niet normaal. Een dreumes met een eeuwige snottebel, een peuter die altijd 'vol' zit, of nachtelijk hoesten alsof je in een zeehonden-crèche verblijft, daar maak je je als ouder terecht zorgen over. Om maar te zwijgen over de aanvallen van je kind waarbij het zo benauwd wordt, dat je er zelf akelig van wordt.
Wanneer bij een van de ouders allergie of astma voorkomt, is de link snel gelegd: je kind heeft mogelijk de verkeerde genen meegekregen. De behandelend arts zal dan heel vlot de gebruikelijke astma-medicijnen voorschrijven.
Toch blijft het bij jonge kinderen (jonger dan 4 jaar) vaak lastig om de diagnose 'astma' te stellen. De ene verkoudheid volgt de andere op en ze zijn vaak ziek, terwijl ze aan hun weerstand bouwen. Bovendien zijn de klachten, én de reactie op medicijnen, bij kinderen op die leeftijd anders dan bij schoolgaande kinderen. Ongeveer 1 op de 3 kinderen die als baby of dreumes astma-achtige klachten had, heeft ook echt astma op de basisschool-leeftijd.
In geval van twijfel zal een arts het kind behandelen alsof het astma is. Voor het effect van de behandeling is de diagnose echter wel van belang. Veel medicijnen die voor het klassieke allergisch astma op de basisschoolleeftijd heel effectief zijn, werken voor bij baby's en peuters vaak veel minder goed.
Astma is eigenlijk weinig meer dan: 'heel gevoelige luchtwegen', die reageren op allerlei ingeademde prikkels van buiten. Bekende aspecifieke prikkels zijn:
Aspecifieke prikkels zijn prikkels waar iedereen wel enigszins gevoelig voor is, maar waar astma-patiënten overmatig gevoelig voor zijn. Bij allergisch astma spelen meestal ook specifieke (allergene) prikkels een rol, zoals huisstofmijt en pollen (stuifmeelkorrels). Daarover straks meer.
De luchtwegen van iemand met astma reageren op al dit soort prikkels met een zwelling van het slijmvlies, toename van slijmvorming, en het samentrekken van de spiertjes in de luchtwegwand.
Bij kleine kinderen geeft dit al snel benauwdheidsklachten. De meeste kinderen zullen gaan hoesten, hebben een hoorbare rochelende ademhaling en krijgen het typische 'piepen' bij de uitademing. Juist dat piepen is vrij typisch voor astma.
Hoe jonger het kind, hoe gevoeliger het is voor de genoemde invloeden. De luchtwegen zijn immers nog smal, zodat de lucht er sneller niet goed meer doorheen kan.
Bovendien maken kleintjes nog relatief veel virusinfecties door. Verkoudheidsvirussen zijn naast de bovengenoemde prikkels de belangrijkste uitlokkende factor voor toename van de klachten. Denk hierbij ook aan het beruchte RS-virus.
Irritatie van de luchtwegen kan ook ontstaan door een allergie. Een allergie is een 'foute' afweerreactie van het lichaam. Het lichaam denkt dat er een kwalijke indringer is en reageert daarop met een ontstekingsachtige reactie, terwijl het in werkelijkheid om iets onschuldigs gaat.
Bekende allergenen zijn:
Meestal volgt er op dit soort allergenen een vrij acute reactie. Ouders vertellen dan bijvoorbeeld: "Mijn kind kreeg een loopneus en rode ogen en een benauwd kriebelhoestje, direct nadat ze de cavia bij de buren had geaaid". Of: "Op een feestje at hij taart met amandeltjes en kreeg hij acuut dikke lippen en benauwdheid met een piepende ademhaling". Of: "Na het stoppen van de borstvoeding kreeg hij zijn eerste fles met poedermelk, en binnen een half uur kreeg hij jeukende uitslag in zijn gezicht".
De acute reacties in de bovenstaande voorbeelden zijn typische, goed herkenbare allergische (voedsel)reacties, die vrijwel altijd herleidbaar zijn in het bloed (met de zogenaamde Rast test) of met een huidpriktest.
Lastiger is het als het om meer chronische klachten gaat. Bijvoorbeeld: "Mijn kind heeft altijd een verkouden kriebelneus". De vraag is dan of dat door verkoudheidsvirussen komt, of bijvoorbeeld door huisstofmijt. Of: "Mijn baby is erg onrustig, huilt veel, en spuugt telkens na de fles". Is dit een huilbaby die makkelijk spuugt, of is hier misschien sprake van een koemelkeiwit-allergie?
Verder is het zo dat een bloedtest of een huidpriktest wel iets zegt over sensibilisatie (overgevoeligheid), maar niet over allergie. Het kan bijvoorbeeld zijn dat een kind gesensibiliseerd is voor koemelk, maar het gewoon kan drinken en niet allergisch reageert. Het omgekeerde kan ook. Een kind kan soms heel duidelijk acuut reageren en toch een negatieve Rast test hebben.
Sommige ouders raken daardoor in verwarring, en gaan dan dingen denken als "Zag ik spoken?" Of: "Het is dus aanstellerij". Het kan daarom verstandig zijn om naar een kinderarts te gaan die gespecialiseerd is in allergie, als je er met de huisarts of de CB-arts niet uitkomt.
Een combinatie van astmaklachten en allergie komt geregeld voor. Omgekeerd heeft ieder kind met een allergie meer kans om ooit astma te ontwikkelen. Bovendien heeft zo'n kind meer kans op een allergische neus (hooikoorts) en eczeem.
De combinatie astma, allergie en eczeem wordt het 'atopisch syndroom' genoemd.
Natuurlijk is het advies van iedere arts: vermijd prikkels. Wanneer er bijvoorbeeld sprake is van allergie voor huisstofmijt, moet je je huis saneren. Daarbij kan een longverpleegkundige helpen; die heeft tientallen tips voor een prikkelvrij leefklimaat.
Als je maatregelen gaat nemen, dan kan dat stap voor stap. Je hoeft niet meteen álles te doen. Het vermijden van aspecifieke prikkels zoals sigarettenrook is bijvoorbeeld zinvol voor álle kinderen met dit soort klachten. Daar kun je dus mee beginnen. Maar saneren voor stof is alleen zinvol bij allergie.
Wat kun je doen:
Thuis lukt het misschien nog wel om met veel geld en aandacht je huis zo prikkelvrij mogelijk te maken, maar buitenshuis lukt dat nauwelijks. Zo zitten stuifmeel en pollen in het voorjaar gewoon in de lucht; die kun je dan echt niet vermijden.
Met – bijvoorbeeld – een kattenallergie lijkt het wat makkelijker: je komt gewoon nergens meer waar een kat is. Maar wat als oma een kat heeft? Moet oma dan haar troeteldiertje wegdoen? Of moet je je kind bij oma weghouden? Natuurlijk hangt dat van de klachten af. Het is te hopen dat de gevolgen van het bezoekje aan oma te verhelpen zijn met een medicijn, en dat het bezoekje niet eindigt in het ziekenhuis.
En laat je je kind nou wel of niet naar het kinderdagverblijf of de peuterspeelzaal gaan? Daar wemelt het immers van de virussen. Hetzelfde geldt voor een bezoekje aan de kinderboerderij of het zwembad. Je moet zelf afwegen of dat verstandig is.
Zie ook:
Voor ouders is het elke dag opnieuw wikken en wegen. Met het zure gevolg dat ze zich schuldig voelen als het toch nog misgaat. Schuldig, omdat je ziet dat je kind er de gevolgen van moet ondergaan.
Schuldgevoel is heel onhandig; het maakt het voor ouders nog moeilijker dan het al is. Als ouder ben je nu eenmaal niet helderziend en je kunt je kind ook niet altijd beschermen tegen alle mogelijke prikkels.
Geen enkele arts zal dan ook het leven als een kasplantje aanbevelen, terwijl je wél vaak te horen krijgt: "Dat had je nou niet moeten doen". Vooral van schoonmoeders en buurvrouwen, maar ook van artsen.
Het is de kunst om al het commentaar van je omgeving zo min mogelijk (of helemaal niet) persoonlijk op te vatten. Bedenk dat je kind een lastige kwaal heeft waar jullie als ouders zo goed mogelijk naar handelen.
Behalve een zo prikkelvrij mogelijk leven zijn ook de ouderwetse drie R-en belangrijk: rust, reinheid en regelmaat. Een kind met luchtwegproblemen gedijt daar inderdaad het beste op. Dus altijd op tijd naar bed, gezond eten, enzovoorts.
Ter bestrijding van de klachten worden twee soorten medicijnen gebruikt. Ten eerste: ontstekingsremmers, die bescherming bieden tegen prikkels. Ze werken heel goed bij allergisch astma maar helaas veel minder bij piepende peuters zonder allergie (dus als de astmaklachten meer virus-gerelateerd dan allergie-gerelateerd zijn).
Ontstekingsremmers:
Ten tweede: luchtwegverwijders om klachten direct op te heffen. Veel kinderen met piepklachten hebben baat bij deze middelen. Ze zorgen ervoor dat de verkrampte spiertjes rond de luchtwegen wat ontspannen. Helaas doen ze niets aan de zwelling en slijmvorming in de luchtwegen.
Luchtwegverwijders:
De bovengenoemde luchtwegverwijders werken ongeveer 6 uur. Er bestaan ook langer werkende middelen maar bij kinderen onder de 6 jaar worden deze liever niet gegeven:
Tenslotte bestaan er ook ontstekingsremmers en luchtwegverwijders in één:
Om deze medicijnen in de longen te krijgen (te inhaleren dus), bestaan er talloze apparaatjes (verstuiver, dosis aerosol, voorzetkamer, turbuhaler, vernevelaar, etc.), aangepast voor iedere leeftijd. Zo kunnen ook heel jonge baby's de medicijnen innemen. Uitleg en instructie (met echt voordoen) is van essentieel belang om echt goed te inhaleren en de medicijnen ook echt in de luchtwegen te krijgen. Apotheken, praktijkondersteuners van huisartsen, en longverpleegkundigen kunnen deze instructie geven.
Naast de bovengenoemde medicatie bestaat er nog een heel scala aan hoestmiddeltjes, maar van de meeste daarvan is het effect nooit aangetoond. Gebruik ze in ieder geval nooit op eigen houtje bij heel jonge kinderen.
Praktische tips:
Er bestaan ook andere ziektes dan astma, die (erg) hoesten veroorzaken. Bijvoorbeeld kinkhoest. Kenmerkend zijn de weken tot maandenlange hoestbuien die zelfs tot overgeven kunnen leiden.
Aan kinkhoest is weinig te doen. Als de diagnose vroeg wordt gesteld, wordt meestal een antibioticum gegeven (Macrolide) om besmetting van anderen tegen te gaan, maar verder is het een kwestie van uitzieken. Kinkhoest veroorzaakt geen astma.
Ook pseudo-kroep uit zich in benauwdheidsaanvallen (meestal in de herfst en aan het eind van de winter). Het is een virusinfectie die zwelling en ontsteking geeft, net onder de stembanden. Het kind heeft een typische hese zeehondenhoest, die vrij heftig kan verlopen gedurende een aantal uren. Verder is er een kenmerkende hoorbare inademing, de zogenaamde stridor (terwijl bij astma juist de uitademing belemmerd is).
Geen paniek, luidt het advies. Dat is heel belangrijk, want door opwinding wordt het allemaal veel erger. Maar daarmee is je kindje nog niet beter. Stomen in de badkamer blijkt helaas geen invloed te hebben op het beloop. Bij de huisarts of eerste hulp kan een effectief medicijn worden gegeven met vernevelen of in de vorm van een drankje. Dit medicijn heeft invloed op de zwelling en werkt meestal binnen een uur.
Helaas is er maar weinig bekend over pseudo-kroep. Soms hoor je of lees je dat de problemen na het 5e levensjaar voorbij zullen zijn. Arme ouders die nog worstelen met de pseudo-kroep aanvallen bij hun kind van 7 jaar of nog ouder! Dat kan namelijk gebeuren.
Een verband met astma wordt niet gelegd, maar ook kinderen met astma kunnen pseudo-kroep krijgen. Medicijnen ter voorkoming van aanvallen worden niet voorgeschreven.
Voor ouders betekent het hebben van een kind met gevoelige luchtwegen een grote zorg, of de klachten nu wel of niet ernstig zijn. Met sommige kinderen is het altijd tobben, met andere van tijd tot tijd.
Zorg daarom in ieder geval dat je als ouder zoveel mogelijk ontspannen kunt blijven over de situatie en het ongemak voor je kind. Verwen jezelf tussendoor met leuke en lekkere dingen, slaap voldoende, en neem af en toe pauze van je zorgtaken. Dat zal lang niet altijd te realiseren zijn, maar bedenk dat alleen wanneer je goed voor jezelf zorgt, de zorg voor een vaak ziek kind niet ten koste van jezelf zal gaan.
Kinderartsen constateren dat het RS-virus (een soort super-verkoudheid) bij zuigelingen steeds vaker voorkomt. Wanneer een zuigeling hoest als een oude man, is dat altijd een reden om een dokter te bezoeken.
Omdat er voor het RS-virus geen medicijn bestaat, is het belangrijk om infectie te voorkomen. Vooral bij baby's, omdat het virus voor zuigelingen levensbedreigend is.
Borstvoeding geeft géén bescherming tegen het RS-virus. In het algemeen is het dus aan te raden om een baby, vooral in de wintermaanden, uit de buurt te houden van mensen die verkouden zijn.
