23 april 2018 door Justine Pardoen
De extreme aandacht voor 'Münchhausen by proxy' veroorzaakt onnodig veel leed. Een kinderverpleegkundige doet een boekje open, en 'Veilig Thuis' komt onder vuur te liggen.
Er is de laatste tijd veel aandacht voor een zeer zeldzame aandoening, waarbij een ouder (meestal de moeder) zo in de war is, dat zij haar kind ziek maakt om zelf aandacht te krijgen. Die aandoening staat bekend als Münchhausen by proxy; de huidige jargon-benaming is PCF (Pediatric Condition Falsification). Die aandacht werd onder andere aangezwengeld door een activistisch slachtoffer. Dit kind, inmiddels volwassen, schreef een heftig boek, sprak op congressen en studiedagen, en kreeg veel media-aandacht. Gecombineerd met de al langer lopende campagne om kindermishandeling op te sporen, leidde dit ertoe dat artsen en andere zorgverleners ineens gingen speuren naar deze bijzondere vorm van kindermishandeling. Op zich prima natuurlijk: goed kijken, en kinderen redden. Maar die extreme aandacht, voor iets wat echt heel weinig voorkomt, kan ook negatieve gevolgen hebben. Desastreuze gevolgen zelfs. Vooral voor ouders die ten onrechte beschuldigd worden.
Het werkt als volgt. Je kindje groeit niet goed (in medisch jargon: failure to thrive), de behandelend arts kan geen medische oorzaak vinden, en moet dan standaard een melding doen bij 'Veilig Thuis' (voorheen het Advies- en Meldpunt Kindermishandeling, kortweg AMK). De arts vertrouwt erop dat Veilig Thuis netjes onderzoekt of er iets mis is in het gezin. Als er niets mis is, kan het 'Veilig Thuis'-dossier, waarin het vermoeden van kindermishandeling vermeld staat, gesloten worden. Zo zou het moeten gaan. Maar zo gaat het niet. Want wanneer weet je als onderzoeker genoeg, om Münchhausen by proxy te kunnen uitsluiten? Lastig. En hoe kun je als ouder bewijzen dat je geen kindermishandelaar bent? Nog lastiger. Vooral als er nog steeds geen medische diagnose is, blijft het vermoeden overeind en het dossier geopend. Eindeloos. De enige manier om zekerheid te krijgen, is het kindje langdurig van de ouders te scheiden en te kijken of het dan wel gaat groeien. Maar dat is op zich al een vorm van kindermishandeling, als het gaat om zeer jonge kinderen die nog volop in het hechtingsproces zitten.
Zo'n twee jaar geleden meldden de eerste gedupeerde ouders zich bij de Belangenvereniging met Zorgintensieve kinderen (BVZIK). Met de vraag of deze vereniging hen kon helpen. Omdat die ouders ten onrechte te maken hadden gekregen met Veilig Thuis. Bij hen was het vermoeden van kindermishandeling zonder onderzoek omgezet in een beschuldiging. Met alle ellende van dien. Veilig Thuis kon weliswaar geen bewijs leveren van kindermishandeling, maar kon het vermoeden ook niet loslaten. Deze ouders komen dus niet meer van die beschuldiging af. Het is nu al zo ver gekomen dat Veilig Thuis het vermoeden van kindermishandeling ook handhaaft als artsen wél een medische verklaring hebben gevonden. Met diagnose en behandeling en al. "Maar ja," zegt Veilig Thuis dan, "artsen kunnen zich ook vergissen..." De belangenvereniging BVZIK heeft inmiddels meer dan 300 dramatische gevallen. Ze hebben die gepresenteerd aan minister Hugo de Jonge van VWS, met de prangende vraag: hoe kunnen ouders hun onschuld aantonen? Vooral ook wanneer de artsen gestopt zijn met zoeken naar medische oorzaken, omdat het wel eens om kindermishandeling zou kunnen gaan. Minister de Jonge was niet onder de indruk, en gaf geen antwoord op de vraag. Volgens hem is elke melding van kindermishandeling per definitie een terechte melding, en kan Veilig Thuis altijd bepalen of er al dan niet sprake is van kindermishandeling. In theorie heeft hij gelijk, maar hij gaat voorbij aan de praktijk.
Afgelopen jaar hebben de tv-programma's Een Vandaag en Zembla gezinnen geportretteerd die ten onrechte beschuldigd werden van kindermishandeling. En wat dat voor gevolgen had. Die verhalen zijn inmiddels dus al verteld. Maar er is nog een ander perspectief: dat van de verpleegkundigen die over de vloer komen bij gezinnen. Zij zitten met hun neus er bovenop, en zien als geen ander hoe kinderen kunnen lijden aan een onbegrepen ziekte, en hoe hun ouders kunnen lijden aan die onterechte beschuldigingen. Hieronder volgt het verhaal van een van hen. Ze vertelt hoe zwaar zij het vindt, en hoe ze het vertrouwen in Veilig Thuis is kwijt geraakt. (Om gedoe met haar werkgever te voorkomen doet ze haar verhaal anoniem. Haar naam is bekend bij de redactie van Ouders Online.)
"Ik werk al 17 jaar als kinderverpleegkundige en ik heb nu al een aantal keren meegemaakt dat er een onterechte melding van kindermishandeling is gedaan. Dat is verschrikkelijk. Op dit moment werk ik in een gezin met een kindje dat faillure to thrive heeft. Het kindje verdraagt geen voeding, spuugt veel, en groeit heel slecht. Dus: sonde-voeding, om het kind bij te voeden. Maar zelfs met een sonde groeit het kindje nauwelijks, en blijft het spugen. Dus: ziekenhuisopname en veel onderzoeken. Na maanden tobben nog steeds geen diagnose. Volgens de kinderarts moet er dus wel sprake zijn van PCF (pediatric condition falcification), ook wel 'Münchhausen by proxy' genoemd. Want als er geen medisch geen verklaring is, moeten het uiteraard de ouders zijn die het kind ziek maken. Ik wil hier niet ingaan op alles wat er in deze conclusie fout is gegaan, maar ik wil wel laten zien wat de gevolgen ervan zijn. Dit gezin staat nu onder toezicht van Veilig Thuis, en leeft continu in de stress of er ingegrepen zal worden. Ondertussen is er een duidelijke medische verklaring waarom het kindje niet groeide. Het gaat nu heel goed ermee. De reden dat ik zo graag mijn verhaal wil doen, is dat ik zoveel onnodig leed zie. Enerzijds vind ik natuurlijk dat we goed moeten opletten, als professionals, of we tekenen zien van kindermishandeling. Want niets is zo heftig als een kind dat – op welke manier dan ook – wordt mishandeld. Maar anderzijds is het zo belangrijk om je te realiseren dat we – medisch gezien – nog zo weinig weten. Er zijn nog zoveel zeldzame ziektes die nog niet gelabeld zijn. Vooral bij stofwisselingsziekten is er nog zoveel onbekend. En een melding die niet terecht is, heeft heel ernstige gevolgen. Het kan nog erger. Hoe kan het in hemelsnaam gebeuren dat Veilig Thuis gewoon doorgaat met zijn onderzoeken naar een gezin, en het volgen van dat gezin, als inmiddels door een ander ziekenhuis alsnog een diagnose is gesteld? Waarom wordt zo'n dossier niet gewoon gesloten? En: hoe kan het dat vertrouwensartsen van Veilig Thuis gewoon hun gang kunnen gaan, en door niemand worden gecontroleerd? Er is geen enkele instantie die meekijkt in gevallen met losse eindjes. Waarom wordt er niet gewoon besloten tot dossier-sluiting, als al door meerdere artsen is gezegd dat er absoluut geen sprake is van kindermishandeling? De gevolgen hiervan zijn enorm. Ik ken ouders die niet meer met hun kind naar het ziekenhuis durven, als het uit het klimrek is gevallen. Ik ken ook ouders die in een depressie zijn geschoten vanwege de valse beschuldigingen. Ik ken zelfs ouders die besloten hebben om te verhuizen naar het buitenland. Terwijl iedereen weet dat 'Münchhausen by proxy', of PCF zoals wij het noemen, echt heel zeldzaam is. Elke psychiater kan je vertellen dat de kans op PCF lager is dan het winnen van de staatsloterij. Juist daarom is het zo vreemd dat dit onderwerp opeens zo hoog op de agenda is komen te staan. In vakbladen, op congressen, en in de media, lijkt het alsof PCF een besmettelijke ziekte is, die ernstig om zich heen grijpt. Terwijl het echt heel weinig voorkomt. En waarom is het nou zo moeilijk voor Veilig Thuis om een dossier te sluiten? Waarom kunnen ze niet op het moment dat er bewijs is van een foutieve melding dit toegeven, en doen wat hoort, namelijk een gezin met rust laten? In het strafrecht ben je onschuldig tot bewezen is dat je schuldig bent. Maar bij een melding van kindermishandeling is het andersom. Dan word je vooraf als crimineel behandeld, en moet je daarna maar bewijzen dat je onschuldig bent. De omgekeerde wereld."
