15 oktober 2004 door Nadia Eversteijn
Mijn geadopteerde dochter (5 jaar) komt uit Marokko en spreekt Nederlands en Marokkaans. Ik spreek zelf geen Marokkaans en mijn dochter in principe ook nooit meer. Maar als ze boos wordt, vervalt ze in het Marokkaans.
Hoe komt het dat ze geen Nederlands praat als ze boos is? En kan ik haar helpen boos te worden in het Nederlands? Door haar lichaamstaal begrijp ik meestal wel wat ze bedoelt, maar de woorden begrijp ik niet.
Op het moment dat mensen erg geëmotioneerd zijn, zijn ze zich minder bewust van hun taalgebruik. Het kan dus heel goed zijn dat uw dochter op het moment dat ze erg boos is, zelf helemaal niet mérkt dat ze 'Marokkaans' spreekt, in plaats van Nederlands.
Daarnaast is het verwoorden van emoties één van de moeilijkste dingen om te leren in een nieuwe taal. Gun uw dochter daarom tijd! Daarmee helpt u haar het meest.
Hieronder zal ik op beide aspecten van mijn antwoord (bewustzijn van het eigen taalgebruik, en de moeilijkheid van het verwoorden van emoties) wat dieper ingaan.
Maar eerst nog een kleine opmerking vooraf. Misschien vindt u het interessant om eens uit te zoeken wát uw dochter precies als eerste taal spreekt. Want in feite bestaat er geen taal die 'het Marokkaans' heet, net zomin als 'het Belgisch' of 'het Chinees' bestaat. Marokko is namelijk (net als België en China) een meertalig land: men spreekt er Marokkaans-Arabisch en verschillende varianten van het Berber. Daar zijn ook Marokkanen zélf zich niet altijd van bewust; je hoort Nederlandse Marokkanen vaak zeggen dat ze 'Marokkaans' praten.
Dan nu wat meer over de vraag: in hoeverre beseft uw dochter dat ze geen Nederlands spreekt op het moment dat ze boos is?
Sprekers van twee talen moeten altijd, vóór ze beginnen te praten, een keuze maken. Zeg ik het in taal A of in taal B, of mix ik A en B door elkaar?
Op sommige momenten is die zogenaamde
taalkeuze heel eenvoudig. Tegen iemand die geen woord van taal B verstaat, kun je eigenlijk geen taal B spreken, en ook geen mix van taal A en B. En tegen iemand die taal A en B net zo vloeiend beheerst als jijzelf, maakt het eigenlijk niet zoveel uit. Je kunt dan juist heel gemakkelijk gaan mixen.
Maar soms is die taalkeuze ook ingewikkeld. Bijvoorbeeld als je een nieuw iemand ontmoet, van wie je nog niet weet welke taal of talen hij of zij beheerst. In dat geval ben je je extreem bewust van de te maken taalkeuze, en moet je heel voorzichtig en aftastend te werk gaan.
Op momenten dat je heel moe, heel boos, heel verdrietig of heel blij bent, heb je weinig energie over om bewust na te denken over de beste taalkeuze. Je gevoel slokt je dan te veel op.
Het kan dan ook wel eens gebeuren dat je je 'vergist' in de te spreken taal, en automatisch de taal gebruikt waarin je jezelf met de minste inspanning kunt uiten. Dat brengt me op het volgende punt.
Uit onderzoek is gebleken dat mensen die een tweede taal leren, veel moeite hebben om in die nieuwe taal te praten over emoties. Ze kunnen veel gemakkelijker spreken over droge feiten dan over onderwerpen waar ze sterk emotioneel bij betrokken zijn.
Dat komt waarschijnlijk omdat mensen uit verschillende culturen ook verschillend omgaan met gevoelens. Met andere woorden: wat voor gevoelens je bij iets hebt, en hoe je die gevoelens uit, wordt niet alleen bepaald door je eigen karakter, maar ook door de cultuur waarin je bent grootgebracht.
Voor die gevoelens die in jouw cultuur belangrijk gevonden worden, bestaan ook heel specifieke woorden. Voor andere gevoelens niet.
Er zijn bijvoorbeeld talen waarin geen woord voor
privacy bestaat. En het is heel moeilijk om een precieze Nederlandse vertaling te geven van het Engelse woord
embarassment. Het is een soort combinatie van verlegenheid, beschaamdheid en verwardheid.
Dat betekent dus dat iemand die een nieuwe taal leert, niet alleen nieuwe
woorden moet leren die met gevoelens te maken hebben, maar ook nieuwe
begrippen. Dat lukt alleen als je al langere tijd in een nieuwe cultuur meedraait, en je de mensen in die cultuur goed leert kennen.
Tot zover de taalkundige verklaring voor het feit dat uw dochter boos wordt in het Marokkaans. Daarnaast is er natuurlijk nog een sociale verklaring mogelijk.
Op de momenten dat uw dochter boos is op u in het bijzonder (en niet op iets of iemand anders), durft ze misschien veel beter haar boosheid te uiten in een taal die u toch niet kunt verstaan. Dat komt immers veel minder brutaal over dan boze dingen direct tegen u zeggen in het Nederlands. Op die manier kan ze dus haar gevoelens kwijt zonder bang te zijn dat ze u zal beledigen.
Aangezien u zegt dat u meestal wel uit uw dochters lichaamstaal kunt opmaken wat ze bedoelt, kunt u waarschijnlijk wel bepalen in hoeverre deze verklaring op uw situatie van toepassing is.
