16 november 2007 door Christine Clement
Mijn zoon van 2½ praat wonderlijk goed, in volledige en volledig verstaanbare zinnen en bijzinnen. Daarnaast kent hij een groot arsenaal aan liedjes (misschien wel 30) helemaal van buiten.
Sinds kort spreekt hij echter opeens de eind-R uit als een soort J of Gooise R. Als ik hem zeg dat dat niet de goede uitspraak is, verbetert hij zich direct. Maar bij de volgende gelegenheid is het weer:
lekkej,
bekej,
dooj,
hooj, enzovoorts.
Hoe komt dit?
Wat fijn dat uw zoon al zo goed spreekt! Volledige zinnen en bijzinnen zijn uitzonderlijk voor een kind op deze leeftijd. Juist
niet uitzonderlijk is dat hij nog moeite heeft met de R.
De R, en vooral wanneer je hem wilt uitspreken als tongpunt-R, is veruit de lastigste klank van het Nederlands. De tongtip moet op precies de juiste plek en met de juiste afstand van het gehemelte geplaatst zijn. Daarbij moet de luchtstroom nét hard genoeg zijn om de tip van de tong in trilling te brengen. Te hard is niet goed maar te zacht ook niet. Ook zijn er maar liefst honderd spiertjes bij betrokken om de R-klank te produceren!
Het is al met al zó complex voor kinderen om dit te leren, dat het heel gewoon is als zelfs een kind van een jaar of 5 (of nog ouder) de R nog niet goed uitspreekt.
Meestal wordt de tongpunt-R als Algemeen Beschaafd Nederlands beschouwd. Maar er zijn in totaal wel drie varianten van de R, zoals deze in het Nederlands kan worden uitgesproken! In het Nederlands kennen we:
Omdat deze drie varianten allemaal uitgesproken worden door volwassenen, hoort een kind de R op drie manieren om zich heen. Door de ene persoon wordt de R op de ene manier uitgesproken en door de andere persoon op de andere manier.
Dat is dus flink verwarrend, als je als kind de klanken van je taal moet leren. Juist op de leeftijd van uw zoon (2½ jaar) probeert een kind te leren welke varianten van een klank nog één klank zijn (zoals de R) en welke varianten in feite verschillende klanken zijn. Daardoor is de R extra lastig om te leren.
Om het nog complexer te maken: het is gemakkelijker om de tongpunt-R te maken als hij aan het begin van een woord staat, zoals in
rood of
rond of
broodje of
draaien, dan aan het einde van een woord, zoals in
beer of
lekker.
Zelfs voor veel volwassenen is een tongpunt-R aan het einde van een woord al erg lastig te maken. Maar voor een kind van 2½ is het een bijna onmogelijke opgave. Het is dus volstrekt begrijpelijk dat uw zoon
lekkej,
bekej,
dooj en
hooj zegt, in plaats van
lekker,
beker,
door en
hoor.
En dan is er nóg een complicerende factor. Op de peuterleeftijd is een kind zich nog niet echt bewust van de manier waarop hij spreekt. De woorden en klanken komen als vanzelf zijn mond uit, zonder dat hij erover nadenkt hoe dat eigenlijk klinkt. Hij kan nog niet echt nadenken over zijn eigen taalgebruik.
Vandaar dat het ook weinig zin heeft om te proberen hier invloed op uit te oefenen, bijvoorbeeld door je kind te vragen om woorden of zinnen op een bepaalde manier uit te spreken (zoals: "Praat eens rustig", of "Praat wat zachter", of "Praat eens wat duidelijker", of "Doe die R zus of zo").
Doe je dat wel, dan zal het domweg niet aanslaan, omdat het appelleert aan een vaardigheid die het kind op dat moment nog niet beheerst. Sterker nog: omdat het kind nog niet goed in staat is om zijn manier van spreken aan te passen, kan hij erg onzeker worden, waardoor je van de regen in de drup komt. Het natuurlijke proces raakt dan volledig verstoord.
Ik zou u dus willen adviseren om voorlopig niet te veel met uw zoontje te praten óver het praten, en vooral te genieten van alle verhalen die hij u vertelt en de liedjes die u samen met hem kunt zingen!
